آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ
بلوچستان منطقه ای در جنوب شرقی فلات ایران است که از کویر کرمان و شرق بم تا کوه های بشاگرد ادامه دارد. مردم خونگرم بلوچ از قوم بلوچ و مسلمان سنی مذهب هستند. مراسم ازدواج در بین قوم بلوچ بسیار جذاب و خاطره انگیز است.
ازدواج در نزد مردم بلوچ، یکی از شرایط بلوغ اجتماعی مردان است. جوان بلوچ با قبول همسر، اولین قدم را جهت ورود به اجتماع برمی دارد و پس از ازدواج است که خود را فردی اجتماعی می شمارد. از نظر مذهبی نیز ازدواج در نزد مردم بلوچ امری مقدس و محترم است.
سن ازدواج در بلوچستان بسیار پایین است و معمولاً دختران از سن 9 تا 15 سال و پسران از 15 تا 20 سالگی ازدواج می کنند و آنچه گاهی موجب بالا رفتن سن ازدواج می شود همانا عدم تمکّن مالی است. حتی امروزه که با توسعه فرهنگ، مردم بلوچ علاقه مندی زیادی به فراگرفتن دانش نشان می دهند و به دبستان و دبیرستانها روی می آورند، معذالک تحصیل نیز خیلی کمتر مانع ازدواج آنان می شود؛ چون پسر تا زمانی که تحصیل می کند و شغل کاری به دست نیاورده است کفیل خرج او و همسرش پدرش می باشد.
در گذشته تعدد زوجات در بلوچستان معمول بوده و یک مرد بنا به قدرت مالی خود بخصوص سرداران و خوانین بلوچ که دارای تمکن هم بوده اند چندین زن می گرفته اند.
قوم بلوچ را قبایل و طوایف زیادی تشکیل می دهد. افراد هر قبیله و طایفه با هم خویشاوندی نسبی و سببی دارند و این امر موجب دوام و بقای طوایف بلوچ است و برای تحکیم مبانی قومی ازدواجها اکثرا درون گروهی یا درون همسری است و به جز موارد نادری عموما ازدواجها با خویشاوندان صورت می گیرد.
بلوچ معتقد است عهد و وفا یا وفا و بقای قوم و خویش، بهتر از عهد و وفای دیگران است و پدران و مادران بلوچ در حفظ این شیوه تعصب و اصرار زیادی دارند و سعی دارند حتی الامکان برای فرزند خود از میان خویشاوندان و افراد قبیله خود همسر انتخاب نمایند.
مراسم های قبل از ازدواج
مراسم جار
هرگاه پسری از خانواده اجازه ازدواج را می گیرد با چندتن از دوستان خود به سراغ اقوامش می رود و به آنها خبر گرفتن اجازه ازدواج را اعلام می کند. آنها نیز در این شادی با داماد شریک می شوند و او را از لحاظ مالی حمایت می کنند و هدیه ای مثل پول نقد، طلا، گوسفند، شتر، گندم، برنج، آرد و روغن یا ... به او می دهند.
پاگدران
هنگامی که خانواده عروس، داماد را پذیرفتند، داماد به همراه خانواده خود به خانه عروس می روند تا به نوعی داماد را با خانواده عروس، خودمانی کنند. به این مراسم پاگدران کردن یا خودمانی کردن می گویند. بعد مراسم پاگدران، داماد خودش به تنهایی به خانه عروس رفت وآمد می کند و کمک حال پدر دختر در کارهای منزل می شود.
گِندونِن
«گِند» در بلوچی به معنای دید و«نِن» نیز به معنای نشستن است و به مراسمی گفته می شود که طی آن بزرگان خانواده پسر به خانه دختر رفته و موضوع خواستگاری را بیان می کنند. گاه خانواده پسر این موضوع را با کدخدای محل سکونت دختر در میان می گذارند و گاهی هم ریش سفید یا بزرگ محل یا فامیل را در این مراسم به همراه می برند. در مراسم گِندونِن افراد زیادی از خانواده پسر حضور پیدا می کنند تا نشان دهنده بزرگی خانواده پسر باشد. این تعداد گاهی به 100 نفر هم می رسد. در مراسم گندونن، خانواده داماد حلقه انگشتر، ساعت و طلا را به عنوان نشان به خانواده عروس می دهند که به آن «حلقه کنان» می گویند.
هِبَرجنی
یکی دیگر از اداب و رسوم ازدواج بلوچ ها هبرجنی نام دارد که در واقع همان بله برون است که در آن خانواده دختر جواب مثبت می دهند و برنامه ریزی های بعدی در این مراسم انجام می شود.
بربند مال
مراسمی ست که اقوام درجه یک طرفین دعوت می شوند و در آن به تعیین مهریه می پردازند. معمولا مهریه پول نقد در نظر گرفته می شود اما گاهی نخل خرما، شتر و دام نیز برای آن در نظر می گیرند. معمولا یکی از بزرگان که مورد قبول طرفین است در این مراسم حضور می یابد و زمان عروسی هم در همین مجلس تعیین می شود.
