آداب نذری دادن ایرانیان

نذری دادن و توسل جستن برای رفع بلا، دفع مصیبت و جلب منفعت یکی از آیین هایی است که در کشور ما، به خصوص در ماه محرم دیده می شود و در تاسوعا و عاشورا به اوج خود می رسد. بنابر رسوم کشور های مختلف در ماه محرم، افراد برای روای حاجات، انواع غذا و نوشیدنی ها را توزیع و عزاداران را اطعام می کنند که این امر تقریبا یکی از بخش های اصلی این سنت است که در شهر های مختلف با غذا های محلی و ویژه همان شهر صورت می گیرد.
از نظر مردم، اطعام و خیرات و پخش نذری نه تن ها مایه برکت و ثواب است، بلکه یک کار معنوی مقدس به حساب می آید و هیچ گاه مشکلات اقتصادی و گرانی نتوانسته تاثیری بر این امر داشته باشد. مردم نیز با اعتقاد بر اینکه نذری امام حسین (ع) مایه برکت زندگی و روزگارشان خواهد شد، گاهی اوقات ایستادن در صف های طولانی را به جان می خرند. در حقیقت ماه های محرم و صفر با زندگی ایرانی ها عجین شده اند و ایستگاه های صلواتی چای و شربت و بوی خوش نذری بخشی جدایی ناپذیر از آن هستند.

تاریخچه نذری در ماه محرم

غذا های محرم از نذر هایی محسوب می شوند که از گذشته تا امروز جایگاه ویژه ای نزد ایرانی ها داشته اند و تکایا، مساجد و مردم عزادار با توجه به شرایط مالی خود در این ایام از سوگواران حسینی پذیرایی می کنند. قدمت نذری های ماه محرم به دوره پس از ماجرای کربلا برمی گردد که در شهر مدینه رایج بود و عده ای از مردم غذای نذری می دادند. از آنجا که مخالفان اهل بیت (ع) به خاطر شادمانی از شهادت امام حسین (ع) و یاران ایشان، در روز عاشورا روزه می گرفتند؛ به همین دلیل عاشقان اهل بیت (ع) در روز عاشورا با تهیه غذا و توزیع آن، به مقابله با این جریان می پرداختند.نذر های ماه محرم فقط به غذا های خوشمزه آن خلاصه نمی شود و انواع نوشیدنی های گوارا همچون شربت زعفران، تخم شربتی، چای، شیر، شیر کاکائو و آب میوه را نیز در بر می گیرد. خیرات نوشیدنی و سیراب کردن مردم عزادار به یاد لب تشنه امام حسین (ع) و یارانش اهمیت زیادی دارد.

نذری دادن در گذشته

در گذشته هاي دور نحوه زندگي مردم با زندگي مدرن و پيشرفته امروزه خيلي تفاوت داشت. نحوه، نوع و سبك زندگي مردم خيلي ساده تر از امروز بود؛ از اين رو هنگامي كه فردي نيت مي كرد كار خير و نيكي انجام دهد و به نوعي به مردم و هم نوعانش خدمتي بكند يك وعده غذايي را آماده مي كرد و در اختيار آنها قرار مي داد. اين كار خير چه در آن دوران و چه امروزه كار ارزشمند و پسنديده اي محسوب مي شود. اما در گذشته شايد چون تأمين يك وعده غذايي يكي از نيازهاي اصلي مردم جامعه بوده و تهيدستان و مستمندان قادر به تأمين حتي يك وعده غذايي هم نبودند. نذر كردن يك وعده غذايي براي آنها امري مهم محسوب مي شد و حس بسيار خوبي را در آنها ايجاد مي كرد. از اين رو مردم اين گونه نذر مي كردند و با يك وعده غذايي از آنها پذيرايي مي كردند. اين آداب و اين نوع نذري دادن از گذشته تا به امروز در فرهنگ ايراني اسلامي حفظ شده و ادامه پيدا كرده و هنوز هم در ايام و مناسبت هاي مذهبي خاص عده زيادي از مردم به اين شكل نذري مي دهند.

نذری در دین های دیگر

شاید برایتان جالب باشد که بدانید نذری تنها مختص مسلمانان نیست، بلکه در همه ی ادیان وجود دارد و ارزش ویژه ای برای آن قائل هستند که سعی می کنیم در ادامه به تعدادی از آن ها اشاره کنیم:

• نذر عمران نبی: عمران نبی که مدت ها صاحب فرزند نمی شد، هنگامی که همسرش باردار بود نذر کرد که اگر فرزندش پسر باشد او را به عنوان خادم به عبادتگاه بفرستد.
• نذر آیین زرتشتی: در آیین زرتشتی نذر بر مبنای انجام کار نیک می باشد و سفارش می کند هرکس بر مبنای توانایی ها و هنرهایش نذر خود را ادا کند.
• نذر یهودیت: همانند روزه سکوت حضرت یعقوب که برای رسیدن به مقاصدش بر خود واجب کرده بود. در دین اسلام نیز حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) هنگامی که امام حسین و امام حسن (ع) در بستر بیماری بودند، نذر روزه گرفتند.

