مایا نام گروهی از اقوام سرخ پوست در جنوب مکزیک و شمال آمریکای مرکزی و نام تمدنی قدیمی در همین منطقه است. مایاها که از مشهورترین قبایل سرخپوست بودند، معمولاً شهرهایشان را در دل جنگل های بارانی می ساختند. حوزه زندگی و فعالیت مایاها حدود جنوبی کشور مکزیک و نیز سرتاسر گواتمالا و السالوادر را شامل می شد. قوم مایا پدیدآورنده یکی از تمدن های بسیار پیشرفته آمریکای مرکزی در دوران پیشاکلمبی بود که دست آوردهای بسیار چشمگیری در هنر، معماری، ستاره شناسی و ریاضیات داشته است. هم اکنون نیز گروه هایی از اقوام مایا در مکزیک و گواتمالا به سر می برند.
تاریخچه قوم مایا
گمانه زنی دربارهٔ زمان ورود مایاها به آمریکای مرکزی به حدود قرن دهم پیش از میلاد برمی گردد و نخستین نشانه های استقرار و سکونت بومیان در اکتشاف های باستان شناسی مربوط به ۲۶۰۰ پیش از میلاد در کشور بلیز تعیین شده است. تقویم مایایی به ۳۱۱۴ پیش از میلاد اشاره دارد و البته یک داستان قدیمی پذیرفته شده مایایی نیز، حوادث ۱۸۰۰ پیش از میلاد را توصیف کرده است. در دوران آغازین پیدایی مایاها، آن ها ابتدا از نواحی شمالی آمریکا به سمت جنوب آمدند و با سکونت در ارتفاعات گواتمالا تمدن عظیمی را به وجود آوردند.
رسومات قوم مایا
- چشم چپ نوزادان: قوم مایا ایده های خاصی برای ظاهر فرزندانشان داشتند! گفته می شود آنها اشیا, مختلفی را در برابر نوزاد آویزان می کردند، تا چشمانش چپ شود! یک رویه معمول دیگر هم در میان مراسم مایان ها بود که با قرار دادن چوب روی صورت آنها، پیشانی شان را مسطح می کردند.
- مرگ و ذرت: وقتی یکی از مایا ها می مرد، رسم بود که در مراسم دفن در دهانش ذرت قرار می دادند. بر اساس باورهای آنها، ذرت غذای مردگان در طول سفر به دنیای پس از مرگ بود. این گیاه همچنین برای قوم مایا، نماد تولد دوباره بود. آنها بر چرخه زندگی و تولد دوباره تاکید زیادی داشتند.
- قربانی کردن انسان: مایاها افرادی را برای قربانی شدن انتخاب می کردند و بعد در حالیکه زنده بودند قلب آن را از سینه شان بیرون می کشیدند. قربانی کردن انسان در تمدن مایا اوج و نهایت احترام به خدایان محسوب می شد. این رسم حداقل از دوران کلاسیک (سال ۲۵۰-۹۰۰ بعد از میلاد) تا قرن ۱۷ و زمان ورود اسپانیایی ها ادامه داشت. مایاها هرکسی را قربانی نمی کردند و در باور آن ها قربانی شدن جایگاهی باارزش بوده است. زندانیان جنگی که رده های بالایی داشتند اغلب برای قربانی شدن انتخاب می شدند و زندانی های معمولی برای کار اجباری استفاده می شدند. مراسم قربانی کردن انسان در تمدن مایا به شیوه های مختلفی برگزار می شد. سر بریدن، پرتاب اره به سمت قربانی، غرق کردن و … از جمله روش های قربانی کردن انسان در تمدن مایا بوده است، اما وحشتناک ترین شیوه بدون شک بیرون کشیدن قلب از سینه بوده است.
- خانواده: در جامعه مایا کوچکترین واحد اجتماعی خانواده محسوب می شد که از پدر و مادر و فرزندان و نیز بردگان تشکیل می شد. در میان مایا هر خانواده به نوبه خود در میان خانواده ای بزرگتر قرار داشت که خانه هایشان را گرداگرد یکدیگر در یک حیاط مشترک می ساختند. ازدواج برپایه منصب بود و پدر دختر در سن پایین داماد را از طریق دلالانی که حرفه شان پیدا کردن همسر و نامزد مناسب در میان طبقات مختلف برای دختران بود، پیدا می کرد. تعدد زوجات تنها برای طبقهٔ نخبه مجاز بود و مراسم ازدواج کمابیش بدور از تشریفات و دخالت روحانیان انجام می گرفت.[۵۰] در سنت های مایاها خون و نژاد اصالت داشت و هرکسی بنابر تبار و نیای پدری خود، پایگاه اجتماعی اش را می یافت. در نظر مایاها خانواده ای اصالت و اشرافیت داشت که اجداد و نیاکان پدری زن و مرد هردو افراد سرشناسی بوده باشند.
- نظام برده داری: در جامعهٔ مایاها برده داری رواج داشت و تجارت برده نیز از امور مهم بازرگانی مایاها بود. یک شخص در جامعهٔ مایاها از سه طریق ممکن بود برده شود: یکی اینکه ممکن بود سرپرست یک خانواده فقیر برای امرار معاش بهتر دست یابی به مال برای بهبود شرایط زندگی یکی از اعضای خانواده اش را به عنوان برده بفروشد. دوم اینکه ممکن بود کسی جرم یا جنایتی مرتکب شود و در اینصورت این امکان وجود داشت که با تشخیص مقامات قضایی به عنوان جریمه به بردگی محکوم شود و سوم نیز اشخاصی که به عنوان اسیر جنگی در نبرد با اقوام دیگر گرفته می شدند، خودبه خود برده محسوب شده و از سوی جنگاوران فروخته می شدند. البته اگر اسیر از طبقات بالا و نجیب زاده جوامع دشمن بود به جای برده شدن، طی مراسمی با احترامی ویژه کشته می شد که کشتن آن ها نوعی مراسم قربانی برای خدایان دانسته شده است. که البته با روش آزتک ها در قربانی کاملاً متفاوت بوده است.
