به گزارش پایگاه خبری ساعدنیوز به نقل از راشا تودی، قفقاز جنوبی، منطقهای کوهستانی و استراتژیک میان دریای سیاه و دریای خزر، بار دیگر در کانون یک رقابت ژئوپلیتیکی بزرگ قرار گرفته است. با تحولات اخیر در ارمنستان و چرخش تدریجی سیاستهای این کشور بهسمت غرب، ایالات متحده در آستانه گسترش حضور مستقیم خود در این منطقه قرار گرفته است؛ حضوری که میتواند نهفقط ساختار امنیتی محلی، بلکه توازن قدرت در همسایگی روسیه، ایران و ترکیه را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
نشانههای این چرخش از مدتها پیش آشکار بود. نخست، فروکشکردن نسبی جنگ دوم قرهباغ و آتشبس شکننده میان آذربایجان و ارمنستان، فضایی برای بازتعریف اتحادها و وابستگیها در منطقه بهوجود آورد. در پی شکست نظامی ارمنستان در سال 2020، دولت ایروان که اعتماد خود به روسیه را از دست داده بود، بهدنبال شرکای جدید امنیتی و سیاسی برآمد. این روند، بهویژه با کاهش تمرکز نظامی مسکو بر قفقاز بهدلیل جنگ اوکراین، شتاب بیشتری گرفت.
نشانه دوم، امضای توافقنامههای تازه میان ارمنستان و ایالات متحده در حوزه دفاعی، مبارزه با فساد، و نوسازی نهادهای امنیتی بود. این توافقها، با استقبال آشکار دولت بایدن و مقامات ارشد وزارت خارجه آمریکا همراه شد. بهطور همزمان، گزارشهایی درباره استقرار مشاوران نظامی آمریکا در خاک ارمنستان و همکاریهای نزدیک واشنگتن با نهادهای نظامی این کشور منتشر شد — روندی که منتقدان آن را بهمثابه «نقشهای برای تبدیل ارمنستان به پایگاه استراتژیک ضدروسی» میدانند.
شاید پرتنشترین بخش این تحولات، احتمال واگذاری برخی پایگاهها یا مناطق خاص به مدیریت یا نظارت نهادهای غربی — بهویژه آمریکا — باشد. هرچند دولت ارمنستان تاکنون رسماً چنین موضوعی را تأیید نکرده، اما شواهد متعددی از حضور پررنگ مشاوران غربی، آموزش نظامیان ارمنی توسط ناتو، و ابراز تمایل آشکار ایروان برای پیوستن به ساختارهای امنیتی غربی (نظیر «شراکت برای صلح» ناتو) وجود دارد.
این اقدامات بهطور طبیعی با واکنش شدید روسیه همراه شده است. کرملین که همواره قفقاز جنوبی را بخشی از «حیات خلوت» امنیتی خود دانسته، از تصمیمات ارمنستان بهشدت ابراز نارضایتی کرده و هشدار داده است که «تحریک بیشتر تنشها توسط بازیگران خارجی میتواند پیامدهای جدی در پی داشته باشد». برخی رسانههای نزدیک به دولت روسیه حتی از «خیانت ژئوپلیتیکی ایروان» سخن گفتهاند و خواستار بازنگری در روابط دوجانبه شدهاند.
از سوی دیگر، جمهوری آذربایجان نیز با حساسیت این تحولات را دنبال میکند. با آنکه باکو روابط نزدیکی با آمریکا دارد، اما گسترش نفوذ نظامی واشنگتن در خاک همسایه غربیاش، بهویژه اگر با تضعیف نفوذ روسیه یا ایران همراه باشد، میتواند پیامدهای پیچیدهای برای موازنه منطقهای داشته باشد. باکو که همچنان بخشهایی از مرزهای جنوبیاش را با ایران ناآرام میبیند، ممکن است تلاش کند از این فضای جدید برای تحکیم موقعیت خود بهره ببرد، ولی در عین حال نگران شکلگیری محور جدیدی میان ایروان و غرب است که معادلات قرهباغ را دگرگون سازد.
نقش ایران نیز در این میان انکارناپذیر است. تهران از هرگونه حضور نظامی آمریکا در مرزهای شمالیاش نگران است و تاکنون چندین بار هشدار داده که «خط قرمز ایران، تغییر ژئوپلیتیکی در مرزهای شمالی است». ایران که با هر دو کشور ارمنستان و آذربایجان روابط اقتصادی و امنیتی دارد، ورود بازیگر نظامی غربی به قفقاز جنوبی را تهدیدی مستقیم علیه امنیت ملی خود تلقی میکند — بهویژه اگر این حضور با کاهش نقش روسیه و ناتواییزهکردن مرزهای شمالی ایران همراه باشد.
با این حال، از منظر ایالات متحده، گسترش حضور در قفقاز جنوبی بخشی از یک استراتژی بزرگتر برای محدود کردن نفوذ روسیه و ایران و ایجاد یک «کریدور غربی» در دل منطقهای استراتژیک است. قفقاز جنوبی، نهفقط بهدلیل منابع انرژی و موقعیت جغرافیاییاش، بلکه بهعنوان حلقه اتصال آسیای مرکزی، خاورمیانه، اروپا و روسیه، اهمیت ویژهای دارد. تسلط بر این گلوگاه ژئوپلیتیکی میتواند به آمریکا امکان دهد تا مسیرهای انرژی، تجارت، و حتی نفوذ ایدئولوژیک را در منطقه بازطراحی کند.
با این اوصاف، پرسش اصلی آن است که آیا ورود آمریکا به قفقاز جنوبی به ثبات منطقه خواهد افزود یا برعکس، آن را به جرقهای تازه در رقابتهای نیابتی تبدیل خواهد کرد؟ تاریخچهای از رقابتهای خونین، اختلافات قومی، و بازیهای قدرت میان همسایگان باعث شده که هرگونه دخالت خارجی، با ریسک تشدید تنشها همراه باشد. بسیاری از تحلیلگران هشدار میدهند که قفقاز جنوبی، بهجای تبدیلشدن به منطقه همکاری، ممکن است به زمینبازی جدید قدرتهای جهانی بدل شود — زمینی که هر اشتباه یا تحریک بیش از حد، میتواند آتش درگیریهای فراموششده را دوباره شعلهور کند.
در نهایت، گامهای آینده ایروان، پاسخ روسیه، و شیوه ورود آمریکا به این معادله، مسیر آینده منطقه را مشخص خواهد کرد. اما آنچه مسلم است، این است که قفقاز جنوبی دیگر یک منطقه حاشیهای نیست؛ بلکه به میدان اصلی بازی بزرگ ژئوپلیتیکی قرن 21 تبدیل شده است.
برای پیگیری اخبار سیاسی اینجا کلیک کنید.