فراموشی نذر

در میان انواع نذورات، کمتر به نذرهای معنوی نظیر روزه، ختم قرآن، ذکر صلوات و... توجه شده است، در حالی که همه این ها هم می تواند از موارد نذر باشد که به طور حتم، تأثیر بسیاری در تزکیه نفس و ارتقای روحی انسان ها خواهد داشت. به هر حال در هر محفلی که دیگی به نیت آقا بر اجاق گذاشته شود، شمعی در دل سقاخانه ای افروخته شود و یا باران اشکی بر کویر گونه هایمان بنشیند، در حقیقت چراغ آگاهی روشن شده است؛ همه این نذرها برای شفای جسمانی نیست و گاه باید نذر کنیم که شفای معنوی پیدا کرده و حقیقت را از غیرحقیقت تشخیص دهیم. در آستانه ماه محرم مردم با توجه به محبتی که به امام حسین(ع) دارند، بیشترین نذرها را انجام می دهند و دائم می پرسند که چه نذر کنیم و چه نیتی داشته باشیم؟ در پاسخ باید گفت: چیزی که برای خودتان و جامعه سودمندتر است.

واضح است که گاهی از روی چشم و همچشمیها، ریخت و پاشهایی شده و سفره هایی پهن می شود که پای آن فقرا و افراد مستحق نمی نشینند. بهتر است در شرایطی که جنگ نرم از سوی بیگانگان طراحی شده، بیشتر نذرهایمان به سوی محصولات فرهنگی سوق داده شود تا جوانان جامعه نسبت به نهضت اباعبدالله(ع) آگاه شده و تربیت عاشورایی داشته باشند. شاید بهترین نذرها همین باشد که برای ارتقای فرهنگ عاشورایی در جامعه نذر شود؛ در بین جماعت عزادار، کتابهای برجسته عاشورایی توزیع شود، لوح فشرده سخنرانیهای تفکربرانگیز هدیه داده شود و...

همین تداوم فرهنگ عاشورایی بوده که عزاداری برای کاروان حسین(ع) را واجب کرده، ائمه(ع) نیز بر عزاداری برای جدشان امام حسین(ع) اصرار داشته اند؛ پس اساس حرکتهای مردم باید این باشد که با زندگی و رهنمودهای اهل بیت(ع) آشنا شوند که متأسفانه گاهی احساس می شود که این هدف فراموش شده است. البته پرداختن به این مسائل، به معنای تقلیل شور حسینی نیست، بلکه اصرار بر این است که از شور حسینی به معرفت حسینی رسیده و جوانان و مردم ایران زمین، بیشتر از گذشته با اهداف قیام حسینی آشنا شوند.

شرایط نذر

اما درباره چگونگي و شرايط نذر بايد توجه داشت كه نذر به معناي توسل جستن به خداوند از طريق انجام يا ترك كاري است كه مورد رضايت خداوند است. از اين رو، مي بايست توجه داشت كه متعلق نذر امري باشد كه در نظر عقل و شرع مقبول و صحيح باشد. بنابراين، نمي توان امري كه واجب يا مستحب است متعلق نذر براي ترك قرار گيرد يا امري كه حرام و مكروه است متعلق نذر براي انجام باشد. پس كارهاي مستحب را مي توان بر خود واجب كرد يا مكروه را بر خود حرام نمود. اساسا نذر در اموري مجاز است كه از نظر شرعي راجح باشد؛ مثلاً نماز شب كه مستحب است، شخص مي تواند با نذر، آن را بر خود واجب كند يا ضيافت نيكان و نيكوكاران كه استحباب شرعي دارد، با نذر واجب مي گرد. همچنين مي توان براي سلامتي، قبولي در درس و به خير گذشتن حادثه نيز نذر كرد. در فقه اسلامي نيز كتابي تحت عنوان نذر با فروعات فقهي فراوان وجود دارد. ملاك جواز نذر اين است كه متعلق نذر، حرام يا مكروه نباشد. خداوند در آيه 270 سوره بقره، نذر در معصيت را جايز نمي شمارد و آن را عامل قرار گرفتن فرد در جرگه ظالمان مي داند.(مجمع البيان، ج 1 و 2، ص 660) خداوند در همين آيه نذر در معصيت را از عوامل محروميت شخص از نصرت و ياري خداوند برمي شمارد. اما اگر نذر به گونه اي باشد كه حضرت يعقوب(ع) انجام داد و امر مباح يا مكروهي را بر خود حرام نمايد، چنين نذري مي تواند منعقد شود و نصرت و ياري خداوند را به همراه داشته باشد. در شرايع گذشته، مادر اختياردار كار و شغل فرزند بود. از اين رو همسر عمران نذر مي كند كه فرزندش خدمتكار خانه خدا شود. (آل عمران، آيه 35) ولي در حال حاضر چنين اختياري براي مادر در شريعت اسلامي نيست. پس مادري نمي تواند همانند همسر عمران درباره شغل و كار فرزندش نذري داشته باشد و به تعبير فقهي چنين نذري منعقد نمي شود.

