به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از خبرآنلاین، روزنامه شرق با محمدحسین عادلی رئیس اسبق بانک مرکزی و از دیپلماتهای کشورمان درباره انتخابات امریکا و برجام مصاحبه ای انجام داده است.
بخشهایی از این مصاحبه را می خانید:
به نظر می رسید مذاکرات هسته ای در دولت اول آقای روحانی، سعی در حل وفصل مسئله ای داشت که سال ها استخوان در گلوی اقتصاد و دیپلماسی ایران بود؛ یعنی مسئله هسته ای. اما به تجربه ای شکست خورده شبیه شد، چه در حوزه بین الملل چه در حوزه اقتصادی. شما در مذاکرات هسته ای، اشکال ساختاری و متدی می بینید یا در محتوای آن نیز بسط بیشتری لازم می دیدید. مثلا بهتر بود مذاکرات تنها به مسئله هسته ای محدود نمی شد و درباره موضوعاتی مثل مباحث منطقه ای و همکاری های اقتصادی نیز مذاکراتی می شد و تفاهم هایی به دست می آمد؟
به گمان من مذاکرات هسته ای بدون شک یکی از برگ های زرین تاریخ سیاست خارجی ایران است. اینکه به واسطه رقابت های سیاسی متعصبانه داخلی، گروهی درصدد کم رنگ کردن اهمیت آن هستند امری است که از امتیازات آن مذاکرات کم نمی کند. به نظر من مذاکرات برجام نشان دهنده فرازی از هوشمندی و بازیگری خوب نظام بوده است. برای قضاوت درباره آن باید چارچوب وضع آن روز را بررسی کنیم. در آن زمان ایران در محاصره تحریم ها قرار داشت و ادامه آن می توانست اقتصاد را تحت تأثیر قرار دهد. از نظر سیاسی ادامه تخاصم می توانست توطئه های منطقه ای را علیه ما افزایش دهد و دشمنان منطقه ای را گستاخ تر کند. اجماع بین المللی را علیه ایران فشرده تر کند. مگر نه اینکه هم روسیه و هم چین، به همه قطع نامه های تحریم و نیز تحریم تسلیحاتی رأی داده بودند. بنابراین در زمانی که اجماع بین المللی علیه ایران هر روز فشرده تر می شد و تحریم ها افزایش می یافت و منطقه علیه ایران برانگیخته تر می شد با نگاهی نافذ و راهبردی، ایران وارد این مذاکرات شد و به نظر من پیروز نسبی از میدان بیرون آمد. برای قضاوت بهتر بیایید فرض کنیم اگر آن مذاکرات انجام نمی شد اکنون ما در کجا قرار داشتیم. روند قطع نامه های شش گانه که همه اعضای شورای امنیت به آن رأی داده بودند هر روز سخت تر می شد و ما در تحریم قانونی بین المللی قرار داشتیم و همه کشورهای اروپایی علیه ما برانگیخته می شدند. همه تحریم های یک جانبه ای که اکنون آمریکا علیه ما و برخلاف قوانین بین المللی اتخاذ کرده، همه دنیا به صورت قانونی علیه ما اعمال می کردند و حتی روزنه هایی که اکنون برای تنفس وجود داشت تا ما مقاومت کنیم، وجود نمی داشت. امروز که ما از انزوای آمریکا در شورای امنیت برای شکستش در استفاده از مکانیسم ماشه و بازگرداندان تحریم ها خوشحال می شویم، باید بدانیم که این پیروزی ما به خاطر همان برجام است. اگر برجام نبود تحریم تسلیحاتی ما پایان نمی پذیرفت. اساسا باید از خود بپرسیم کشورهای دیگر نظیر عراق و لیبی و کره شمالی و دیگر کشورها که تحت فصل هفت منشور ملل متحد تحریم شده اند، آیا توانسته اند با عزت از آن خارج شوند. شیوه ایران بی نظیر بوده است که با یک مذاکره، بسیاری از این تحریم ها و قطع نامه های فصل هفت را کان لم یکن کرده است.
