قرآن کلام خدا و کتاب آسمانی مسلمانان است که به وسیله جبرئیل به حضرت محمد(ص)، وحی شد. مسلمانان محتوا و الفاظ قرآن را نازلشده از سوی خداوند میدانند؛ همچنین معتقدند قرآن، معجزه و نشانه پیامبری حضرت محمد(ص) و آخرین کتاب آسمانی است. این کتاب بر معجزهبودن خود تأکید کرده و دلیل اعجازش را آن دانسته است که کسی نمیتواند مانندی برای آن بیاورد.
قرآن، فرقان، الکتاب و مُصحَف از مشهورترین نامهای قرآن است. قرآن 114 سوره و بیش از 6000 آیه دارد و به 30 جزء و 120 حزب تقسیم شده است. در قرآن، از موضوعاتی چون توحید، معاد، غزوات پیامبر اسلام(ص)، داستانهای انبیاء، اعمال شرعی دین اسلام، فضایل و رذایل اخلاقی و مبارزه با شرک و نفاق، سخن به میان آمده است.
قرآن، عربى فصیح و روانى است که آهنگ آن در گوش ها دل انگیز، و تلاوت آن بر زبان ها آسان است. از نظر محتوا نیز، در عین عمیق و پرمایه بودن، درک آن سهل و ساده و آسان است.
اصولاً آن همه حقایق بزرگ و برجسته در قالب این الفاظ محدود با سهولت درک معانى، ریخته شده است، از این نظر خداوند آن چنان تسلطى به پیامبرش بر آیات قرآن، داده بود که به آسانى و در همه جا و براى حل هر مشکل، از آن استفاده مىکرد، و پیوسته بر مؤمنان تلاوت مى نمود.
این مسأله نشان می دهد قرآن کریم اختصاص به قشر خاصى از مردم ندارد؛ همانگونه که عالمان بزرگ و فلاسفه و دانشمندان عظیم الشأن از آن بهره مىگیرند، مردم عوام (که قادر بر تلاوت قرآن هستند) نیز در حد توان و درک خود از آن استفاده مى کنند. این ویژگى در کتاب هاى دیگر دیده نمى شود.
در بیان اهمیت تلاوت قرآن همین بس که بدانیم مسلمانان هر چه دارند از قرآن است و بهترین راه براى تحصیل روحانیت قلب و صفاى دل و بودن به یاد خدا، تلاوت و تدبر در آیات قرآن است.
در این زمینه امام باقر علیه السلام روایت نموده که پیامبر خدا صلّى الله علیه وآله وسلّم فرمود: «مَنْ قَرَأَ عَشْرَ آیَاتٍ فِی لَیْلَهٍ لَمْ یُکْتَبْ مِنَ اَلْغَافِلِینَ…؛ کسى که ده آیه از قرآن مجید را در شب بخواند نام او در زمره غافلین ثبت نخواهد شد».
پیامبر اکرم صلّى الله علیه وآله وسلّم در روایتی دیگر مى فرمایند: «نَوّرُوا بُیُوتَکُمْ بِتِلَاوَهِ الْقُرْآنِ؛ خانه هاى خود را با خواندن قرآن نورانى کنید».
روایت مى فرماید خانه هایتان تاریک نباشد و قرآن تلاوت کنید و گوش اهل خانه را تلاوت قرآن بنوازد تا کم کم معناى آن را بفهمند و اندیشه کنند و نباید قرآن فقط مخصوص جاى به خصوص باشد.
در روایتی دیگر پیامبر اکرم صلّى الله علیه وآله وسلّم می فرماید: «… ولِتالِى آیه مِنْ کِتابِ اللّه خَیرٌ مِنْ تَحْتِ العرش الى تُخوم السّفلى؛ براى تلاوت کننده آیه اى از قرآن ارزش و ثوابى بهتر از آنچه زیر عرش تا زمین است موجود است»؛ یعنى ثواب آن بهتر است از آنچه بین عرش و طبقات پائین است.
آن حضرت در فرازی دیگر می فرماید: «… و یدفَعُ عن تالى القرآن بلوى الاخره؛ … و دفع مى شود از تلاوت کننده قرآن بلاى آخرت و گرفتار شدن در آن».
