به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از اقتصادنیوز، انتقادی که البته عکس العمل چکشی معاون مربوطه را به همراه داشته و در نهایت هم منجر به استعفا و خداحافظی آقای معاون شد! اما "رضا ملک زاده" که بود و چه شد که اینگونه کارش به استعفا کشید؟!
شب گذشته پس از هفت سال فعالیت در سمت معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، رضا ملک زاده با انتشار نامه ای از سمت خود استعفا کرد اما اینکه در برهه حساس مواجهه با کرونا و در آستانه هفته پژوهش چگونه چنین اتفاقی رخ داد و اینگونه در وزارت بهداشت تضارب آرا دیده شد، موضوعی است که شاید ریشه در ماه های گذشته داشته باشد.
رضا ملک زاده که پیشتر و در دولت مرحوم هاشمی رفسنجانی طی سال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۲ و پیش از علیرضا مرندی، در سمت وزیر بهداشت فعالیت داشت، در سال های گذشته و در دولت تدبیر و امید از مهر ماه سال ۱۳۹۲ با حکم سیدحسن هاشمی -وزیر بهداشت وقت- در سمت معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت مشغول به کار شد و بعدها در دولت دوازدهم نیز حتی زمانی که سعید نمکی جایگزین هاشمی شد، ملک زاده همچنان فعالیت در این سمت را ادامه داده و به عبارتی دیگر از سوی وزیر جدید نیز در سمت خود ابقا شد.
طی این سال ها و به ویژه در سال های اخیر شاید بتوان عمده فعالیت های معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت را به امور تحقیقاتی در زمینه های مختلفی از دیابت و مرگ های زودرس و سکته های قلبی و سرطان گرفته تا مطالعه بر شیوه های جدیدی چون ژن درمانی متمرکز دانست. البته در این مدت طرح های ملی و "کوهورت "های متعددی نیز دنبال شد و به عنوان مثال طرح حذف تدریجی هپاتیت C از جمله این موارد است.
از سوی دیگر ملک زاده همواره به وضعیت انتشار مقالات پزشکی و میزان ارجاع به مقالات ایرانی توجه داشت و خود او از جمله افراد فعال در انتشار مقالات بود به گونه ای که بابت این امر بارها مورد تقدیر قرار گرفته و در موارد مختلفی موفق به دریافت جوایز متعدد بین المللی شد. به عنوان مثال سال گذشته مدال افتخار آژانس بین المللی تحقیقات سرطان به ملک زاده اعطا شد. اما با این وجود به مانند هر مسئول دیگری نسبت به عملکرد ملک زاده در دوره تصدی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت نقدهایی نیز وارد بوده و وی دارای منتقدانی جدی است.
استارت انتقادات با "نیماد"
طی ماه های گذشته شدت حجم هجمه ها نسبت به ملک زاده بالا گرفت به طوری که به عنوان مثال در مقطعی موید علویان، رئیس مرکز تحقیقات بیماری های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی بقیة الله (عج) انتقادهای جدی به معاون تحقیقات وزارت بهداشت داشت و این گلایه ها را رسانه ای کرده و در گفتگویی با ایسنا، اظهار کرد: متولیان پژوهش در کشور به مسائل اخلاقی در پژوهش توجه نمی کنند. برنامه هایی که در طی این سال ها در حوزه پژوهش کشور اجرایی شده، بار منفی داشته است. در طی سالهای گذشته بیشترین تعداد مقالات برگشتی از مجلات خارجی را داشته ایم؛ یعنی مقاله ای در نشریه ای منتشر می شود و بعد نشریه اعلام می کند که این مقاله قلابی است و مقاله retract می شود. ایران بعد از چین بیشترین تعداد مقاله retract شده را دارد و این خیلی بد است.
وی همچنین گفته بود: متولیان وزارت بهداشت و معاونان آن ها دارند کار اجرایی انجام می دهند و یا هر هفته چند مقاله می نویسند؟ اگر دنبال مقاله نوشتن هستند که خب بروند مقاله بنویسند و کار اجرایی را به دست افرادی که می توانند، بسپارند. تخصیص بودجه های پژوهشی وزارت بهداشت شفاف نیست. مسؤولان اعلام کنند در ۶ سال گذشته به چه کسی طرح داده اند و بودجه طرح ها چه قدر بوده است؟ در سامانه "نیماد" بودجه های طرح های ۶ سال گذشته مشخص نیست. حق داریم که بفهمیم بودجه های پژوهشی ۶ سال گذشته در چه طرح های پژوهشی و توسط کدام محققان هزینه شده است.