آیا این نشانه خوبی نیست که دشمنان قسم خورده منطقه ای ما نظیر اسرائیل و عربستان هرچه از دست شان در خفا و به طور علنی برمی آمد برای جلوگیری از به ثمررسیدن برجام انجام داده اند، اگر مذاکرات برجام حرکت خوبی برای ما نبود چرا دشمنان ما همه علیه آن بودند. این مذاکرات باعث شد آنچه در این سال ها براساس قطع نامه های تحریمی از دست داده بودیم بازپس بگیریم. در واقع حقوقی را از ما گرفته بودند یا اشغال کرده بودند، مثل ازدست دادن سرزمین های ملی بود که با برجام آن را بازپس گرفتیم و این را نمی توان دست کم گرفت. نکته دیگر اینکه پرستیژ بین المللی بسیار قوی، محترم و منطقی در دنیا پیدا کردیم. کشوری که به یک دندگی و افراطی گری و غیرمنطقی بودن متهمش کرده بودند و تصویر منفی از او ارائه شده بود با این مذاکرات چهره ای منطقی و هوشمندانه به خود گرفت. وزیر خارجه ایران و تیم او به یک چهره مثبت بین المللی تبدیل شد. من در آن زمان در یک سازمان بین المللی که مقر آن در کشوری عربی بود مشغول به کار بودم و از نزدیک شاهد بودم چگونه به خاطر بازی هوشمندانه ای که در مذاکرات به کار می رفت، رهبری ایران را می ستودند و آن را در امتداد عزت ایرانیان باستان می دانستند. اینکه ایران در برابر پنج قدرت بزرگ جهانی با تمام وسایل و ابزار دیپلماسی آنها یکه و تنها و با تمام سنگ اندازی های دشمنان منطقه توانست آن را در همان حد به ثمر برساند نشانه قدرتمندی و اعتمادبه نفس است. این اقدام ایران به معنی استفاده به موقع از فرصت به دست آمده در زمان اوباما بود و کاری هوشمندانه به شمار می آید. اینها همه از امتیازات برجام بود. بنابراین برجام در حد مقدورات زمان کار بسیار قابل تحسینی بود. اینکه ما در زمانی دیگر که شرایط با تحولات غیرمترقبه منفی تغییر پیدا کرده برجام را ارزیابی کنیم و با اهداف سیاسی داخلی آن را در هم بیامیزیم نه منصفانه به نظر می رسد و نه نزد اهل خرد جا می افتد. این ارزیابی های تند و تیز بیشتر اهداف داخلی با تاریخ مصرف کوتاه مدت دارد.
درباره اینکه مذاکرات باید دربرگیرنده مسائل دیگر باشد به نظرم راهبرد رهبری معظم کاملا درست بود که در فرازی گفتند که اگر حسن نیت در این مورد ثابت شد در موارد دیگر می توان بررسی کرد. بنابراین به گمان من مذاکرات تدریجی و موردی در دوره بی اعتمادی شرط عقل و احتیاط بوده است.