در روایتى دیگر پیامبر صلّى الله علیه وآله وسلّم خطاب به سلمان مى فرماید: «اى سلمان! بر تو است خواندن قرآن، زیرا قرائت آن کفاره گناهان و پوششى براى آتش و امانى از عذاب است … مؤمن زمانى که قرآن مى خواند خداوند با نظر رحمت به او مى نگرد».
پیغمبر اکرم صلّى الله علیه وآله وسلّم در آستانه ماه مبارک رمضان طى خطبه اى چنین فرمود: «فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّکُمْ بِنِیَّاتٍ صَادِقَهٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَهٍ أَنْ یُوَفِّقَکُمْ لِصِیَامِهِ وَ تِلَاوَهِ کِتَابِهِ؛ با نیت هاى خالص و دل هاى پاک از خداوند بخواهید تا شما را در روزه داشتن و تلاوت قرآن در این ماه توفیق دهد».
آن حضرت در فرازی دیگر از خطبه شعبانیه، که خطبه اى بسیار پر محتوى است، در مورد درهاى بهشت جمله اى دارد، مىفرماید: «إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَهٌ؛[20]درهاى بهشت در این ماه باز است».
از این جمله استفاده مى شود که بهشت هم اکنون وجود دارد، و در ماه رمضان درهاى آن به سوى بندگان صالح خداوند باز است. از جمله قرآنى که تلاوت مى کنیم درى از درهاى بهشت است.
وقتى خواب روزه دار که بى خبرى مطلق است عبادت باشد، بیدارى او که در حال تلاوت قرآن باشد به طریق اولى عبادت بالاترى خواهد بود. چرا که تلاوت قرآن از افضل عبادات است و کمتر عبادتى به پایه آن مى رسد، زیرا این تلاوت الهام بخش اندیشه در قرآن، و اندیشه و تفکر، سرچشمه اعمال صالح است.
آری تلاوت قرآن فضیلتى بزرگ است؛ به ویژه در ماه مبارک رمضان که به راستى فضیلت آن بیرون از حد و شمار است، و اجر و ثوابى بس عظیم دارد؛ تا آن جا که ثواب تلاوت یک آیه از این معجزه الهى در این ماه، برابر با تلاوت تمام قرآن در غیر ماه رمضان قرار داده شده است.
برای هر روز ماه مبارک رمضان ماه مهمانی خداوند که درجات و عظمت بالایی دارد، اعمالی به روزه داران توصیه شده است؛ اعمالی که به جهت نوع و ادا کردنشان در ماه خدا ثواب زیادی به همراه دارند. اعمال مربوط به شب و روز بیست و دوم ماه مبارک رمضان در ادامه آمده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
اَللّهمَّ افتَح لی فیه ابوابَ فَضلکَ وَ اَنزل عَلَیّ فیه بَرَکاتکَ وَوَفّقنی فیه لموجبات مَرضاتک واسکنّی فیه بحبوحات جَنّاتکَ یا مجیبَ دَعوَه المضطَرّینَ.
خداوندا در این روز بر من درهای فضل و کرمت را بگشا و بر من برکاتت را نازل فرما و بر موجبات رضا و خشنودیات موفقم بدار و در وسط بهشتهایت مرا مسکن ده، ای پذیرنده دعای پریشانان و درماندگان
برای شب بیست و دوم ماه مبارک رمضان هشت رکعت نماز به هر سوره که میسر شود مورد سفارش قرار گرفته است.
