فرزندآوری برای تداوم حیات در یک سرزمین مستلزم برنامه ریزی دقیق و حمایت های منطقی و عملی حکمرانان است. ایجاد زیرساخت های قابل اعتماد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی برای تربیت نسلی جدید که قرار است میراث دار دستاوردهایی باشند که قرن ها برای نیل بدان ها نسل های متمادی تلاش کرده اند، بر ذمه هر دولت و حاکمیتی است. بدون برنامه ریزی و حمایت عملی و میدانی از خانواده ها، تداوم نسل و تعادل جمعیتی غیرقابل دست یابی است. دکتر الهام عابدینی کارشناس مسائل ژاپن از تجربه یکی از پیشرفته ترین کشورهای قاره کهن می نویسد:
سال 1989 معروف به سال «شوکِ 1.57» در ژاپن است که اشاره دارد به نرخ باروری، در آن سال که به شکل نگران‌کننده‌ای پایین بود. از یک طرف، انفجار جمعیت بعد از جنگ‌جهانی دوم بود و حالا جمعیت به سرعت داشت پیر می‌شد. از طرف دیگه هم فرزندآوری بسیار پایین بود. تا اینکه سال 1994 دولت ژاپن برای تشویق به فرزندآوری طرحی به نام «برنامه فرشته» ارائه کرد.
طرح فرشته شامل پرداخت ماهانه 280 دلار برای هر نوزاد، تاسیس مراکز بیشتر برای نگهداری از نوزادان و خردسالان و همچنین کارهای فرهنگی برای تشویق پدران به ایفای نقش برابر در بزرگ کردن کودک بود. نتیجه غافلگیرکننده و ناامیدکننده بود! نرخ باروری نه تنها بیشتر نشد بلکه کمتر هم شد! نرخ باروری در سال 2005 به 1.26 کاهش پیدا کرد. البته عده‌ای از حامیان طرح معتقدند اگر این برنامه فرشته نبود، نرخ باروری از این هم کمتر می‌شد نشستند فکر کردند که پس چرا طرح شکست خورد و چه کنیم؟ متوجه شدند 2 مشکل اصلی وجود دارد!
اول اینکه دلیل فرزند نیاوردن، وضع اقتصادی مردم نیست! یعنی اصلا اغلبِ مردم مشکل اقتصادی ندارند و این پول برای آنها اهمیتی ندارد پس محرک اقتصادی آن هم در این رقم بی تاثیر است! مشکل دوم خیلی جدی‌تر بود کارفرماها از استخدام زنان متاهل امتناع می‌کردند. از طرفی پدیده «ماتاهارا» به شدت رو به افزایش بود این پدیده به معنای آزار و اذیت زنان باردار و مادران از سوی کارفرماست که متاسفانه معمولا یا به استعفا ختم میشه یا به سقط جنین از طرفی هم مرخصی بعد از زایمان و همچنین تضمین به کارگیری مجدد مادران وجود نداشت. پس یک طرح جدید دادند.
این طرح به اتفاق آرا در سال 2009 در مجلس تصویب شد نکته اصلی این طرح این بود: ما باید موانعی که باعث میشه زوج‌ها به ویژه زنان رو بین دوراهیِ انتخاب میان بچه‌دار شدن/ازدواج یا کار کردن قرار بگیرن، از بین ببریم. نظرسنجی‌ها شون می‌داد اغلب شهروندان دوست داشتند ازدواج کنند و فرزند داشته باشند. پس چه اتفاقی میفتاد؟
این بار متوجه شدند مشکل اصلی زوج‌ها نیستن و چاره کار، فشار آوردن بر آنها نیست رفتند سراغ کارفرماها اون‌ها رو موظف به پرداخت بخشی از حقوق در زمان مرخصی زایمان زنان کردند. برای پدران هم مرخصی در نظر گرفته شد و کارفرماها موظف شدند با اون موافقت کنند مشکل اعتیاد به کار مشکلی جدی در ژاپنه پس باید تلاش بشه آمار کارکنانی که بیش از 60 ساعت در هفته کار می‌کنند، کم بشه اما راستش تاثیر این طرح هم علی‌رغم امیدواری‌ها و تحقیقات گسترده کم بود. چرا؟ چون دیگه خیلی دیر شده بود. دولت ژاپن وقتی متوجه شد که راه درست برای تشویق به فرزندآوری چیه که دیگه آمار مجردان قطعی به شدت بالا رفته بود متاهل‌ها هم دیگه سن‌شون از بچه‌داری گذشته بود جامعه به سرعت داره پیر میشه پس چه کنیم؟ هیچی! دیگه دیر شده بریم سراغ ربات‌ها و کارگران مهاجر.
در سال 2022 تنها 800 هزار نوزاد در ژاپن متولد شد که پایین‌ترین عدد پس از انفجار جمعیتیِ پایان جنگ جهانی دوم است. دولت ژاپن در سال‌های اخیر سیاست‌های تشویقی برای فرزندآوری اجرا کرد که موفق نبود. البته برخی معتقدند اگر این تدابیر نبود، نرخ زادوولد از این هم کمتر می‌شد.
سالانه 450 مدرسه دولتی در ژاپن به دلیل کاهش جمعیت دانش‌آموز تعطیل می‌شود. کارخانه‌ای چون سوبویون هم با 70 سال سابقه، ماه آینده بسته می‌شود، چون دانش‌آموزان خیلی کم هستند و محصولات این کارخانه مثل پاکن و مدادتراش روی دستشان می‌ماند. سال 2021، 53٪ از شهروندان ژاپنی گفتند، هزینه‌های بالا شامل آموزش، اصلی‌ترین دلیل برای این است که بچه‌دار نمی‌شوند یا یک فرزند دارند.
حالا دولت ژاپن طرحی جدید برای تشویق به فرزندآوری طراحی کرده: «جامعه فرزند اول». این طرح بر 3 اصل متمرکز است: حمایت مالی از خانواده‌ها، خدمات مراقبت از کودکان، و اصلاحات در نظام کار. هنوز جزئیاتی درباره این طرح منتشر نشده است. اما به نظر می‌رسد، کمک هزینه ماهانه به هر فرزند تا 15 سالگی از حدود 100 دلارِ کنونی بیشتر شود و تعداد و کیفیت مراکز نگهداری از کودک افزایش یابد.
کیشیدا، نخست وزیر ژاپن می‌گوید، ده سال آینده برای مقابله با بحران کاهش جمعیت کلیدی است. همزمان، مقامات توکیو هم جداگانه طرح‌های تشویقی برای فرزندآوری اعلام کرده‌اند. براساس نظرسنجی‌ها، مشکل اصلی شهروندان، مسائل اقتصادی و بعد هم مشکلات زنان باردار و مادران در محل کار است. به همین دلیل هم عمده طرح‌های تشویقی متمرکز بر این دو حوزه است. در کنار این موارد، دولت ژاپن به دنبال تسهیل روند جذب مهاجر و نیروی کار از خارج است. هدف اولیه این است که حداقل نمودار جمعیت شبیه به دهه 90 میلادی شود و سالانه 1.2 میلیون کودک متولد شود. تاکنون که هیچکدام از طرح‌های دولت ژاپن برای افزایش جمعیت چندان موثر نبوده و حتی می‌توان گفت همه طرح‌ها شکست خورده باید دید این تمرکز بر تشویق به داشتن حداقل یک فرزند با محرک‌های مالی چقدر موثر خواهد بود.
