توران پشت (تورپشت، توره پشت، تورون پشت) نامِ یک ناحیه تاریخی در مسیر مواصلاتی یزد به شیراز است که ۸۰ کیلومتر از مرکز استان يزد فاصله دارد. از نظر مختصات جغرافیایی در طول ¢۵۳°۵۲ و عرض ¢۳۱°۳۱ قرار گرفته و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۲۳۲۰ متر و موقعیّت طبیعی آن پایکوهی با آب و هوای معتدل و خشک است اگر چه امروزه بیشتر از توران پشت به عنوان یک روستا یاد می شود اما برخی متون تاریخی از پیشینه آن به عنوان یک شهر و برخی دیگر به عنوان دارالملک یزد در قرون متقدم یاد کرده اند. نیز بر اساس اطلاعات برخی منابع، توران پشت در قرون میانه از مرکزیت سیاسی-فرهنگی در خطه پشتکوهِ یزد برخوردار بوده است. توران پشت روستایی متعلق به عصر ساسانی است که نه تنها قدمت آن بلکه تاریخ و طبیعت و فرهنگ کمتر دیده شده این روستا آنچنان زیباست که محال است با معرفی بیشتر آن، مورد اقبال قرار نگیرد.روستای توران پشت روستایی از توابع شهرستان تفت و با فاصله نسبتاً دوری از مرکز شهرستان است که توران دخت ساسانی دختر یزدگرد سوم بر فراز تپه ای با عنوان «توران گرد» آن را بنا نهاد؛ روستایی که امروزه یکی از مهمترین و زیباترین روستاهای تاریخی یزد محسوب می شود.«توران پشت» که در تلفظ عامیانه «تورون پشت» خوانده می شود، یکی از آبادی های معتبر و بسیار کهن یزد و از توابع شهرستان تفت است که قدمت آن به پیش از اسلام و دوران ساسانی بازمی‍گردد و در متون تاریخی یزد و به نقل از جامع مفیدی یکی از مورخان بزرگ تاریخ به «توران دخت ساسانی» دختر یزدگرد نسبت داده شده و نقل می شود که این بانوی پارسی، روستا را در منطقه ای به نام «قناتستان» ایجاد کرده است.
جاذبه های گردشگری روستای توران دشت
روستای "توران پشت" از مناطق اکوتوریسم یزد می باشد که برخی از آثار طبیعی و تاریخی آن شامل قلعه جن ، قلعه توران پشت ، مسجد جامع توران پشت ، نخل تاریخی و حسینیه توران پشت ، گنبد پیر مراد و شیخ جنید و سید گل سرخ و چهل دختران ، آتشکده استینا ، تخت رستم توران پشت ، سنگ نوشته های خوره ، آب انبار سنگی ، چشمه آب گازدار ، محل سکونت میراب ۱۲۰ ساله ، بقایای آسیاب آبی ، غارهای تاریخی و ... می شود.
قلعه توران پشت
در عصر هخامنشیان و ساسانیان برای جلوگیری از هجوم دشمنان؛ انواع دژها، راهدارخانه ها و چاپارخانه های مستحکم می ساختند که نه تنها کاربرد نظامی و تجاری داشته بلکه به عنوان رباط و بار انداز کاروان ها نیز استفاده می شده است. از مهم ترین و معروف ترین این دژها در استان یزد می توان به قلعه توران پشت ، اشکذر ، بهاباد ، انارک و اردان اشاره کرد.قلعه توران پشت در دامنه کوه و بر روی صفّه ای رو به سوی دشت قرار دارد و با وسعت و شکوه خود، حالتی اساطیری را به نمایش می گذارد.بنای این قلعه منحصر بفرد و حتی درب بزرگ ۷/۱ × ۱ متری آن از جنس سنگ رسوبی تپه توران پشت می باشد. قلعه توران پشت تعداد زیادی حجره دارد که هر کدام از آنها در اختیار یک خانواده روستایی بوده است. در این حجره ها، مواد غذایی مانند خشکبار، حبوبات، آرد و ... در محل مخصوص خود به صورت طبقه بندی شده انبار می شدند.