پیام احمدی نژاد به آمریکایی ها /سرمایه رئیس جمهور سابق آتش گرفته استدر همین میانه بسیاری به برجام می تازند و این را که ترامپ توانست از آن خارج شود، معیوب و ضعیف ارزیابی می کنند. تحلیل شما در این زمینه چیست؟ برجام می توانست به صورت دیگری خلق شود تا به سادگی امکان خروج از آن وجود نداشته باشد یا آنکه غیرقابل پیش بینی بودن فردی مثل ترامپ را در ازبین رفتن توافق مؤثر می دانید؟
برجام در اواخر دوران ریاست جمهوری اوباما امضا شد و احتمالا خود اوباما علاقه مند بود که آن را با تصویب کنگره محکم تر کند، ولی مقتضیات آن زمان همین بود که شد، زیرا کنگره در دست جمهوری خواهان بود. ولی سؤال اصلی این است که آیا اگر به تصویب کنگره می رسید ترامپ به آن پایبند می شد. پاسخ قطعا منفی است. ترامپ از معاهده تغییرات آب وهوا که ابعادی جهانی دارد و نیز از قرارداد نفتا که به تصویب مجلس آمریکا رسیده بود و بعضی دیگر از قراردادها و سازمان های بین المللی به سادگی خارج شد. اگر به سخنرانی ترامپ در آیپک (لابی صهیونیست ها در آمریکا) قبل از رئیس جمهورشدن نگاه کنید، می بینید که او تقریبا تمام سخنرانی خود را به ایران اختصاص داد و در آنجا قول داد اگر رئیس جمهور شود، برجام را پاره خواهد کرد؛ بنابراین برجام به هر شکلی بود ترامپ به دنبال جلوگیری از اجرای آن بود. این ربطی به متدولوژی مذاکره یا محکم کاری قانونی آن ندارد. ولی موضوع خارج شدن ترامپ نشانه دو نکته است: اول اینکه چقدر دشمنان ما از برجام و این توافق برآشفته شدند و آن را موجب تقویت و توسعه ایران می دانستند و فکر می کردند ایران می تواند با برجام به تدریج هم نفوذ سیاسی خود را گسترش بیشتری دهد و هم توسعه اقتصادی پیدا کند و قدرتمندتر شود. به همین خاطر، چنان ترامپ را حلقه کردند و به گوش او خواندند که او از برجام خارج شد. اگر دشمنان ما برجام را برای ایران مضر می دانستند یا فایده آن را کم می دانستند این قدر برای خروج آمریکا از برجام هزینه نمی دادند. آمریکا حتی به قیمت ازدست دادن هم پیمانان سنتی اروپایی خود از برجام خارج شد؛ بنابراین همین نکته نشان می دهد که برجام چقدر برای ما امتیاز داشت. نکته دوم اینکه ترامپ نشان داد که احترامی برای تعهدات بین المللی آمریکا قائل نیست. به گمان بنده برجام به هر درجه ای محکم کاری شده بود حتما توسط ترامپ نقض می شد و او از آن خارج می شد. مشکل بزرگ ترامپ و اشتباه او این بود که در سیاست خود نسبت به ایران دربست دنباله رو تندروهای اسرائیل و عربستان بوده و سیاست مستقلی نداشته است.
نکته آخر درباره برجام این است که متأسفانه موضوع دعواها و رقابت های داخلی قرار گرفته است و یک گروه نگران است که برجام اعتبار و کِرِدیتی برای گروه دیگر نشود. این در حالی است که به گمان من اعتبار و کردیت برجام اگر چیزی داشته باشد از آنِ نظام کشور است.
در نتیجه باید طرح نویی اندیشیده شود و به دنبال آن سیاست خارجی ایران باید به ابتکارات جدید بیندیشد که به این وضع خاتمه بدهد و طرح موازنه جدیدی را در منطقه و جهان درباره ایران شکل دهد. این کاری بسیار دشوار است که با مخالفت در داخل و هم خارج روبه رو می شود. بی اعتمادی عمیق و موجهی که به خارجی ها به ویژه غربی ها وجود دارد، ریشه در تجربیات گذشته دارد و به سادگی قابل ترمیم نیست، ولی کاری است که بهتر است با درایت و هدایت به تدریج انجام شود.
موعد انتخابات آمریکا، این نوبت زمان بسیار حساسی برای ایران است. شما سال ها در مجامع بین المللی و کشورهای مختلف کار کرده اید. اساسا دموکرات یا جمهوری خواه بودن رئیس جمهور در آمریکا چقدر بر منافع ایران تأثیرگذار است و تجربه شما چه چیزی را نشان می دهد؟
اگرچه سیاست کلی آمریکا درباره ایران در طول سال های متمادی گذشته به کلی اشتباه بوده و مبتنی بر خط و خطوطی بوده که تندروهای اسرائیل و عربستان از یک سو و برخی گروه های ایرانی مخالف از سوی دیگر ارائه می دادند ولی به وضوح هم احزاب و هم مهم تر از آنها رؤسای جمهور آمریکا با هم تفاوت هایی داشته اند. یعنی قدرت رؤسای جمهور آمریکا که خود نماینده جمهوری خواه یا دموکرات هستند، دارای ظرفیتی است که به آنها امکان می دهد سیاست های متفاوت و متمایز خود را نسبت به دیگری یا حتی نسبت به حزب شان اعمال کنند.