البته پس از طرح این موضوعات، از سوی روابط عمومی معاونت تحقیقات نیز توضیحاتی دراین باره منتشر شد اما همچنان در بسیاری از موارد هنگامی که اخبار مرتبط با تحقیقات سلامت بر روی خروجی ایسنا قرار می گرفت مخاطبان متعددی نسبت به بحث چاپ مقالات متعدد از سوی برخی مسئولان گلایه داشتند؛ موضوعی که حتی در صحبت های معاون پژوهشی وزیر علوم در ایسنا هم مورد تائید قرار گرفت و غلامحسین رحیمی بدون نام بردن از فردی خاص به انتقاد از رویه ای پرداخت که منجر به تولید مقالات متعدد به نام یک نفر می شود.
وی از این مبحث با عنوان پخته خواری پژوهشی یاد کرده و اظهار کرد: پخته خواری یعنی؛ دیگران کار کنند و اسم یک شخص در آن بیاید. مثلا اسم رئیس یک پژوهشکده و موسسه بدون هیچ نقشی در پژوهش و فقط به خاطر سمت او، در مقالات درج می شود! افرادی در مسئولیت های اجرایی وجود داشتند که سالانه ۲۰ تا ۳۰ مقاله چاپ کرده اند. قطعا یک جای کار ایراد دارد. البته ممکن است افراد فاضلی باشند ولی هرچقدر فضل داشته باشند امکان ندارد بتوانند چنین کاری انجام دهند. البته ممکن است در یک سال هفت یا هشت مقاله منتشر شود و سال بعد سه مقاله این روند طبیعی است.
وقتی صدای احمدی نژاد هم درآمد!!
اما انتقادات مطرح شده نسبت به ملک زاده و عملکرد او تنها به افرادی که در حیطه سلامت فعالیت داشتند خلاصه نمی شود. در دوران شیوع کرونا و در فروردین ماه سال جاری، از سوی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت اعلام شد ایران با ۱۲ تیم پژوهشی در کنار کشورهایی چون آفریقای جنوبی، آرژانتین و کشورهای اروپایی فرانسه، اسپانیا، آلمان، هلند، بلژیک، لوکزامبورگ و انگلستان به کارآزمایی بالینی بزرگ سازمان بهداشت جهانی بر روی چهار دارو (شامل: ترکیب دارویی برای درمان HIV، داروی مالاریا chloroquine و hydroxychloroquine)، داروی ضد ویروس ابولا (remdesivir) و داروی ترکیبی از ( Ritonavir/ lopinavir و اینترفرون بتا) ) برای درمان کرونا پیوسته است.
چندی بعد نیز از سوی ملک زاده اخباری مبنی بر موفقیت ایران منتشر شده و عنوان شد در مطالعه همبستگی «کارآزمایی بالینی برای درمان کووید ۱۹» سازمان بهداشت جهانی که با همکاری ۳۰ کشور از شش منطقه جهان در حال انجام است، ایران موفق به بیشترین مشارکت بیماران شده است؛ موضوعی که اگرچه در ظاهر می توانست خبری مثبت تلقی شود اما در نهایت با انتقادات متعدد همراه شد و حتی رئیس جمهور سابق کشور با انتشار یک فایل مصاحبه ویدئویی که در فضای مجازی منتشر شد درباره این مسئله به انتقاد پرداخته و اظهار کرد: متاسفانه مقاماتی بودند که در یک پروژه تحقیقاتی بهداشت جهانی یکسری داروها را که آنها می خواستند آزمایش کنند، آنطور که من اطلاعات گرفتم در کل دنیا ۱۱هزار نمونه را کشورها حاضر شده بودند روی مردمشان آزمایش کنند که از این میان ۳۵۰۰ مورد در ایران آزمایش شد و من شنیدم فردی که مسئول بوده بابت این موضوع قرارداد بسته و پول گرفته است! چیزی که آنها خودشان می گویند هیچ تاثیری نداشته و می خواهند تازه آزمایش کنند. شما به ایران میاورید و بعد به عنوان یک کار تحقیقاتی قرارداد می بندید، اطلاعات مردم ما را می گیرید و به آنها می دهید، یک دارویی را تجویز می کنید و بعد بابت آن پول هم می گیرید؟
البته چندی پس از این انتقادات، از سوی ملک زاده در برخی رسانه ها به شبهه های مرتبط با این داستان پاسخ داده شد و اینگونه اعلام شد که مطالعه سازمان بهداشت جهانی برای درمان کووید ۱۹ در حال کارآزمایی بالینی بر روی داروهایی است که مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و همچنین سازمان غذا و داروی ایران بوده و همگی در فهرست فارماکوپه قرار داشته و پیش از پیدایش کرونا و تا همین حالا، برای درمان بیماری های عفونی و برخی دیگر از بیماری ها، توسط بیماران در تمام قاره ها اعم از اروپا و آمریکا در حال مصرف هستند و هیچ یک داروی جدید و ناشناخته ای نیستند.