الجزء الأول؛ أبواب أحکام شهر رمضان؛ الباب السادس و العشرون فیما نذکره من زیادات و دعوات فی اللیله الثانیه و العشرین منه و یومها، فصل فیما یختص بالیوم الثانی و العشرین من دعاء غیر متکرر، دعاء آخر فی هذا الیوم بروایه سید ابن باقی رحمه الله
جلد اول، بابهای احکام ماه رمضان؛ باب بیست و ششم اعمال و دعاهای وارد شده در روایات در شب و روز بیست و دوم ماه، فصل اول دعاهای مخصوص روز بیست و دوم رمضان (دعای دوم) به نقل از «سید ابن الباقی» -رحمه الله-:
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا مَنْ تُسَبِّحُ لَهُ الْأَرَضُونَ السَّبْعُ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ مَا تَحْتَهُنَّ
خداوندا، از تو خواهانم ای کسی که زمینهای هفتگانه و آنچه در آنها و میان و زیر آنها است، تو را به پاکی میستایند
یَا مَنْ لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَهً وَ لَا (وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِیٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبِیراً )[1]
و ای خدایی که هیچکس را به همسری و فرزندی نگرفتهای و هیچ شریکی در سلطنت و سرپرستی از روی خواری برای تو وجود ندارد و خدا را به نحو شایسته بزرگتر بدان،
یَا مَنْ (أَنْزَلَ عَلی عَبْدِهِ الْکِتابَ وَ لَمْ یَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً قَیِّماً )[2] یَا مَنْ (لا یُشْرِکُ فِی حُکْمِهِ أَحَداً )[3]
ای خدایی که کتاب را بر بندهات فروفرستادهای و هیچ کژی برای او [یا: آن] قرار ندادهای و کاملاً استوار است، ای خدایی که هیچکس را در حکم خود شریک نگردانیدهای،
یَا مَنْ نَادَی مُوسَی (مِنْ جانِبِ الطُّورِ الْأَیْمَنِ )[4] وَ قَرَّبَهُ نَجِیّاً یَا مَنْ رَفَعَ إِدْرِیسَ (مَکاناً عَلِیًّا )[5]
ای خدایی که حضرت موسی را از کنارهی راست کوه طور ندا دادی و برای رازگویی با او، او را به خود نزدیک گردانیدی، ای خدایی که حضرت ادریس را به مکان والا بالا بردی،
یَا مَنْ (لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما وَ ما تَحْتَ الثَّری )[6] یَا مَنْ (یَعْلَمُ السِّرَّ وَ أَخْفی )[7]
ای خدایی که از آنچه در آسمانها و زمین و میان آن دو و زیر خاک است آگاهی، ای خدایی که از نهان و نهان از نهان آگاهی،
أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی یَا مَنْ (أَعْطی کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی )[8]
تو خدایی هستی که معبودی جز تو نیست، بهترین نامها از آن تو است، ای خدایی که آفرینش مخصوص هر چیز را به آن عطا کردهای و آنگاه آن را هدایت نمودهای،
یَا مَنْ خَشَعَتْ لَهُ الْأَصْوَاتُ (فَلا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْساً )[9]
ای خدایی که صداها در برابر تو فروتن است و جز صدای بسیار آهسته شنیده نمیشود.
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِمَا نَاجَیْتُکَ بِهِ مِنْ مِدْحَتِکَ [وَ نَاجَاکَ بِهِ مَنْ مَدَحَکَ] فِی یَوْمِی هَذَا طَلَباً لِعَفْوِکَ
خداوندا، به ستایش تو که من در این روز برای درخواست گذشت تو و بیم از عذابت و امید به آنچه نزد تو است
وَ خَوْفاً مِنْ عَذَابِکَ وَ رَجَاءً لِمَا عِنْدَکَ وَ طَمَعاً فِی إِحْسَانِکَ وَ رَغْبَهً فِی رِضَاکَ وَ سَعَهً فِی رِزْقِکَ
و آزمندی در نیکی و گرایش به خشنودی و گستردگی روزی و تفضّلت، با تو مناجات نمودم [و مناجاتهای کسانی که تو را بدان ستودهاند]
وَ تَفَضُّلِکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّاهِرِینَ وَ تُؤْنِسَ وَحْشَتِی وَ تَصِلَ وَحْدَتِی وَ تُعِزُّ ذِلَّتِی
خواستارم که بر حضرت محمّد و اهل بیت پاک او درود فرستی و وحشت مرا به انس و تنهاییام را به ارتباط با من و خواریام را به سربلندی مبدّل کنی
وَ تَسْتُرَ عَوْرَتِی وَ تَجْبُرَ فَاقَتِی اللَّهُمَّ أَنْتَ رَجَائِی وَ ثِقَتِی فَأَعِنِّی عَلَی مَنْ ظَلَمَنِی وَ انْصُرْنِی عَلَی مَنْ بَغَی عَلَیَّ
و زشتیام را بپوشانی و بینیازیام را جبران کنی. خدایا، تو امید و مورد اعتماد من هستی، پس مرا بر کسانی که بر من ستم کردهاند یاری کن
وَ أَرَادَ أَذِیَّتِی وَ احْفَظْنِی فِی نَفْسِی وَ مَالِی وَ دِینِی وَ أَهْلِی وَ وُلْدِی وَ أَعْتِقْنِی مِنَ النَّارِ وَ ارْزُقْنِی الْجَنَّهَ
و بر کسانی که بر من تجاوز نمودهاند و خواستهاند به من آزار برسانند، یاری رسان و مرا در رابطه خودم و دارایی و دین و خانواده و فرزندانم نگاه دار و از آتش جهنّم آزاد کن و بهشت
وَ الْأَمْنَ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ وَ لَا تُحْوِجْنِی إِلَی غَیْرِکَ بِفَضْلِکَ الْمَبْذُولِ وَ إِحْسَانِکَ الْمَأْمُولِ
و ایمنی در دنیا و آخرت را روزیام کن و به تفضّل ارزانی داشته شده و و نیکوکاری تو که بدان امید دارم، به غیر خود نیازمند مکن،
إِنَّکَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ وَ هُوَ عَلَیْکَ یَسِیرٌ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِین
به راستی که تو بر هر چیز توانایی و آن بر تو آسان است. درود خداوند بر حضرت محمّد و خاندان پاک او.