همه کشورهای دنیا از این تفاوت ها استفاده می کنند و ابایی ندارند به طور غیررسمی نشان دهند که کاندیدایی را نسبت به دیگری ترجیح می دهند. ما نیز باید با استفاده از یک دیپلماسی هوشمند از این تفاوت ها کمال استفاده را بکنیم. کلی گویی در مورد اینکه خط و خطوط کلی همه آمریکایی ها یکی است و همه را مردود دانستن نشانه هوشمندی نیست.
با روی کارآمدن ترامپ این نکته یعنی وجود تفاوت ها بیشتر و بهتر خود را نمایان می کند. تفاوت هرچند کوچک ولی قابل استفاده است. دستگاه وزارت خارجه ما به خوبی دارای این ظرفیت است که تفاوت های کاندیداها را تشخیص دهد و برای استفاده از آن برنامه هایی را طراحی کند. باید به وزارت خارجه امکان داد تا از این ظرفیت خود کمال بهره برداری را بکند.
همان طور که فرمودید انتخاب جو بایدن یا دونالد ترامپ در اکتبر تفاوت عمیقی می تواند برای ایران داشته باشد. به نظر شما روی کارآمدن بایدن چقدر می تواند به نفع ایران باشد؟ انتخاب دوباره ترامپ چطور؟
به نظر من روی کارآمدن هریک از این دو کاندیدا مسلما برای موقعیت ایران تفاوت خواهد داشت. نه اینکه سیاه و سفید باشد. ایران مسلما ظرفیت دارد تا برای هر دو سناریو آمادگی لازم را داشته باشد. البته مشکل بزرگ در این است که آمریکا به ویژه با کارهای ترامپ همه اعتبار خود را لااقل نزد ایران از دست داده است. دیوار بی اعتمادی به دریایی از بی اعتمادی تبدیل شده است. در مورد بایدن اما به نظر می رسد او با داشتن شعار اعاده اعتبار بین المللی آمریکا شاید بتواند فرصت مناسبی برای ایران باشد. به نظر من بایدن قبل از هر چیز باید ابتدا به شیوه ای عملی اعتماد ایران را برای مذاکره دوباره جلب کند. اعتماد ایران با گفتار نمی تواند جلب شود بلکه باید در عمل و با تضمین هایی جلب شود. از جمله مشوق هایی که بایدن باید بدهد می تواند این باشد که لغو تحریم های توافق شده در برجام عملی شود و همه تحریم های ترامپ برداشته شود و از اروپایی ها بخواهد به آن عمل کنند. کل دارایی های ایران در سراسر دنیا را آزاد کنند و همکاری های نفتی و روابط مالی بین المللی ایران به حالت عادی بازگردد و حداقل سه سال از آن بگذرد تا اعتماد ایران جلب شود. خود شرکت های آمریکایی مانند بویینگ و... در مواردی که ایران تشخیص می دهد قرارداد بسته و به آن عمل کنند. کشورهای دیگر مانند روسیه و چین و اروپایی ها را به ارتباط با ایران بگرداند. این دوره اعتمادسازی بسیار مهم است و بایدن اگر بخواهد سیاست مستقلی از بن سلمان و نتانیاهو داشته باشد باید این مسیر را طی کند که البته مسیری دشوار است؛ چون دشمنان منطقه ای ما ساکت نخواهند نشست و با رایزنی در داخل آمریکا درصدد جلوگیری از هرگونه توافق برخواهند آمد.