هم زدن غذای نذری

هم زدن غذای نذری نیز از آن دسته تجربه های معنوی و جذابی است که برای همیشه در خاطر انسان باقی می ماند و با هیچ تجربه دیگری قابل مقایسه نیست. در این مهمانی، نه کسی دعوت می شود و نه کسی انتظار دعوت شدن دارد؛ زیرا همه خود را مهمان مجلس امام حسین (ع) می دانند. بسیاری از افراد بر اساس نیتی که دارند، از تهیه مواد اولیه تا تهیه و توزیع نذری به صاحب نذر کمک می کنند. پخت نذری، کاری گروهی است که افراد در ازای انجام آن هیچ توقعی ندارند و بدون چشم داشتی هر کاری در توانشان باشد، در طبق اخلاص می گذارند. در واقع، پخت غذای عاشورا و محرم از هر نظر با پخت سایر غذا ها تفاوت دارد و به همین دلیل، طعم و عطر آن منحصربه فرد می شود و بسیاری از افراد آن را به نیت شفا یا روای حاجات میل می کنند.

ویژگی های مهم نذری

اما یک نذری سالم چه ویژگی هایی دارد و تکایا، مساجد، هیات ها یا خانواده هایی که قصد توزیع غذای نذری دارند باید به چه مواردی توجه کنند؟ غذاهای نذری انواع و اقسام مختلفی دارد. قیمه پلو، قورمه سبزی، زرشک پلو با مرغ، عدس پلو، عدسی، آبگوشت، آش، شله زرد، حلوا، کاچی، شربت، شیر گرم و چای از جمله نذری هایی است که در اغلب شهرها توزیع می شود و هر کدام از آنها مزایا و معایب خود را دارد و در تهیه و طبخ آنها باید جزئیات متفاوتی را در نظر گرفت. در قیمه ازمواد رنگی طعم زا استفاده نکنید. خورش قیمه یکی از رایج ترین و البته مطبوع ترین غذاهای نذری است. این خورش به دلیل مواد اولیه ای چون لپه، پیاز، گوشت و سیب زمینی به همراه برنج، غذایی سالم و منبع غنی از آهن است؛ اما متاسفانه برخی از هیات ها برای سرخ کردن خلال سیب زمینی، پیاز یا تفت دادن گوشت به جای استفاده از روغن مخصوص سرخ کردن از دنبه حرارت دیده آب شده یا روغن نباتی جامد با اسید چرب ترانس بالا استفاده می کنند.

داستان قیمه امام حسین(ع)

همانطور که می دانید خورش قیمه، محبوب ترین غذای نذری در ایام تاسوعا و به خصوص روز عاشورا است. تا قبل از صفویه کمتر گزارشی از نذری محرم در تاریخ وجود دارد. از آن زمان بود که رسم نذری دادن، آن هم عمدتا به صورت آشامیدنی آب یا شربت به دسته های سینه زنی جا افتاد. گاهی عزاداری ها تا ظهر طول می کشید و عزاداران گرسنه می ماندند؛ بنابراین بانیان مراسم نان و خرما را نیز به موارد نذر شدنی افزودند. نذری نان و خرما تا دوران پهلوی اول نذری مرسوم عاشورا و تاسوعا بود. رضا شاه در زمان نظامی گری، به تظاهرات مذهبی علاقه داشت. عکسی از وی در تکیه در حال عزاداری موجود است.یکی از هم قطارانش گزارش کرده که وی سینه زنی محرم را جدی می گرفته. پس از به قدرت رسیدن با تظاهرات مذهبی چپ افتاد و بسیاری از اینگونه مراسم باممنوعیت مواجه شدند. ممنوعیت عزاداری علنی در دوره رضاشاه باعث شد تااین مراسم بجای تکیه و حسینیه و مسجد، در منازل بزرگ و خانه باغ ها برگزار شود.

سخن آخر

در روایت آمده است اولین کسی که برای امام حسین (ع) نذری داده است، امام سجاد (ع) بودند که برای زنان بنی هاشم هنگام عزاداری غذا آماده می کردند. در ایران نیز، خان ها و کسانی که وضع مالی بهتری داشتند به مناسبت های مذهبی و ملی، وعده های غذایی مختلفی را در اختیار قشر ضعیف جامعه قرار می دادند و این رسم تا کنون نیز در میان ایرانیان البته با اندکی تغییر باقی مانده است.

آداب غذا خوردن در فرانسه