برسی مشخصات سنگ زبرجد و کاربرد آن در جواهر سازی

تاریخچه سنگ زبرجد

زبرجد یکی از سنگ های قیمتی است که تنها به رنگ سبز یافت می شود. بسیاری از سنگ ها را می توان در رنگ های متفاوتی در محدوده صورتی روشن تا آبی یافت؛ اما زبرجد دارای ظرافت ابدی سبز رنگ است. البته رنگ سبز این سنگ گرانبها، با مقدار آهن موجود در ساختار بلوری آن ارتباط مستقیمی دارد. رنگ سبز زبرجد از رنگ سبز تیره تا سبز روشن متغیر است. به علت همین تنوع رنگ های موجود در رنگ سبز زبرجد گاهی این سنگ جواهر با زمرد اشتباه درنظر گرفته می شود. یکی از قدیمی ترین سنگ های گرانبهای جهان زبرجد است که این سنگ زبرجد مربوط به 1500 سال قبل از میلاد است.

نحوه کشف سنگ زیرجد

این سنگ برای اولین بار در جزیره ای در دریای سرخ در نزدیکی مصر کشف شد. بنا به افسانه ای ساکنان این جزیره مجبور به جمع آوری سنگ برای خزانه فرعون بودند. به همین دلیل ساکنان جزیره در طول روز و شب ناچار به کار در معادن برای استخراج سنگ بودند و این خود دلیلی برای کشف سنگ جواهر زبرجد توسط آنان گردید؛زیرا این سنگ در طول شب درخشش کاملا زیبایی را ایجاد می کرد. به همین دلیل مصریان این سنگ را به عنوان گوهری از خورشید و همچنین زمرد شب مطرح کردند. در واقع سنگ جواهر زبرجد به عنوان گوهر ملی مصر شناخته شده است.

ریشه نام زبرجد

نام زبرجد سبز (peridot) از کلمه عربی برای جواهر یعنی faridat گرفته شده است. گاهی آنها زمرد مرد فقیر یا chrysolite می نامند کلمه ای که از واژه یونانی سنگ طلا گرفته شده است. این نمونه یکی از قدیمی ترین سنگ های جواهر است که تاریخ ثبتش به 1500 قبل از میلاد باز می گردد. در گذشته جزیره آتشفشانی زبرگد در دریای سرخ، شرق مصر مهمترین منبع این سنگ ها با قدمت 3500 سال بود. امروزه بهترین زبرجد سبز با بالاترین کیفیت از منطقه موگوک در برمه استخراج می شود گرچه زبرجد سبز پاکستانی هم بسیار با کیفیت است. در آریزونا، چین و ویتنام نیز مخازن این سنگ وجود دارند. زبرجد سبز در شهاب سنگ هایی که با زمین برخورد کرده اند هم دیده شده و روی مریخ و ماه نیز به شکل الیوین کشف شده است.

زبرجد سبز یا الیوین

زبرجد سنگی با کیفیت جواهر از جنس الیوین معدنی است. این سنگ به خانواده مواد معدنی فایالیت- فورستریت تعلق دارد. بعضی ها زبرجد سبز را الیوین می نامند اما وقتی مساله سنگ جواهر مطرح می شود، زبرجد سبز اصطلاح بهتری است. زبرجد جواهری با رنگ مخصوص به خودش است بدین معنی که رنگش در نتیجه ترکیبات مواد شیمیایی درونش ایجاد شده و ارتباطی با ناخالصی های خارجی ندارد. بنابراین فقط به رنگ سبز است. در واقع زبرجد سبز یکی از محدود سنگ های جواهر است که فقط یک رنگ دارد،گرچه انواع رنگ های سبز مانند سبز روشن مایل به زرد و سبز تیره هم در این میان دیده می شود.