با توجه به بحرانی مانند کرونا، اساسا در این دوره به نظر نمی رسد ایران موضوع مردم رأی دهنده آمریکا باشد اما می بینیم که در اغلب سخنرانی های انتخاباتی ترامپ، به ایران و اتفاقا توافق با ایران پرداخته می شود. چرا این گونه است؟
به نظر می رسد ترامپ که تصور می کرد دستاوردی برای انتخاب مجدد داشته باشد با ویروس کرونا همه آمال و آرزوهایش فروریخت. در این دوران که چیزی برای ارائه به مردم آمریکا ندارد، با مطرح کردن ایران و فشارهای ظالمانه ای که در تاریخ بی سابقه است، می خواهد دستاوردی برای خود نشان دهد. اما علت دیگری که می توان برای آن برشمرد این است که دشمنان هرگونه توافق با ایران قصد دارند موضوع ایران را زنده نگه دارند. علاقه مندند موضوع ایران هر روز در اخبار به صورت منفی بیاید بنابراین هر روز سعی می کنند در همه جا مطرح شود. بحث و مجادله بین کاندیداهای رؤسای جمهور نیز یکی از بهترین جاهایی است که می توان به نام ایران اشاره کرد و به سیاه نمایی در مورد ایران افزود. این کار فضایی ایجاد می کند که کسی جرئت نمی کند به تغییر در سیاست فشار حداکثری فکر کند.
به نظر نمی رسد تا انتخابات آمریکا مذاکره ای بین تهران- واشنگتن از سر بگیرد. بعد از آن به نظر شما می تواند زمان مناسبی برای ازسرگیری گفت وگو و دستیابی به توافق باشد یا توافق کردن با ترامپ دور دوم را سخت تر می بینید؟
آنچه امروز کاملا مشهود است این است که سیاست فشار حداکثری کاملا شکست خورده است. ترامپ شانس کمی برای مذاکره با ایران دارد و پیش شرط های ایران ممکن است برای ترامپ طاقت فرسا باشد. چون ترامپ مسئول ترور یکی از سرداران قهرمان ایران، سردار دل ها قاسم سلیمانی بوده است. به گمان من هر کس به کاخ سفید راه یابد باید یک دوره اعتمادسازی را بین طرفین تعریف کند که در این دوره اعتمادسازی یک سری اقدامات عملی مشخص و بزرگ از طرف آمریکا عملا انجام شود تا اصولا مذاکره ای بین طرفین صورت گیرد. اقدامات و طول دوره اعتمادسازی مهم است. این اقدامات را وزارت خارجه می تواند تعریف کند. توجه داشته باشیم که گفت وگو با آمریکا بر سر لیست بلندبالا و سنگینی از مسائل مسیر بسیار دشواری است. اولین دشواری آن این است که دشمنان ایران از آن می ترسند. برخی در منطقه تصور می کنند که زلزله ای در پایه های حکومتشان رخ خواهد داد و بنابراین به هر قیمت و وسیله ای و با خرج میلیاردها دلار سعی در جلوگیری از آن دارند؛کمااینکه در قضیه برجام داشته اند و همچنان ادامه می دهند. لابی آنها نه تنها در خارج بلکه به اشکالی در داخل هم راه پیدا می کند. بنابراین مسیر برای هر دو طرف بس دشوار است.