وقتی معاون وزیر بهداشت شرکت داروسازی دارد
اما گویی با آمدن کرونا بازار حاشیه های ملک زاده رونق گرفته و انتقادات علیه او تنها به یک یا چند مورد خاص خلاصه نشد. در این میان یکی از این حواشی نیز به داستان شرکت داروسازی منتسب به او و ساخت داروهایی کرونایی مربوط می شود.
طی هفته های گذشته در مراسم سیزدهمین همایش تازه های دانشجویی که از سوی بسیج دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و با حضور میهمانانی چون دکتر زالی -فرمانده ستاد عملیات مدیریت بیماری کرونای پایتخت- و استاندار تهران برگزار شد، از سوی برخی سخنرانان گلایه هایی درباره فعالیت برخی مسئولان مطرح شده و اینگونه اظهار شد که: اعلام می شود که داروی هیدروکسی کلروکین بر روی بیماران کرونایی اثر ندارد. بعد مسئولی که معاون وزیر بوده، مصاحبه می کند و از قضا مشخص می شود همین معاون وزیر، موسس یه شرکت دارویی است و دارویی که آن شرکت تولید کرده در جامعه مورد استفاده قرار گرفته است. وقتی این موضوع را به وزیر منتقل کردیم از ما پرسیدند که آیا این دارو خوب است؟! من به ایشان گفتم نمی دانم! چراکه هنوز "ترایالش" بیرون نیامده و توی "گایدلاین" نیست. اما با این وجود این، دارو از سوی پزشکان بسیاری تجویز می شود. طبیعی است معاون وزیر هیچ وقت در مورد این دارو، حرف منفی نمی زند. چرا؟ چون دارو، تولیدی شرکت داروسازی است که خودش تاسیس کرده است!
البته به طور کلی صحبت های برخی سخنرانان آن همایش از جمله میهمانی که این موارد را مطرح کرده بود، بنا به دلایلی در خبرگزاری ایسنا روی خروجی قرار نگرفت اما همچنان صوت آن در آرشیو خبرگزاری بایگانی شده است، حال نیز قطعاً این صحبت ها نیاز به راستی آزمایی داشته و ایسنا تنها به ذکر این نقطه نظرات پرداخته و درباره صحت و سقم آن اظهار نظر نمی کند.
تیر آخر؛ انتقاد وزیر
پس از تمام این صحبت ها؛ اخیرا وزیر بهداشت نیز به یکباره به انتقادی تند و صریح از وضعیت تحقیقات سلامت پرداخته و حتی در بخشی از صحبت های خود با اشاره به نام دکتر ملک زاده، عنوان کرد: ۹۸ درصد از تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در فلان مجلات می شود که به کار نمی آید. به شدت به روند تحقیقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دکتر ملک زاده در روزهای اول شیوع کرونا در کشور را مشاهده کنید که ۱۰ آیتم تعیین شده، اما یکی از آنها تاکنون جواب نداده است. کدام وزیر کم خرد با چنین یافته های شکسته ای می تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟ اصلا نباید بر یافته هایی که بر حسب یک تخمین به وزیر داده می شود، کار و اعتماد کرد. این تخمین ها تاکنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپیدمیولوژیک به من دادند که هیچ کدام صحیح نبوده و برای هیچ اقدامی مناسب نبود.