شناسایی زبرجد

از نظر شیمیایی زبرجدسبز سیلیکات مگنزیم آهن است و شدت رنگش بستگی به میزان آهنش دارد. ممکن است در آن کمی نیکل و کرومیم هم یافت شود. زبرجد سبز زیاد سخت نیست و در مقابل اسید مقاومت ندارد. در نمونه های خیلی نادر، می تواند به شکل ستاره های چهار پرتو درخشش معروف چشم گربه را از خود نشان دهد. ممکن است زبرجد سبز را با جواهرات رنگی مشابه اشتباه بگیرید اما انکسار دوگانه قوی اش ویژگی متمایز آن محسوب می شود. در سنگ های ضخیم تر، دوبرابر شدن لبه های مناسب تراش را به سادگی می توان بدون نیاز به بزرگنمایی دید.

خاستگاه و منابع زبرجد

بیشتر سنگ های جواهر در پوسته زمین شکل می گیرند اما زبرجد سبز در قسمت های عمیق جبه زمین تشکیل می شود. بلورهای زبرجد در ماگما بالاتر از جبه هستند و با فعایت آتشفشانی یا تکتونیک هسته ای به روی زمین آمده و در صخره های آتشفشانی پوشانده می شوند. در گذشته جزیره آتشفشانی زابارگاد در دریای سرخ محل مهمترین گنجینه های این سنگ بود. سنگ های کشف شده 3500 سال قدمت داشتند و قرن ها رها شده بودند بعداها در حدود سال 1900 بود که کشف و استخراج شان آغاز شد. امروزه مهمترین منابع این سنگ در پاکستان وجود دارد. مواد زیبایی نیز در میانمار و ویتنام یافت شده است. سایر مخازن در استرالیا، برزیل، چین، کنیا، مکزیک، نروژ، آفریقای جنوبی، سریلانکا، تانزانیا و آمریکا وجود دارند. اخیرا چین تبدیل به بزرگترین تولید کننده زبرجد شده است.

رنگ زبرجد

زبرجد یکی از کمیاب ترین گونه های سنگ جواهر است که یک رنگ دارد. شدت رنگ سبز آن بستگی به مقدار آهنی دارد که درونش وجود دارد. رنگ زبرجد از زرد مایل به سبز تا زیتونی و سبز قهوه ای متغیر است و زیر نور طبیعی خورشید درخشش زیبایی دارد. رنگ سبز درخشانش زیر نور مصنوعی تغییر نمی کند. بهترین رنگ زبرجد دارای درصد آهن کمتر از 15% است و معمولا دارای مقداری نیکل و کرومیوم نیز می باشد. سبز پررنگ زبرجد محبوب ترین و گران ترین نوعش است.

ویژگی های گوهر شناسی زبرجد

• فرمول شیمیایی: (Mg, Fe)2SiO4 سیلیکات آهن مگنزیم

• شکل بلور: راست لوزی، منشور فشرده، شیارهای عمودی.

• رنگ: زرد مایل به سبز، سبز زیتونی، قهوه ای

• مقاومت: 6.5 تا 7 بر روی مقیاس Mohs

• شاخص انکسار: 1.650 تا 1.703

• چگالی: 3.28 تا 3.48

• شکاف: نامشخص

• شفافیت: شفاف انکسار دوگانه یا شکست دوسویه: 0.036 تا 0.038

• درخشندگی: شیشه ای، روغنی

• شب نمایی: ندارد

سنگ های جواهر مشابه

زبرجد نوعی جواهر شفاف از گونه الیوین است. الیوین رسما یک ماده معدنی نیست اما متشکل از دو ماده معدنی: فایالیت و فرستریت است. فایالیت همان الیوین غنی از آهن است در حالیکه فرستریت الیوین غنی از مگنزیم است. با وجود اینکه آهن عامل ایجاد رنگ در زبرجد است، اساسا به فرستریت نزدیکتر از فایالیت است و دلیلش نیز ترکیب شیمیایی است. گاهی به زبرجد کریسولیت نیز می گویند، نام قدیمی که به سنگ های جواهر سبز رنگ گفته می شود. سایر اشکال کریسولیت شامل کریسوبریل، زرگون، تورمالین، توپاز و آپه تیت می شود.