به هرحال هرچه زمان می گذرد، تحریم ها فشار اقتصادی بیشتری به مردم می آورد و اقتصاد ایران شکننده تر به نظر می رسد. بحران ارز در کشور، گرانی، تورم و... با طولانی ترشدن تحریم می تواند تأثیر بیشتری بگذارد. این نگرانی وجود دارد که دولت بعدی در ایران، دولت اصولگرایی باشد و بار دیگر مذاکره ناممکن شود. در آن صورت، باید چهار سال یا هشت سال دیگر برای دستیابی به توافق و برون رفت از تحریم صبر کرد. تحلیل شما از این وضعیت چیست؟
این موضوع حساسی است که باید با احتیاط درباره آن سخن گفت. اول اینکه شکی نیست که سیاست تحریم و فشار بر ایران نتوانسته و نمی تواند منجر به نتایج مدنظر آمریکا بشود، بنابراین محکوم به شکست است. حتما هرقدر ادامه یابد، باز هم نتیجه مدنظر دشمنان به دست نمی آید. دوم اینکه فشار اقتصادی آثار خود را دارد و موجب تأثیر منفی بر اقتصاد می شود. بسیاری از مشکلات فعلی و در رأس آن کسری بودجه و تورم، گرچه از مشکلات ساختاری و مزمن هستند ولی در این شرایط تشدید و موجبات نوسانات زیان آوری شده اند. گرچه همین فشارها موجب شده که راهکارهای ابتکاری خوبی برای کاهش این فشارها پیدا شود و از اثر منفی و زیان بار آنها بکاهد، اما چاره اصلی کار این است که با درایت این فشارها کاهش یافته و به صفر برسد. درست مثل جنگ در جبهه است که سربازان فداکار به جنگ ادامه می دهند و عقب نشینی نمی کنند، ولی درعین حال وظیفه این است که با تدبیر و هوشمندی فکری برای تغییر وضعیت اندیشیده شود. سوم اینکه چگونه می توان تصور کرد که دولتی که روی کار می آید، علاقه مند به ادامه شرایط فشار بر اقتصاد ایران باشد؟ کدام تندرو یا اصلاح طلب می تواند به ملت بگوید سیاست ما بی تفاوتی در برابر این فشارهاست و در همین موضع خود می مانیم؟ بعید است چنین دولتی بتواند نظر مثبت مردم را جلب کند.
در همین وضعیت، همیشه دوگانه ای بین جامعه سیاسی ایران وجود دارد که مذاکره را در مقابل مقاومت می گذارد و اکنون گویی باز گرفتار این چالش بی فرجام شده ایم؛ مثلا رئیس مجلس اولین نطق خود در بهارستان را به مدح مقاومت در مقابل قدرت های بزرگ اختصاص می دهد. سؤالم اینجاست که این دوگانه اساسا به نفع کشور است؟ و اینکه نسل جدید و جوان، قائل به این پارادایم نیستند و کشوری با درهای باز و گفت وگوی بین فرهنگ و تمدن ایران با تمدن ها و فرهنگ های دیگر را می پسندند. این دوگانگی چگونه قابل حل است؟
به نظر می رسد منطق دوگانه به موضوعات سیاست خارجی به صورت سیاه و سفید و تقابلی و صفر و صد نگاه می کند؛ درصورتی که از الزامات سیاست خارجی واقع گرا، تحلیل جامع از جزئیات و تفاوت ها، خلق گزینه های ابتکاری، داشتن ظرفیت اقدام و مانور بین آنهاست. در این ارتباط مذاکره و مقاومت می تواند در کنار هم و مکمل یکدیگر باشد و نه در برابر هم. مذاکره یعنی اعمال دیپلماسی؛ مگر می شود دستگاه دیپلماسی را تعطیل کرد. دستگاه دیپلماسی برای این به وجود آمده تا مذاکره کرده و معضلات را به نحو احسن حل کند. از طرف دیگر، مذاکره فقط برای کشورهای دوست نیست و دیپلماسی آن نیست که ما با چند کشور دوست گفت وگو و رفت وآمد کنیم. مذاکره و هنر دیپلماسی در این است که با مخالفان و حتی دشمنان خود وارد گفت وگو، مبادله و تعامل شویم و از آن پیروز بیرون بیاییم. دیپلماسی میدان مبارزه است نه میدان تسلیم. خوشبختانه ایران نشان داده است در مذاکره دارای مزیت نسبی است و با مذاکره می تواند چیزهایی به دست آورد که با تنش و جنگ نمی تواند. بنابراین درعین حال که باید در برابر زیاده خواهی دشمنان مقاوت کنیم، نباید مقاومت را به گونه ای تعبیر کنیم که جلوی مذاکره را بگیرد.