[1]) سوره الاسراء، آیه 111
[2]) سوره الکهف، آیه 1
[3]) سوره الکهف، آیه 26
[4]) سوره المریم، آیه 52
[5]) همان، آیه 57
[6]) سوره طه، آیه 6
[7]) سوره طه، آیه 7
[8]) همان، آیه 50
[9]) همان، آیه 108
الجزء الأول؛ أبواب أحکام شهر رمضان؛ الباب السادس و العشرون فیما نذکره من زیادات و دعوات فی اللیله الثانیه و العشرین منه و یومها، فصل فیما یختص بالیوم الثانی و العشرین من دعاء غیر متکرر، دعاء الیوم الثانی و العشرین من شهر رمضان
جلد اول، بابهای احکام ماه رمضان؛ باب بیست و ششم اعمال و دعاهای وارد شده در روایات در شب و روز بیست و دوم ماه، فصل اول دعاهای مخصوص روز بیست و دوم رمضان (دعای اول):
سُبْحَانَ اللَّهِ الْبَصِیرِ الَّذِی لَیْسَ شَیْءٌ أَبْصَرَ مِنْهُ یُبْصِرُ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ مَا تَحْتَ سَبْعِ أَرَضِینَ
پاکا خدای بینایی که هیچچیز بیناتر از او وجود ندارد، از بالای عرش خود زیر زمینهای هفتگانه
وَ یُبْصِرُ مَا فِی ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ (لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصارَ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ )[1]
و آنچه را که در تاریکیهای خشکیها و دریاها وجود دارد میبیند و او دیدگان [چشمها و دید عقلها] را درک میکند ولی دیدگان نمیتوانند او را درک کنند و لطیف و آگاه است
لَا تَغْشَی بَصَرَهُ الظُّلُمَاتُ وَ لَا یُسْتَتَرُ عَنْهُ بِسِتْرٍ وَ لَا یُوَارِی مِنْهُ جِدَارٌ وَ لَا یَغِیبُ عَنْهُ بَرٌّ وَ لَا بَحْرٌ
و تاریکیها جلوی دید او را نمیگیرد و با هیچ پردهای نمیتوان خود را از او مستور داشت و هیچ دیواری نمیتواند چیزی را از او بپوشد و هیچ خشکی و دریایی از دید او غایب نمیماند
وَ لَا یُکِنُّ مِنْهُ جَبَلٌ مَا فِی أَصْلِهِ وَ لَا قَلْبٌ مَا فِیهِ وَ لَا یَسْتَتِرُ مِنْهُ صَغِیرٌ وَ لَا کَبِیرٌ
و هیچ کوهی نمیتواند آنچه را که در بن خود وجود دارد و هیچ دلی آنچه را که در درون آن هست، نهان بدارد و هیچ کوچک و بزرگی نمیتواند خود را از دید او پنهان نگاه دارد
وَ لَا یُسْتَخْفَی مِنْهُ صَغِیرٌ لِصِغَرِهِ وَ (لا یَخْفی عَلَیْهِ شَیْءٌ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی السَّماءِ
و هیچ کوچکی به خاطر کوچکیاش بر او مخفی نمیماند و هیچچیز نه در زمین و نه در آسمان بر او پنهان نمیماند.