سعید نمکی که در جلسه ستاد دانشگاهی کووید۱۹ در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان صحبت می کرد، همچنین متذکر شد: متاسفانه برخی اساتید برای اینکه نامشان در مقالات چاپ شود و یا اول قرار بگیرد، بحث می کنند. بنده یک معلم دانشگاه هستم که سابقه معاون وزیر، رییس دانشگاه و دیگر سوابق اجرایی را داشته ام، اما فقط در مقالاتی که خودم کار کرده ام نامی از بنده وجود دارد و در مقالات دانشجویان به عنوان استاد راهنما، این اجازه را نمی دهم. معتقدم تحقیقات کاربردی در حوزه سلامت در کشور نداریم و اما تا زمانی که تحقیقات کشور، مقاله محور باشد و ارتقای اساتید، مبتنی بر این مقالات شود، تحقیقات، راهگشای مشکلات کشور نخواهد بود و هیچ وزیر بهداشتی نمی تواند برای آینده کشور از این تحقیقات، بهره ای ببرد.
اما این بار نیز ملک زاده به رسم سابق خود به پاسخگویی به نقدهای مطرح شده پرداخت اما با ادبیاتی به مراتب تندتر و بدین ترتیب، با انتشار نامه ای شدیداللحن و بلند بالا، خبر استعفای خود را مطرح کرد.
در بخش هایی از این نامه، آمده است:
«اظهارات اخیر جنابعالی درباره تحقیقات علوم پزشکی ایران با ادعاهایی همچون: "۹۸ درصد تحقیقات علوم پزشکی صرف انتشار مقالات در فلان مجله می شود" و طرح سوالاتی "مانند تحقیقات علوم پزشکی چه قدر پا به عرصه پرمشکل نظام سلامت گذاشته است؟" چنان بی پایه و اساس است که حتی بیگانگان ایران ستیز در فراسوی مرزهای کشور، که در قالب پروژه های کلان و صرف میلیاردها بودجه، درصدد اثبات ناکارآمدی تحقیقات علوم پزشکی در ایران بوده اند، چنین نتیجه عجیب و کاملا مردودی نگرفته اند؛ چرا که همان گروه های متخاصم هم، پس از تحقیقات پرشمار و تعطیل ناپذیر خود، علی رغم اشاره به برخی اشکالات موجود در سیاست های تحقیقاتی ایران که به اعتقاد ما ریشه در سیاست گذاری های خارج از حیطه وزارت بهداشت و در مرجعی فراتر دارد، نهایتا به پیشرفت های کیفی تحقیقات علوم پزشکی ایران و افزایش چشمگیر استناد به مقالات محققان ایرانی در کنار رشد کمی اذعان کرده اند و اسناد آنها موجود و منتشر شده است.
اصولا کسانی می توانند حیطه تحقیقات پزشکی ایران را به نقد و چالش بکشند که خود محقق ملی یا بین المللی بوده، ارکان و نظام تحقیقات را به خوبی بشناسند و با وجود دشواری ها و چالش های سخت این عرصه مهم و تاثیرگذار، همپای تحقیقات پیشرفته دنیا حرکت کرده ، عمر خویش را صرف تحقیقات کرده یا دست کم یک تحقیق مهم و اثرگذار بین المللی انجام داده باشند. در خوشبینانه ترین تصور ممکن، می توان گفت اظهارات و هجمه شما به تحقیقات علوم پزشکی و تلاش های شبانه روزی شمار زیادی از محققان بی ادعا و سختکوش این عرصه که در سخت ترین شرایط تحریم و فشارهای بین المللی و با وجود سهم ناچیز بودجه تحقیقات پزشکی - کمتر از نیم درصد بودجه ناخالص ملی! – دستاوردهای بسیار موثر و کاربردی را ارائه کرده اند، می تواند ناشی از عدم شناخت شما از عرصه تحقیقات به طور کلی و پیشرفت های علوم پزشکی در ایران به طور خاص باشد.
عجیب است که در کسوت وزیر بهداشت هنوز مطلع نیستید که اگر تمام دنیا منابع عظیم مالی به تحقیقات پزشکی اختصاص داده اند و انتظار گره گشایی از مشکلات نظام سلامت خود داشته اند، تمام دولت ها در ایران با دید تجملی بودن پژوهش، هرگز بیش از نیم درصد بودجه ناخالص ملی را به بخش تحقیقات اختصاص نداده اند. در این بین، تحقیقات علوم پزشکی با وجود سهم ۳۰ درصدی در تولید علم و سهم ۲۸ درصدی در تولید مقالات پراستناد ایران، تنها سه صدم درصد بودجه تحقیقات کشور را از آن خود کرده است.