یکی از موضوعاتی که اخیرا به مسئله ای در سیاست خارجی و داخلی تبدیل شد، قرارداد همکاری 25 ساله ایران و چین بود. تحلیل و نگاه شما به این قرارداد چیست؟ از منظر اقتصادی و سیاسی آن را چقدر به نفع ایران می بینید؟
از نظر ما، داشتن همکاری با همه کشورهایی که تعامل با آنها می تواند به توسعه و پیشرفت ایران کمک کند، مفید است. سؤال این است که داشتن همکاری با چین چه ضرری دارد؟ چین کشور پیشرفته ای با اقتصادی بسیار قوی است که همکاری با آن می تواند به توسعه و پیشرفت ما کمک کند. البته کسی نگفته که این همکاری انحصاری خواهد بود. بنابراین می توانیم به اندازه ظرفیت مان از آن بهره ببریم. چین نیز از همکاری با بازار بزرگ و پیشرفته ای همچون ایران مسلما منافع زیادی می برد. به نظر من چین هنوز اهمیت اقتصادی و سیاسی ایران را به خوبی درک نکرده و استقلال و جسارت لازم را برای همکاری با ایران نشان نداده است. البته تحفظ و نگرانی چین از آمریکا برای رابطه با ما قابل درک است، ولی درعین حال استقلال داشتن قدرتی نظیر چین هم امری است که به طور منطقی از آن کشور انتظار می رود.
نکته دیگر درباره این توافق، این است که اگر برای 25 سال با سقف نامعین با چین قرارداد همکاری داشته باشیم، آیا به این کشور وابسته نمی شویم؟ آیا چیزی از اقتصاد ایران می ماند که اساسا به توافق با کشورهای دیگر یا مذاکره با آمریکا نیازمند باشیم؟ معنی آن ساختن یک بلوک سه ضلعی بین ایران، چین و روسیه نیست؟ از آنجا که قرار است قرارداد 20 ساله همکاری با روسیه را هم تمدید کنیم.
این قرارداد اولا نوعی تفاهم برای همکاری در زمینه های مختلف است. بدیهی است که زمینه های مختلفی برای همکاری بین ایران و چین وجود دارد و ما باید از آن استقبال کنیم. الان باید چین برای ورود به این همکاری مشکل داشته باشد نه ایران. درباره وابستگی هم اولا قرار نیست همه موارد و کالاهای مورد نیاز خود را از چین وارد کنیم که وابسته بشویم. ثانیا وابستگی دوطرفه است؛ یکی وابسته به سهم بازار می شود و دیگری وابسته به مواد و کالا؛ اتفاقا وابستگی به بازار مشکل تر از وابستگی به کالاست. جایگزین کردن منابع خرید همیشه ساده تر از جایگزین کردن سهم بازار است. در مورد نکته آخر شما باید بگویم ظرفیت اقتصاد و مردم ما آن قدر زیاد و وسیع است که اگر شرایط سیاسی عادی بین المللی بر ایران حاکم شود، ایران می تواند با همه کشورهای بزرگ و کوچک جهان تعامل برد- برد تجاری و اقتصادی داشته باشد. به گمان من، داشتن همکاری اقتصادی با هر کشوری در حد و حدود ظرفیت های آن کشور کاری مثبت است. این به معنی آن نیست که مثلا اگر موادی را با کیفیت بهتر و قیمت ارزان تر می توان از کشور الف تهیه کنیم، آن را رها کرده و به اجبار آن را از کشور ب با کیفیتی پایین تر و قیمتی بالاتر تهیه کنیم. روابط تجاری و همکاری اقتصادی معقول در چارچوب مزیت های نسبی طرف های معامله امری معقول و منطقی است؛ در این میان فقط باید مواظب بود که به انحصار ختم نشود.
