آداب و رسوم جشن آبانگان

ایران چون خود کشوری بسیار کهن می باشد، آیین های فراوان نیز دارد که طی هزاران سال تاریخ روشن و پربار خود توانسته بسیاری را به ثبت ملی و جهانی برساند. آبان ماه که از راه می رسد دیگر زمین هزار رنگ شده است. درختان با زرد و نارنجی و قرمزشان جشنی زیبا به پا کرده اند. اما این تنها جشنی نیست که دارد برپا می شود. زیرا ایرانیان در کنار تمامی زیبایی های آبان جشن دیگری دارند به نام «جشن آبانگان» که در دهم آبان برگزار می شود و آبان زیبا بهانه ای برای این جشن است.

جشن آبانگان

آبانگان از جشن های زیبای ایرانی است که به جهت پاس داشت آفرینش آب و ستایش «آناهیتا»، ایزدبانوی آب های روان، در روز دهم آبان برگزار می شود. جشن آبانگان از جشن های دوازده گانه ایران باستان به شمار می آید که در روز دهم آبان (آبان روز از آبان ماه) برگزار می شود. این جشن در نکوداشت «آناهیتا» فرشته موکل بر آب پدید آمد که ایزدبانویی بسیار برجسته در فرهنگ پارسی بوده است و در اعتقاد پارسیان، برف و باران و تگرگ را به فرمان اهورا مزدا بر زمین فرو می بارد. در آیین ایرانیان باستان، عناصر چهارگانه (آب، آتش، خاک و هوا) به عنوان پایه های نخستین زندگی، بسیار مقدس هستند و آلوده کردن آن ها گناهی بزرگ و نابخشودنی قلمداد می شود. ایرانیان ژرف اندیش پس از آتش، آب را مهم ترین عنصر حیات دانسته و حتی در آب روان، خود را شست وشو نمی دادند تا به ناپاکی آلوده اش نسازند. جشن آبانگان نیز فرصتی برای یادآوری ارزش آب به عنوان مایه حیات و آبادانی و برکت است و سپس، شکرگزاری از این نعمت به درگاه آفریدگار، تا آب فراوان بفرستد و از آن نگهداری کند. این جشن در کنار جوی ها و نهر ها و قنات ها برگزار می شود و چون دیگر آیین های ایرانیان، نیایش و ستایش پرودگار با گردهمایی مردم، شادی و تفریح و دستگیری از نیازمندان همراه است.

معنای آبان

آبان جمع آب است. چهار عنصر آب، آتش، خاک و هوا در آیین ایرانیان باستان بسیار مقدس است. در اصطلاح زرتشتی به هر عنصر یک آخشیج می گویند. آن ها اعتقاد داشتند که این چهار آخشیج یا عنصر هستند که نخستین زندگی را ایجاد کرده اند و هرگز نباید آن ها را آلوده کرد. آب هم به عنوان یک آخشیج بسیار مقدس به شمار می رفته است. طوری که ایرانیان باستان تا می توانستند هرگز آب ها را آلوده نمی کردند و یا اگر به آبی برمی خوردند که تغییر رنگ وبو داده بود آن را پاک نمی دیدند و از آن استفاده نمی کردند. به خاطر مقدس بودن و اهمیت آب است که آن را نماد قدرت و زندگی و رشد می دانستند و همین اهمیت دادن به آب بود که باعث شد ایرانیان اولین کسانی باشند که بتوانند قنات بسازند و به این زیبایی آب های زیرزمینی را در خشک ترین طبیعت به خدمت بگیرند. حالا تصورکنید که آبان ماه آب هاست و چه قدر این ماه می تواند برای ایرانیان مهم و مقدس باشد.

تاریخچه پیدایش جشن آبانگان

در ایران قدیم هشت سال خشکسالی بود و پس از هشت سال در آبان باران شروع به باریدن نمود و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد. روایت دیگری از پیدایش جشن آبانگان این است که بین ایران و توران جنگ های طولانی بود، در جنگ ها افراسیاب تورانی دستور داد تا کاریزها و نهرها را ویران کنند. پس از پایان جنگ، پسر طهماسب که «زو» نام داشت، دستور داد لایروبی کاریزها و نهرها را داد و پس از لایروبی آب در کاریزها روان گردید. ایرانیان آمدن آب را جشن گرفتند و این جشن به عنوان جشن آبانگان در تاریخ ماندگار شد.