بر اساس رسم بلوچ ها، رد و بدل شدن طلا در ازدواج بسیار مهم است و حتی اهمیت بیشتری از مهریه دارد. این رسم با هدیه 20 مثقال تا 2 کیلو طلا اجرا می شود و گاهی خانواده عروس به شرط تحویل طلاها، اجازه برگزاری مراسم عروسی را می دهند. گاهی بخشی از این طلا را دریافت می کنند و مابقی در عقدنامه نوشته می شود.
گاهی گِندونِن، هِبَرجنی و ببندمال با هم و در یک مراسم برگزار می شوند.
حِنا دوزوکی
از مراسم فرعی عروسی ست و به این صورت که خانواده های طرفین بر سر عروس و داماد و روی پول حنا می گذارند. گویا این مراسم به صورت دزدکی برگزار می شود و گاهی حمایت های مالی از عروس و داماد نیز در این مراسم صورت می گیرد. فردای حنا دوزوکی از اقوام و وابستگان برای مراسم عروسی دعوت به عمل می آید و افرادی برای دعوت مهمانان فرستاده می شوند. اگه در خانه مهمانان کسی نبود، دوچوب را به صورتی خاص جلوی در می گذارند تا صاحبخانه متوجه شود کسی برای دعوت عروسی مراجعه کرده است.
حِنا راستکی
مراسم حنابندان است که عروس و داماد در خانه خود به صورت جداگانه مراسم را برگزار می کنند و حنا توسط اقوام بر دست آنها گذاشته می شود. شب حنابندان را تا صبح جشن می گیرند و از اقوام پذیرایی می کنند. آشپزی برای مهمانان عروسی در این شب شروع می شود.
مراسم عروسی
جُل بندی
مراسم عروسی در بلوچستان هفت روز طول می کشد که اولین روز را به جل بندی اختصاص می دهند در این روز دور تا دور اتاقی که عروس و داماد به آنجا می روند را با پارچه ای بنام جل که با سوزن دوزی و آینه تزیین شده است، می پوشانند. بلوچ ها اعتقاد دارند که این پارچه اجازه ورود جادو را به حجله عروس و داماد نمی دهد.
عقد
در یکی از روز های عروسی، اقوام بعد از صرف ناهار در مسجد نماز جماعت می خوانند. بعد یک نفر از طرف خانواده عروس و یک نفر از طرف خانواده داماد به عنوان معتمد نزد عروس در حجله می رود، و از عروس 3 بار می پرسد که داماد را بعنوان شوهر قبول دارد؟ عروس در هر 3 بار باید با صدای بلند بله بگوید. پس از آنکه داماد هم بله را گفت صیغه عقد جاری می شود.
سرآپی
در این بخش از آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ، داماد را بر شتری سوار می کنند و در قسمت جلوی شتر پسر بچه نابالغ را می نشانند تا فرزند اول داماد پسر باشد. بر روی سر داماد تور زرد رنگی می اندازند تا گردو خاک و آفتاب او را اذیت نکند. در طول مسیر چندین بار توقف می کنند و برای شادی گلوله شلیک می کنند و آواز می خوانند. وقتی به نزدیک رودخانه رسیدند دو نفر داماد را از شتر پیاده می کند. بقیه همراهان شروع به استحام و اطلاح داماد می کنند.
حمام عروس
در آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچ هنگام استحمام عروس باید ستارگان را تماشا نماید. به همین دلیل عروس را شب هنگام و کنار پنجره حمام می کنند. بعد از حمام نوبت مشاطه که در زبان عربی به معنی آرایشگر است، می رسد. آرایشگر در مقابل آرایش عروس یک هدیه از خانواده عروس دریافت می کند و حجاب از چهره عروس بر می دارد. بعد از 4 روز زندگی در خانه پدر عروس، اولین شبی که عروس و داماد در کنار هم هستند، شب یکجایی نام دارد.
مشاطه
مشاطه شکلی متفاوت از کلمه «مطاشه» به معنای آرایشگر و سلمانی در زبان عربی است. خانواده عروس طی این مراسم او را برای عروسی آماده می کنند و به آرایش او مشغول می شوند. مشاطه گر بعد از اتمام کار هدیه ای دریافت می کند و حجاب چهره عروس برمی دارد و دوره جل بندی عروس به پایان می رسد.
شب یکجایی
عروس و داماد در خانه پدرزن برای 4 روز یا بیشتر زندگی می کنند و شب یکجایی اولین شبی است که عروس و داماد در کنار هم هستند.
بعد از تمام شدن مراسم های عروسی عروس و داماد به خانه پدر داماد می روند که این مراسم را مبارکیان صبا نام دارد، در خانه پدری داماد هم جشن و مهمانی برای آغاز زندگی مشترک عروس و داماد برگزار می شود. آخرین مرحله، مراسم هفت روز است که عروس و داماد در هفتمین روز عروسی سوار برشتر با ساز و دهل به خانه پدر داماد می روند و هدیه هفت روز خود که شامل باغ، خانه یا چندین درخت خرما می گیرند.
آشنایی با آداب و رسوم قوم بلوچ