هُوَ الَّذِی یُصَوِّرُکُمْ فِی الْأَرْحامِ کَیْفَ یَشاءُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ )[2] ذَلِکَ اللَّهُ
او است خدایی که شما را در رحم مادران به هر صورتی که بخواهد نگارگری میکند و معبودی جز او که سرافراز و فرزانه است وجود ندارد.
سُبْحَانَ اللَّهِ بَارِئِ النَّسَمِ سُبْحَانَ اللَّهِ الْمُصَوِّرِ سُبْحَانَ اللَّهِ خَالِقِ الْأَزْوَاجِ کُلِّهَا
پاکا خدای آفرینندهی انسانها، پاکا خدای صورتنگار، پاکا خدای آفرینندهی تمام جفتها،
سُبْحَانَ اللَّهِ جَاعِلِ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورِ سُبْحَانَ اللَّهِ فَالِقِ الْحَبِّ وَ النَّوَی سُبْحَانَ اللَّهِ خَالِقِ کُلِّ شَیْءٍ
پاکا خدای آفرینندهی تاریکیها و نور، پاکا خدای شکافندهی دانه و هسته، پاکا خدای آفرینندهی همهی اشیا،
سُبْحَانَ اللَّهِ خَالِقِ مَا یُرَی وَ مَا لَا یُرَی سُبْحَانَ اللَّهِ مِدَادَ کَلِمَاتِهِ (سُبْحانَ اللَّهِ رَبِّ الْعالَمِین )[3]
پاکا خدای آفرینندهی موجوداتی که دیده میشوند و یا نمیشوند، منزّه باد خدا به اندازهی نوشتن کلمات او، پاکا خدا که پروردگار جهانیان.
[1]) سوره الانعام، آیه 103[2]) سوره آل عمران، آیات 5-6[3]) سوره النمل، آیه 8
الجزء الأول؛ أبواب أحکام شهر رمضان؛ الباب السادس و العشرون فیما نذکره من زیادات و دعوات فی اللیله الثانیه و العشرین منه و یومها، فصل فیما یختص بالیوم الثانی و العشرین من دعاء غیر متکرر، دعاء آخر فی الیوم الثانی و العشرین من شهر رمضان من مجموعه مولانا زین العابدین ص
جلد اول، بابهای احکام ماه رمضان؛ باب بیست و ششم اعمال و دعاهای وارد شده در روایات در شب و روز بیست و دوم ماه، فصل اول دعاهای مخصوص روز بیست و دوم رمضان (دعای سوم) به نقل از مجموعهی مولی امام زین العابدین-صلوات اللّه علیه-:
یَا سَالِخَ اللَّیْلِ مِنَ النَّهَارِ فَإِذَا هُمْ مُظْلِمُونَ یَا مُجْرِیَ الشَّمْسِ لِمُسْتَقَرِّهَا بِتَقْدِیرِکَ یَا عَلِیمُ
ای خدایی که شب را از روز میکنی و ناگهان مردم دچار تاریکی میگردند، ای روانکنندهی خورشید به جایگاه خاصّ آن به تقدیر خود، ای آگاه
یَا مُنْتَهَی رَغْبَهِ الرَّاغِبِینَ وَ یَا وَلِیَّ النِّعْمَهِ عَلَی الْعَالَمِینَ یَا رَحْمَانُ یَا قُدُّوسُ یَا وَاحِدُ یَا أَحَدُ یَا فَرْدُ یَا صَمَدُ
ای منتهای گرایش گرایندگان و ای ولیّ نعمت همهی جهانیان، ای رحمت گستر ای بسیار پاکیزه ای یگانه ای بیهمتا ای تنها ای بیهمتا
یَا وَتْرُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلَاءُ وَ لَکَ الْحَمْدُ فِی الْآخِرَهِ وَ الْأُولَی
ای تک ای خدا، ای خدا، ای خدا، زیباترین نامها و برترین اوصاف و بزرگمنشی و نعمتها از آن تو است و ستایش در آخرت و دنیا تو را است.