- مراسم خونین: مراسم خونین هم یک بخش مهم از مراسم مذهبی مایا ها بود. به طور مثال اولین خونریزی برای پسران را در سن پنج سالگی انجام میدادند. مطمئنا تصاویری از شهروندان مایا با پیرسینگ روی بدنشان دیده اید. در واقع این پیرسینگ ها سوراخی برای اهدای خون به خدا ایجاد می شد و هر چه شخص پیرسینگ بیشتری داشت، از موقعیت اجتماعی بالاتری برخوردار بود. از حاکمان انتظار می رفت در این مراسم شرکت کنند. این خون روی بت ریخته میشد و بعد سوزانده می شد. آنها معتقد بودند این خون به عنوان غذای خدایان به بهشت فرستاده می شود!
- مواد مخدر: مردم قوم مایا در مراسم مذهبی شان به طور مرتب از داروهای توهم زا استفاده می کردند (که از مواد طبیعی تهیه می شد)، اما در زندگی روزمره شان نیز برای تسکین درد نیز از این مواد استفاده می کردند. معمولا از گیاهانی مثل peyote، نیلوفر، بعضی از قارچ ها، تنباکو و گیاهان دیگر برای ساختن نوشیدنی های الکی استفاده می کردند. علاوه بر این، همانطوری که در شعرهای مایایی گفته شده و بر سنگ ها تراشیده شده؛ آنها برای جذب سریع تر و تاثیرگذاری بیشتر مواد مخدر، داروی مایع و آیینی را به خودشان (از راه مقعد مانند عمل تنقیه) تزریق می کردند.
آخرین قلمرو حکومت مایا
شهر جزیره ای تایاسال مکان آخرین پادشاهی مستقل تمدن مایا محسوب می شد و برخی از کشیشان اسپانیایی تا سال 1969 با مسالمت و آرامش آخرین پادشاه ایتزا یعنی کانک Canek را ملاقات و موعظه می کردند. پادشاهی ایتزا بالاخره در 13 مارچ 1697 تسلیم اسپانیایی ها شد. حالا مصنوعات و بناهای باستانی در چیچن ایتزا که همه ما می شناسیم، در این آخرین منطقه خودمختار واقع شده است. قابل توجه اینکه بیشتر زمین هایی که این مکان های باستانی در آنجا واقع شده، جزو زمین های خصوصی یک خانوده محسوب می شود، در حالیکه دولت آنها را متعلق به خود و درحقیقت خود را اداره کننده این مکان ها می داند.
نابودی تمدن مایاها
مایاها به یکباره تمدن و شهرهای عظیم را رها کردند و به دامان کوهستان ها پناه بردند، که دلیل این رویداد به سبب از میان رفتن آثار مکتوب آن دوره و طرح نظریات گوناگون، تا کنون مشخص نبود. پس از تخلیه شهرها، تمدن مایا رها شد و اقتدار مایاهای کوهستان نیز ابتدا به دست آزتک ها و سپس اسپانیایی ها از بین رفت. محققانی كه از سال ها قبل مشغول بررسی آثار تاریخی به جا مانده از تمدن «مایا» هستند به این نتیجه رسیده اند كه علت اصلی نابودی تمدن مایاها در سال ۸۰۰ میلادی، خشكسالی بوده است. محققان با بررسی آثار تاریخی برجای مانده از تمدن مایا در كشورهای مكزیك، گوآتمالا و السالوادر و محوطه های تاریخی مشهور «یوكاتان»، «چیچن ایتاز» در كشور مكزیك به ویژه هرم های شهر تاریخی مشهور «اوکسمال» به این نتیجه رسیده اند كه علت اصلی نابودی تمدن مایاها در سال ۸۰۰ میلادی، خشكسالی بوده است.
براساس بررسی های محققان، در قرون هفتم و هشتم میلادی میزان بارش باران در مناطق محل زندگی مایاها بین ۲۵ تا ۴۰ درصد كاهش یافت و تعدادی از رودهای مهم از جمله رود «یوكاتان» دچار خشكی شدند كه این امر در بلندمدت كاهش تولید مواد غذایی و كاهش جمعیت مایاها را در پی داشت. به همین دلیل در حدود سال ۸۰۰ میلادی، برخی از شهرهای جنوبی تمدن مایا متروکه شدند و تا سال ۹۵۰ میلادی هم بیشتر شهرهای بزرگ این تمدن متروکه و ویران شدند، البته در سال های گذشته فرضیه هایی در ارتباط با شیوع بیماری های واگیردار مطرح شده است.
سخن آخر
گاهی هنر مایاها را در دوران کلاسیک یا عصر طلایی شان، برترین و زیباترین مکتب هنری جهان باستان دانسته اند. هنر مایایی اگرچه از سنت های پیشین نظیر تمدن اولمک بهره می برد اما خلاقیت هایی که در درون جامعه مایا پدیدار شد، چهره ای ویژه و متفاوت از تمام تمدن های آمریکای باستان به آن بخشید. آن ها باورهای خود را دربارهٔ خدایان از راه خلق آثار هنری بروز می دادند. معماری، نقاشی، مجسمه سازی، سفالگری از مهم ترین و برجسته ترین هنرهای مایایی بود.
آداب و رسوم عجیب مردم مصر باستان