آناهیتا، بانوی آب های روان

ناهید، آناهید، آناهیتا یا اَردَویسور آناهیتا (ardwisara Anahita) الهه نگهبان آب ایرانیان، همتای ایرانی «ایشتر» الهه بابلی و «آفرودیت» الهه عشق و زیبایی در یونان باستان محسوب می شود. ایزدبانویی بسیار برجسته و مقدس که سرچشمه همه باروری ها معرفی شده و او را ایزد بانوی آب ها، نعمت، برکت و آبادانی می دانند. علاوه بر آن، وی را مظهر پاکی و بی آلایشی معرفی می کنند که در اصل رودخانه ای بوده و بعد جنبه الوهیت یافت. ایرانیان اعتقاد دارند که «آناهیتا» به عنوان فرشته آب ها سوار بر گردونه ای در آسمان است که چهار اسب سفید (باد، باران، ابر و تگرگ) آن را می کشند. این ایزدبانو نقش مهمی در آیین های ایرانی دارد و حتی پیشینه ستایش او در فرهنگ پارسی به پیش از ظهور زرتشت می رسد. یشت پنجم اوستا موسوم به «آبان یَشت» در توصیف و ستایش مقام و منزلت و نیروی این ایزدبانو است. در آبان یشت که از باستانی ترین و طولانی ترین یشت های اوستا است آناهیتا زنی جوان، زیبا چهره، خوش اندام و بلند بالا، با بازوان سپید و اندامی برازنده، کمربند تنگ بر میان بسته، به جواهر آراسته، با طوقی زرین بر گردن، گوشواری چهارگوش در گوش، تاجی زرین با ۱۰۰ ستاره هشت گوش بر سر، جامه ای زرین و پرچین از پوست سگ آبی و کفش هایی درخشان در پا توصیف می شود. جایگاه او در بلندترین طبقه آسمان است و به فرمان اهورا مزدا و از فراز ابرهای آسمان، باران و برف و تگرگ را فرو می بارد. گفته می شود ایزدبانوی آب ها بر کرانه هر دریاچه ای، خانه ای آراسته با ۱۰۰ پنجره درخشان و ۱۰۰۰ ستون خوش تراش دارد.

در گزیده ای از «اوستای آب زور» در ستایش ایزدبانوی آناهیتا و احترام آب آمده است:

می ستایم اردویسور آناهیتا را که در همه جا گسترده است و تندرستی بخش است و بداندیشان را دشمن است و اهورایی کیش است و در خور ستایش و نیایش در جهان مادی است. آن پاکی که جان افزاست، پاکی که فزاینده گله و رمه است، آن پاکی که گیتی افزاست، پاکی که خواسته افزاست، پاکی که کشور افزاست. اردويسور آناهيتا که داراى هزارها درياچه و هزارها نهر است که هر يک از اين درياچه و نهرها به اندازه ۴۰ روز راه است براى کسى که با اسب راهوارى براند. آب ما، از آن بدانديش نيست، از آن بدگو نيست، از آن بدکردار نيست، از آن بدبين نيست، از آن کسى که دوست را بيازارد نيست، از آن کسى که همراهان را بيازارد نيست، از آن کسى که کارکن را بيازارد نيست، از آن کسى که خويشان را بيازارد نيست. اى آب ستوده، به من بزرگ ترين دارش ها (نعمت ها)، تن درست و اندام درست ارزانى دار. اى آب ستوده، به من خواسته فراوان ببخش، گله و رمه گوناگون و فرزندان دلير همان گونه که پيش از من به کسانى که از تو خواستند، بخشيدى.

آداب جشن آبانگان

ایرانیان در این روز همانند سایر جشن ها به آدریان ها می روند و برای گرامیداشت مقام فرشته آب ها ناهید، به کنار جوی ها و نهرها و قنات ها رفته و دعا خوانده و اهورا مزدا را ستایش می کنند و از او درخواست فراوانی آب و نگهداری آن را دارند. سپس شادمانی می کنند و جشن می گیرند. در جشن های ایران باستان همیشه شادی و تفریح، با ستایش اهورا مزدا و آفرین و نیایش همراه بود. اگر در این روز باران ببارد، آبانگان به مردان تعلق گرفته و مردان در آب تن و جانشان را می شویند اما در صورت نباریدن باران و آبانگان زنان است و زنان درون آب می روند. در جشن های ایران باستان شرکت کنندگان سرودهایی از اوستا و دعای آفرینامه می خواندند و سپس جشن را آغاز می کردند. این جشن ها متاسفانه امروزه کمرنگ شده و یا از یاد رفته اند. در هر یک از این جشن ها اندیشه بلند و طبع ظریف ایرانی مشاهده می شد. ایرانیان در این جشن و سایر جشن های ماهانه به ستایش پروردگار، سرور و شادمانی، بخشش به بینوایان و زیردستان می پرداختند.

آبانگان و پیروزی پادشاه ایران

قصه های دیگری هم درباره ی علت برگزاری جشن آبانگان گفته شده است. یکی از قصه هایی که در اسطوره ها آمده قصه ی زو است. او پسر طهماسب است و پادشاه سلسله ی پیشدادیان. زو وقتی به پادشاهی می رسد رونق فراوانی به ایران می دهد. زیرا او پادشاهی است که شروع به احداث قنات و نهر می کند و از این طریق می تواند باعث بهبود زندگی مردم زمانه اش شود. از طرفی او افراسیاب را هم که به ایران حمله کرده شکست می دهد. می گویند آبانگان روز پیروزی زو بر افراسیاب است.

سخن آخر

در جشن آبانگان همگی به خاطر می آورند که چطور از آب تشکر کنند و همین امر است که باعث شده تا در ایران باستان به رفع نیازهایی که برای آب لازم است توجه شود. وقتی جشنی مخصوص به این امر وجود داشته باشد ناخودآگاه ذهن ها متوجه امری می شود. موضوع که آب است و شکرانه ی این نعمتی که سراسر زندگی و سازندگی است باعث می شود تا مردمان علاوه بر این که خوشحال باشند از رونق و آبادانی در مواقعی که دچار مشکل هستند نیز به فکر بیفتند. همین امر باعث شده تا امروز ایران دارای بهترین قنات های دنیا باشد و این تخصص را همه دنیا در ایران جستجو کنند.

آداب و رسوم مردم کشور ایرلند