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِأَنَّکَ حَیٌّ لَا یَمُوتُ وَ خَالِقٌ لَا یُغْلَبُ وَ بَصِیرٌ لَا یَرْتَابُ وَ سَمِیعٌ لَا یَشُکُّ وَ صَادِقٌ لَا یَکْذِبُ
خدایا، از تو درخواست میکنم، زیرا تو زندهای هستی که هرگز نمیمیری و آفریدگاری که مغلوب کسی واقع نمیشوی و بینایی که دچار تردید نمیشوی و شنوایی که شکّ نمیکنی و راستگویی که دروغ نمیگویی
وَ قَاهِرٌ لَا یُضَادُّ وَ بَدِیءُ لَا یَنْفَدُ وَ قَرِیبٌ لَا یَبْعُدُ وَ قَادِرٌ لَا یَظْلِمُ وَ صَمَدٌ لَا یُطْعَمُ وَ قَیُّومٌ لَا یَنَامُ وَ عَالِمٌ لَا یُعَلَّمُ
و چیرهای که کسی نمیتواند با تو ستیزه کند و پدیدآورندهای که نابود نمیگردی و نزدیکی که دور نیستی و توانایی که ستم روا نمیداری و بینیازی که نیاز به خوراک نداری و پایندهای که نمیخوابی و دانایی که از هیچکس نیاموختهای
وَ قَوِیٌّ لَا یَضْعُفُ وَ عَظِیمٌ لَا تُوصَفُ وَ وَفِیٌّ لَا تُخْلِفُ وَ عَدْلٌ لَا تَحِیفُ وَ غَنِیٌّ لَا یَفْتَقِرُ وَ مَلِکٌ لَا تَعْذِرُ
و توانمندی که درمانده نمیشوی و بزرگی که به وصف درنمیآیی و وفاکنندهای که خلف وعده نمیکنی و دادگستری که ستم نمیکنی و بینیازی که نیازمند نمیگردی و پادشاهی که دچار کاستی نمیگردی
وَ حَلِیمٌ لَا تَجُورُ وَ مُمْتَنِعٌ لَا تُقْهَرُ وَ مَعْرُوفٌ لَا یُنْکَرُ وَ وَکِیلٌ لَا یُحَقَّرُ وَ غَالِبٌ لَا یُغْلَبُ وَ وَتْرٌ لَا یُسْتَأْنَسُ
و بردباری که ستم نمیکنی و سرپیچیکنندهای که مقهور و مغلوب واقع نمیشوی و شناختهشدهای که هرگز انکار نمیشوی و کارگزاری که تو را کوچک نمیانگارند و چیرهای که مغلوب واقع نمیشوی و یگانهای که کسی نمیتواند تو را وادار به انس با خود کند
وَ فَرْدٌ لَا تَسْتَشِیرُ وَ وَهَّابٌ لَا تَمَلُّ وَ سَرِیعٌ لَا تَذْهَلُ وَ جَوَادٌ لَا یَبْخَلُ وَ عَزِیزٌ لَا تَذِلُّ وَ حَافِظٌ لَا تَغْفُلُ
و تنهایی که هیچکس نمیتواند تو را وادار به مشورت کند و بسیار بخشندهای که خسته نمیشوی و شتابندهای که فراموش نمیکنی و بخشایندهای که بخل نمیورزی و سربلندی که خوار نمیگردی و نگاهدارندهای که غفلت نمیورزی
وَ قَائِمٌ لَا تَنَامُ وَ قُدُّوسٌ لَا تُرَامُ وَ دَائِمٌ لَا تُبْلَی وَ بَاقٍ لَا یَفْنَی وَ أَحَدٌ لَا تُشْبِهُ وَ مُقْتَدِرٌ لَا تُنَازَعُ وَ مَعْبُودٌ لَا تُنْسَی
و برجایی که نمیخوابی و بسیار پاکیزهای که کسی نمیتواند آهنگ تو را بکند و جاودانهای که کهنه و پوشیده نمیگردی و پایندهای که نابود نمیگردی و بیهمتایی که هیچکس همتای تو نیست و توانمندی که کسی نمیتواند با تو ستیزه کند و معبودی که فراموش نمیکنی.
أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَرْحَمَنِی بِرَحْمَتِکَ وَ تُعْتِقَنِی مِنَ النَّارِ بِجُودِکَ وَ کَرَمِکَ
از تو درخواست میکنم که بر محمّد و آل محمّد درود فرستی و به رحمت خود بر من رحم آری و به جود و کرمت از آتش جهنّم آزاد گردانی
وَ تُدْخِلَنِی الْجَنَّهَ بِفَضْلِکَ وَ إِحْسَانِکَ فَمَا ذَلِکَ عَلَیْکَ بِعَزِیزٍ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ
و به تفضّل و نیکوکاریات وارد بهشت کنی، که اینها بر تو سخت نیست، ای مهربانترین مهربانان.
وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا رَسُولِهِ مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ تَسْلِیما
درود و سلام شایستهی خداوند بر سرورمان، فرستاده خود حضرت محمّد، پیامبر خدا و خاندان او.
اعمال مخصوصه ماه رمضان: اعمال شبهای دهه آخر (از شب بیست و یکم شروع کند)؛ و کفعمی در حاشیه بلد الامین نقل کرده که حضرت صادق علیه السلام در هر شب از دهه آخر بعد از فرایض و نوافل میخواند
اللَّهُمَّ أَدِّ عَنَّا حَقَّ مَا مَضَی مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ اغْفِرْ لَنَا تَقْصِیرَنَا فِیهِ وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا مَقْبُولاً
بار خدایا ادا کن از بهر ما حق آنچه گذشته از ماه رمضان و بیامرز تقصیر ما را در آن و بگیر آن را از ما پذیرفته و مقبول
وَ لاَ تُؤَاخِذْنَا بِإِسْرَافِنَا عَلَی أَنْفُسِنَا وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْمَرْحُومِینَ وَ لاَ تَجْعَلْنَا مِنَ الْمَحْرُومِینَ
و مؤاخذه مکن ما را به اسراف ما بر نفس هامان و ما را از رحمت شدگان مقرر فرما و ما را از محرومان مگردان.
و فرمود هر که بگوید این را بیامرزد حق تعالی تقصیری که از او سر زده در ایام گذشته از ماه رمضان و نگه دارد او را از معاصی در بقیه ماه
اعمال مخصوصه ماه رمضان: اعمال شبهای دهه آخر (از شب بیست و یکم شروع کند)؛ از جمله این دعا است که شیخ کلینی در کافی از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود میگویی در دهه آخر ماه رمضان در هر شب
أَعُوذُ بِجَلاَلِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ
پناه می برم به جلال وجه کریمت که بگذرد از من ماه رمضان
أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِی ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَهٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْهِ
یا برآید سپیده دم از این شب بر من و من در پیشگاه تو بر خود گناه یا پیگردی داشته باشم که مرا بر آن عذاب فرمایی.
سید ابن طاووس در کتاب «اقبال» از ابن ابی عمیر از مرازم نقل کرده: امام صادق (علیهالسلام) در هر شب از دهه آخر این ماه میخواند:
اللّٰهُمَّ إِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتابِکَ الْمُنْزَلِ: ﴿شَهْرُ رَمَضٰانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدیً لِلنّٰاسِ وَ بَیِّنٰاتٍ مِنَ الْهُدیٰ وَ الْفُرْقٰانِ﴾ فَعَظَّمْتَ حُرْمَهَ شَهْرِ رَمَضانَ بِما أَنْزَلْتَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَخَصَصْتَهُ بِلَیْلَهِ الْقَدْرِ وَجَعَلْتَها خَیْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ.
خدایا؛ تو در کتاب نازلشدهات فرمودی: «ماه رمضان، ماهی که قرآن برای هدایت مردم در آن نازل شده و دلایلی روشن از هدایت و تمیز دادن حق از باطل است»؛ با نازل کردن قرآن در آن حرمتش را بزرگ شمردی و آن را به شب قدر اختصاص دادی، شبی که آن را از هزار ماه بهتر قرار دادی.