علی رغم این بی مهری ها و ناآگاهی ها از اهمیت پژوهش و تمام تنگناهای سخت بودجه ای و تحریم های ظالمانه بین المللی طی بیش از چهل سال علیه ملت ایران، تحقیقات علوم پزشکی بویژه طی نزدیک به ۸ سال گذشته، شاهد پیشرفت های بسیار بزرگ و توسعه بی سابقه زیرساخت های تحقیقاتی بوده است که گزارش کامل آنها بارها منتشر شده است و خوب بود که در آنها مطالعه ای می کردید.
در شرایطی که جهان با بحران یک اپیدمی وحشتناک و بی سابقه بیماری عفونی مواجه است و تحقیقات گسترده برای یافتن دارویی موثر و تولید واکسن ایمن پاسخگو به تمام جمعیت ها پس از یک سال از آغاز شیوع ویروس تاکنون ادامه دارد و هیچ کشوری حتی پیشرفته ترین های علمی جهان مدعی یافتن داروی موثر و قطعی کرونا نشده اند و در حالی که سازمان بهداشت جهانی با توان و تجربه مدیریت اپیدمی های گذشته و فراخوان همبستگی تحقیقاتی برای درمان کرونا همه جهان را به هشیاری، رعایت موارد بهداشتی وصبر تا زمان تولید دارو و واکسن فراخوانده شما، هر زمان آمار مبتلایان و مرگ و میرها افزایش یافته، از پذیرش مسوولیت شانه خالی کرده و هر گاه، آمارها اندکی فروکش کرده، مدعی درس دادن «مدیریت بحران کرونا» به جهان شده و همین اواخر از برپاکردن معرکه «تولید واکسن در ایران» سخن گفته اید - واکسنی که اگر هم تولید شود به مدد تلاش همین محققان علوم پزشکی ایران خواهد بود که آنها را فاقد دستاوردهای موثر و کاربردی خوانده اید- اما باید بدانید دنیای علم با چنین ادبیات و معرکه گیری هایی بیگانه است و پیشرفته ترین کشورهای علمی و دانشگاه های مهم و مراکز تحقیقاتی معتبر جهان که دارای زیرساخت های تحقیقاتی کافی تولید واکسن هستند، هنوز در اعلام ارائه نهایی واکسن کاملا موثر با احتیاط سخن می گویند!»
در این میان اگرچه می توان این سئوال را طرح کرد که اگر در معاونت تحقیقات و به ویژه در برهه حساس شیوع کرونا تا این اندازه جای نقد وجود داشته چرا وزیر بهداشت تا نزدیک شدن به زمان سالگرد ورود کرونا به کشور این اشکالات را تحمل کرده و دندان روی جگر گذاشته است؟ بر این اساس به نظر می رسد این اختلاف نظرها از مدتها قبل وجود داشته و حال تنها به صورت رسانه ای در آمده است.
حال در وضعیت بحران کرونا و دقیقا در روزهایی که این بیماری بیشترین قربانی را از مردم کشور می گیرد و همزمان با شروع تعطیلات دو هفته ای اجباری، اگرچه شاید زمان چندانی برای مناقشه وجود نداشته باشد و ضرورت ایجاب کند امور هرچه سریعتر و با قدرت حداکثری پیش روند اما در نهایت اینگونه انتقاد یک وزیر از زیر مجموعه خود هم اتفاقی کم سابقه است که اگر آن را از منظر شفافیت در نظر بگیریم می تواند بار مثبتی به همراه داشته باشد و اقدامی جسورانه تلقی شود، زیرا به هر صورت وقتی فردی خود، از زیر مجموعه تحت نظارتش به اینگونه انتقاد می کند، پذیرفته است که جایی از کار دچار مشکل بوده و پذیرش خطا و نقص در عملکرد در نوع خود اقدام پسندیده ای به شمار می رود و بعد از به خرج دادن این شهامت، انتظار می رود با انتخاب سریعتر فردی جدید برای تصدی این سمت و نظارت بیشتر و تعیین دقیق شرح وظایف و انتظارات معاون بعدی در روزهای حساس شیوع کرونا به نوعی جبران مافات شود.