گنبد شیخ جنید توران پشت یزد
در ایامی دور بر روی تپه های مشرف به روستای توران پشت ؛ ۴ بقعه گنبد واره به نام های چهل دختران ، سید گل سرخ ، پیر مراد و شیخ جنید توران پشت قرار داشته که ۲ بقعه آن تخریب شده و اینک تنها بقعه شیخ جنید و بقعه چهل دختران باقی مانده اند.فرم مخروطی گنبد شیخ جنید ( آرامگاه ابن ابی طاهر ) مزیّن به آیات قرآنی و شبیه به گنبد سنگی ابرکوه می باشد. بقعه چهل دختران ، بنایی سنگی و هشت ضلعی است که قدمت آن به قرن ۶ هـ . ق می رسد و با شماره ثبتی ۲۳۱۵۱ به ثبت ملی رسیده است.این بنا در روستای توران پشت از توابع شهرستان تفت واقع شده است. گنبدی كه دیده می شود دارای برجی هشت ضلعی و سنگی است .كه از سنگهای ساده نماسازی شده و از لحاظ شیوه و سبك معماری عهد سلجوقی نمونه قابل ملاحظه به شمار می رود. در بالای محراب آن كتیبه ای آجری به خط كوفی موجود بوده كه در سال 1315 به موزه ایران باستان منتقل گردیده است. بر اساس مضمون این كتیبه این محل آرامگاه ابن ابی طاهر بوده و به دستور فرزندش در سال 543 ه. ق. ساخته شده است. این مقبره برجي 8 ضلعي كه بين اهالي به مقبره شيخ جنيد معروف است در روستاي توران پشت در قبرستان بزرگي، كه در بالاي تپه اي قرار گرفته، بنا شده است اين روستااز شهر يزد 72 كيلومتر فاصله دارد در تواريخ يزد نامگذاري اين آبادي به توران دخت ساساني نسبت داده شده است. مؤلف «جامع مفيد» در همين زمينه ذيل عبارت «سلطنت توران دخت» گويد كه او عاملي بر يزد فرستاد و ديهي در قهستان بنام «توران گرد» بنياد نهاد كه اكنون به «توران پشت» مشهور است.در همان قبرستان علاوه از اين گنبد سه گنبد ديگر بنام هاي سيد گل سرخ ، پيرمراد و چهل دختران بنا گرديده است گنبدهاي چهل دختران و سيد گل سرخ بنائي هشت ضلعي و گنبد پيرمراد شش ضلعي است. هر سه گنبد از سنگ ساخته شده است. از تاريخ دقيق ساختمان اين سه بنا اطلاعي نداريم ولي از مقايسه آنها با گنبدهاي شيخ جنيد و ساير آثار مشابه دوره سلجوقي احتمال مي رود كه اين در قرن ششم ويا اوايل قرن هفتم هجري ساخته شده باشد. تنها گنبدي كه تاريخ ساختمان آن براي ما روشن است مقبره شيخ جنيد است. اين گنبد در سال (543 ه.ش) بنا گرديده است. در گذشته در بالاي محراب اين گنبد كتيبة آجري به خط كوفي موجود بوده كه آن را در سال 1315 شمسي براي حفاظت بهتر به موزة ايران باستان انتقال داده اند. مضمون كتيبه عبارت از اين است كه مقبره متعلق به ابن ابي طاهر عمادبن علي بن عبدالرحمن بوده و بدستور فرزندانش در تاريخ (453 ه.ش) بنا گرديده است . در كتابه بنام «شيخ جنيد» اشارتي نرفته است. معلوم نيست كه اين ابن ابي طاهر عماد همان «شيخ جنيد» صاحب آرمگاه است يا مقبره بعداً به گنبد شيخ جنيد معروف است.
اين مقبرة برجي نزديك به 15 متر ارتفاع دارد از سنگهاي شكسته كه به سنگ بادبر معروف است ساخته شده است. در ساختمان بنا سنگها بوسيله ملاط سختي كه احتمال مي رود مخلوطي از گچ، خاكستر و ماسه باشد روي هم قرار گرفته اند و شكاف هاي بجا مانده با همان ماده صاف و هموار گرديده است. در گنبد، نماسازي بسيار جالبي انجام گرفته است به اين ترتيب كه در هر ضلع دو نغول قوس دار عميق و سطحي ايجاد شده است. اين دو نغول تو در تو بوده و در داخل قوس نغول بزرگ دو نغول بسيارسطحي با اطاق سه برگه شكسته تعبيه شده است ضمناَ هر ضلع در بالا به چهار اطاق نما كه داراي قوس سه برگه شكسته هستند منتهي مي شود در واقع از نظر تزييني اين اطاق نماها همان رل مقرنس هاي گنبد علي را بازي مي كنند. پايه هاي اين اطاقنماهاي تزييني تا قاعده گنبد امتداد نمي يابد بلكه در بالا قطع شده در هوا معلق بنظر مي رسد. اين سي و دو اطاقنما كه در بالاي ساقه بدور گنبد، بشكل حلقه اي مي پيچد مي تواند براي گالري هاي مقبره سلطان سنجر در مرو، مقبره امام غزالي در طوس و مقبره اولجايتو در سلطانيه نقطه آغاز باشد در بالاي اين 32 اطاقنما قبه روي گرداني 16 ضلعي قرار گرفته است روي همرفته گنبد، نما سازي بسيار جالبي دارد در اينجا معمار با ايجاد فرورفتگي و برجستگي ها در در قسمت هاي مختلف گنبد توانسته هم از قطر ديوارها بكاهد و هم تأثيرات سايه روشن در آن بوجود آورد.