اللّٰهُمَّ وَهٰذِهِ أَیَّامُ شَهْرِ رَمَضانَ قَدِ انْقَضَتْ، وَلَیالِیهِ قَدْ تَصَرَّمَتْ، وَقَدْ صِرْتُ یَا إِلٰهِی مِنْهُ إِلیٰ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی وَأَحْصیٰ لِعَدَدِهِ مِنَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ، فَأَسْأَلُکَ بِما سَأَلَکَ بِهِ مَلائِکَتُکَ الْمُقَرَّبُونَ، وَأَنْبِیاؤُکَ الْمُرْسَلُونَ وَعِبادُکَ الصَّالِحُونَ؛
خدایا این روزهای ماه رمضان است که گذشت و شبهای آن است که از دست رفت، من از این ماه چنان شدهام که تو از من به آن داناتری و شمارهی آن را از تمام آفریدگانت شمارندهتری، در نتیجه از تو درخواست میکنم به آنچه از تو درخواست کردند فرشتگان مقرّبت و پیامبران مرسلت و بندگان شایستهات؛
أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَفُکَّ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ، وَتُدْخِلَنِی الْجَنَّهَ برَحْمَتِکَ، وَأَنْ تَتَفَضَّلَ عَلَیَّ بِعَفْوِکَ وَکَرَمِکَ، وَتَتَقَبَّلَ تَقَرُّبِی، وَتَسْتَجِیبَ دُعائِی، وَتَمُنَّ عَلَیَّ بِالْأَمْنِ یَوْمَ الْخَوْفِ مِنْ کُلِّ هَوْلٍ أَعْدَدْتَهُ لِیَوْمِ الْقِیامَهِ.
اینکه بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و وجودم را از آتش آزاد کنی و به رحمتت به بهشتم وارد نمایی و به عفو و کرمت بر من تفضّل آری و نزدیکجوییام را بپذیری و دعایم را به اجابت رسانی و به امان دادنم در روز وحشت، از هر هراسی که برای قیامتم آماده ساختهای بر من منت نهی،
إِلٰهِی وَأَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ، وَبِجَلالِکَ الْعَظِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ أَیَّامُ شَهْرِ رَمَضانَ وَلَیالِیهِ وَلَکَ قِبَلِی تَبِعَهٌ أَوْ ذَنْبٌ تُؤاخِذُنِی بِهِ، أَوْ خَطِیئَهٌ تُرِیدُ أَنْ تَقْتَصَّها مِنِّی لَمْ تَغْفِرْها لِی، سَیِّدِی سَیِّدِی سَیِّدِی، أَسْأَلُکَ یَا لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ إِذْ لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ؛
خدایا به ذات کریم و به جلال بزرگت پناه میآورم، از اینکه روزها و شبهای ماه رمضان سپری گردد و برای من نزد تو نتیجه کاری یا گناهی باشد که مرا به سبب آن مؤاخذه کنی یا خطایی که بخواهی انتقامش را از من بگیری و مرا در آنها نیامرزیده باشی، ای آقای من، ای آقای من، ای آقای من از تو میخواهم ای که معبودی جز تو نیست، آنگاه که معبودی جز تو نبود؛
إِنْ کُنْتَ رَضِیتَ عَنِّی فِی هٰذَا الشَّهْرِ فَازْدَدْ عَنِّی رِضیً، وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ رَضِیتَ عَنِّی فَمِنَ الْآنَ فَارْضَ عَنِّی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، یَا اللّٰهُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ.
اگر در این ماه از من خشنود بودهای، بر خشنودیات از من بیفزا و اگر خشنود نبودهای از هم اکنون از من خشنود شو ای مهربانترین مهربانان، ای خدا، ای یکتا، ای بینیاز، ای که نزاییده و زاده نشد و احدی برایش همتا نبود.
و بسیار بگو:
یَا مُلَیِّنَ الْحَدِیدِ لِداوُدَ عَلَیْهِ السَّلامُ، یَا کاشِفَ الضُّرِّ وَالْکُرَبِ الْعِظامِ عَنْ أَیُّوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ، أَیْ مُفَرِّجَ هَمِّ یَعْقُوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ، أَیْ مُنَفِّسَ غَمِّ یُوسُفَ عَلَیْهِ السَّلامُ، صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ کَما أَنْتَ أَهْلُهُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ، وَافْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَلَا تَفْعَلْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ.
ای نرم کننده آهن برای داود (درود بر او)، ای بردارنده بدحالی و بلاهای بزرگ از ایوب (درود بر او)، ای از بینبرنده اندوه شدید یعقوب (درود بر او)، ای زایل کننده غم یوسف (درود بر او)، درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد، چنانکه تو سزاواری که درود فرستی بر جمله آنان و با من چنان کن که تو شایسته آنی نه چنانکه من سزاوار آنم.