افسانه های فراطبیعی زبرجد

زبرجد تاریخچه طولانی دارد و هزاران سال است که به عنوان جواهر استفاده می شود. تاریخچه این سنگ بسیار جالب است. رمی های باستان آنرا زمر عصر می نامیدند زیرا رنگش در هنگام شب تیره نمی شد بلکه در نور شمع و نور آتش درخشان بود. این سنگ جواهر با مصر باستان نیز در ارتباط است و بعضی از تاریخ شناسان معتقد هستند که زمردهای مشهور کلوپاترا در واقع همان سنگ های زبرجد هستند. زبرجد را جنگ های صلیبی وارد اروپا کرد و برای تزئین کلیساهای قرون وسطی از آنها استفاده شد. در باورهای سنتی زبرجد هدیه مادر طبیعت برای جشن گرفتن آفرینش دنیای جدید است. رهبران ملی که از زبرجد در لباس هایشان استفاده می کنند باور دارند که برایشان عدالت، دانایی و شکوه به ارمغان می آورد. از زبرجد در کتاب مقدس مسیحیان (انجیل) نیز تحت نام pitdah یاد شده است.

خواص زبرجد

• مفید برای سوی چشم

• موثر بر روی عملکرد و مجاری تنفسی

• موثر برای گردش خون

• از بین برنده افسردگی و پیشگیری از بیماری طاسی

• تقویت دستگاه هاضمه و رفع یبوست

• سم زدایی از کبد

• درمان کننده جوش ها و آبله های زیر پوستی بر روی صورت

• درمان اگزما (تکه ای زبرجد را برای چند ساعتی در آب بگذارید و آب را روی پوست های حساس بمالید)

زبرجد سنگ متولدین آگوست یا مرداد ماه

در کنار لعل بدخشان، زبرجد ترکیب زیبایی را می سازد و متولدین ماه آگوست یا مرداد ماه از آن استفاده می کنند. به دلیل فراوانی که دارد شکل های و اندازه های مختلفی از آن یافت می شود. به همین دلیل گزینه خوبی برای گوشواره و سایر طرح هاست که به دقت با هم تطبیق می یابند. مقاومت زبرجد با کوارتز قابل مقایسه است پس با کمی مراقبت می توان آنرا برای ساخت حلقه هایی که هر روز استفاده می شوند، بکار برد. برای مردان دکمه های سرآستین، پونز کراوات و آویزها ایده های خوبی هستند. برای زنان گردنبد، دستنبد، بازوبند، سنجاق سینه، گل سینه، انگشتر و گوشواره را می توان با این سنگ ساخت. سنگ های جواهر رنگی را بر اساس اندازه بخرید نه وزن قیراط. سنگ های رنگی نسبت متفاوتی در اندازه به وزن دارند. بعضی ها بزرگتر و بعضی ها کوچکتر از الماس در مقایسه با وزن شان هستند.

نگهداری و تمیز کردن سنگ جواهر زبرجد

زبرجد نسبتا مقاوم است.اما در مقایسه با سایر جواهرات سختی کمتری دارد بنابراین مراقب باشید که خراش نیوفتد. این سنگ به اسید حساس نیست اما شکننده است. همچنین زیر فشار زیاد منفجر می شود پس آنرا در فشار بالا قرار ندهید. همچنین از دمای بالا و تغییرات آب و هوایی دور باشد. زبرجد را به سادگی می توان با یک پارچه نرم و آب و صابون شست. سعی کنید تمام ذرات صابون را بشویید. از شوینده های صوتی یا بخارشو استفاده نکنید. همیشه هنگام ورزش کردن یا انجام های کارهای خانه آنرا درآورید. و جداگانه در جعبه جواهرات خود داخل یک پارچه قرار دهید.

سنگ یشم و خواص آن در طب مدرن