چشمه های جوشان توران پشت
منطقه گردشگری توران پشت دارای چشمه های جوشان آهکی است که متعلق به دوره کواترنر می باشد و با شماره ۱۹۰ در فهرست میراث ملی طبیعی ایران به ثبت رسیده است.چشمه های آهکی توران پشت یکی از زیباترین چشمه های جوشان کشور است که در فاصله بسیار کمی از تخت رستم قرار دارند. چشمه توران پشت به صورت آبگرم و خیلی آرام با املاح گچی و آهکی از زمین در حال جوشیدن است که به مرور زمان به شکل ورقه ورقه ( به شکل پیاز) و لایه ای، تپه ای از املاح به وجود آورده، زمانی که این لایه های رسوبی خیلی ضخیم شوند از جوشش چشمه جلوگیری می کند. اما این چشمه خاموش نمی شود و در نزدیکی محل قبلی و از کف، دوباره شروع به جوشیدن می کند و حیات را به جریان می اندازد.این چشمه های جوشان هر ساله پذیرای دانشجویان زمین شناسی، گردشگران خارجی و دوست داران چشمه های آب گرم می باشد.ولی در سال های اخیر توسعه بی رویه معادن در مجاورت این چشمه ها، این منطقه را به سمت نابودی سوق داده است.
قبرستان توران پشت
قبرستان توران پشت تفت ، قبرستانی کهن دیرینه با دو قسمت قدیم و جدید است که در ارتفاع بالاتری از سطح روستا قرار دارد. سنگ قبرهای تاریخی این قبرستان با قدمت قرون ۵ و ۶ هـ . ق و به خط کوفی می باشند که با گذشت زمان به کتیبه هایی ارزشمند و نفیس تبدیل گردیده اند.بنا به گفته اهالی این روستا، قبرستان توران پشت، قبرستانی تاریخی و کهن است و کتیبه هایی که به عنوان سنگ قبر در قدیم مورد استفاده بوده، در واقع سنگ هایی است که با خط کوفی روی آن حکاکی شده است.انجام حفاری هایی در اطراف تپه توران پشت و حتی حفاری در این گورستان قدیمی برای یافتن اشیای عتیقه از جمله اقداماتی است که سارقان در این منطقه انجام می دهند.
بقعه پیرمراد توران دشت
بقعه «پیرمراد» بنای سنگی شش ضلعی است که سقف و نیمی از اطراف آن نابود شده ولی دو درگاه آن پابرجاست. این بقعه در پای تپه ای قرار دارد و بقعه «سید گل سرخ» بالاتر از آن قرار گرفته است.این روستای تاریخی و بسیار زیبا قدمگاه و مسجدی بازمانده از دوران اسلام را در خود جای داده که برای مردم محلی بسیار با ارزش است البته «مسجد توران پشت»، خود بنایی تاریخی و بزرگ است که سقف آن نسبت به سقف های گنبدی شکل مساجد یزد، صاف تر و به اصطلاح معماری تیرپوش دارد.
نبود امکانات لازم برای میزبانی از گردشگران
مردم این روستا گرچه از حضور گردشگرانی که هرازگاهی با تورهای مختلف به این روستا سفر می کنند، به شدت ابراز خرسندی می کنند اما از نبود امکانات لازم برای میزبانی از گردشگران ناخرسندند.اغلب آنها با توجه به اینکه تخریب برخی از آثار تاریخی این روستا را شاهد بوده اند، به شدت نگران تخریب آثار دیگر هستند.این روستا به رغم اینکه از قدیمی ترین روستاهای استان یزد و منطقه مرکزی کشور به شمار می رود، هنوز در هیچ نقشه ای نامی از آن وجود ندارد و ده ها اثر تاریخی و طبیعی آن در کنار تاریخ پنج هزار ساله اش، خاک می خورند.
و در پایان... می آید
روستای تاریخی توران پشت یا توران دخت روستایی که احتمالا برگرفته از نام توران بانو دختر اخرین شاهنشاه ساسانی یزدگرد سوم باشد بدین نام میخوانند.اب و هوای معتدل در ۸۵ کیلومتری شهر یزد از توابع اردکان است که به سبب پیشینه ی تاریخی و اجتماعی از مهمترین جاذبه های روستایی یزد به شمار.توران پشت روستایی است که به سبب عمومیت عرفان و تصوف ایرانی در آن شهرت خاصی داشته است. وجود چهار برج سلجوقی بازمانده در این روستا به نام های شیخ جنید، سید گلسرخ، پیر مراد و چهل دختران که به عارفان بلندپایه ای مرتبط است که روزگاری در این روستا زیسته اند موید این نکته است.
معرفی ماسوله آذربایجان، روستای اشتبین سرسبز و زیبا
