ماجرای درخواست معاونت دادگستری مازندران در نامه به رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان و دانشگاه آمل برای ایجاد ارتباط آزمایشگاه ها و مراکز بهداشتی برای پیشگیری از «سقط جنین جنایی» و معرفی همه مادرانی که تست بارداری آن ها مثبت شده، ترس بسیاری از زوج های جوان برای فرزندآوری را بیشتر از قبل کرده است. زنانی که آرزوی مادرشدن داشتند یا حتی برای شروع زندگی جدید خود را آماده می کردند، حالا ترس مبهم بودن سلامت فرزند یا احتمال بیماری جنین، فکر مادر شدن را از سرشان دور می کند؛ بنابراین حق داشتن فرزندی سالم با طرح های پیشنهادی افزایش جمعیت یا جوانی جمعیت مانند بسیاری از حقوق دیگر زنان و مادران جامعه محدود خواهد شد.
به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از شرق، دی ماه سال گذشته بود که کبری خزعلی، رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان در شورای عالی انقلاب فرهنگی، در توییتی برداشتن اجبار در غربالگری جنین را تبریک گفت. این توییت گرچه به دلیل واکنش های منفی فراوان حذف شد، اما شروعی بود برای آنکه عده ای با هر ضرب و زوری به دنبال افزایش جمعیت باشند؛ جمعیتی که کمیت آن از کیفیت و نحوه زندگی آن ها مهم تر است.
ایران در شرایطی به سمت حذف غربالگری و سقط درمانی جنین می رود که وضعیت زندگی معلولان در کشور اسف بار ارزیابی می شود و اگر یک روز را در خیابان بگذرانید، متوجه خواهید شد که حضور معلولان در سطح شهر به سمت هیچ میل می کند. نبودن معابر مناسب برای معلولان و همچنین نبود حمایت های اجتماعی، آن ها را خانه نشین کرده و در چنین شرایطی است که عده ای اصرار بر حذف غربالگری دارند. مسئله اینجا معلول هراسی نیست؛ چرا که هر انسانی بنا بر ذات و موجودیت خود حق زندگی دارد و معلولان بی شماری در جهان هستند که کیفیت زندگی بسیار بهتری از افراد سالم دارند، اما آیا شرایط زندگی این چنینی برای معلولان در هر طیفی در ایران وجود دارد؟ غربالگری فراگیر مادران باردار از سال ۱۳۸۰ در ایران انجام می شود تا در سه ماه اول بارداری احتمال تولد نوزادان با سندرم داون، تریزومى ۱۸ و تریزومى ۱۳ کاهش پیدا کند. حذف غربالگری، در ذیل طرح جوانی جمعیت که به مجلس ارائه شده، در دستور بررسی است و احتمالا میان بری برای جلوگیری از پیرشدن جمعیت ایرانیان.
بعد از توییت کبری خزعلی، صدای اعتراض ها بلند شد و حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس، درباره اظهارات خزعلی گفت این موضوع «در حد پیشنهاد» در کمیسیون ویژه جمعیت طرح شده و «هیچ مصوبه ای» درباره حذف اجباری بودن غربالگری وجود ندارد. به گفته رئیس کمیسیون بهداشت مجلس، «حتی اگر این مسئله تصویب هم بشود - که هنوز معلوم نیست- در همه کشور کمیته ها و تیم های پایش در مراکز مختلف برای مادران باردار وجود دارد و کماکان اگر مادر بارداری نیاز به غربالگری داشته باشد، دستور انجام این کار برای او صادر می شود».
اما حالا از نحوه واکنش ها نسبت به زنان باردار در هر گوشه از کشور می توان به این نتیجه رسید که احتمالا به صورت چراغ خاموش طرحی که هنوز به تصویب نرسیده، در حال اجراست.
(فیلم) بارداری امری طبیعی و غربالگری و سونوگرافی غلط استشیما قوشه، وکیل دادگستری و فعال حقوق زنان، در این باره می گوید: «موضوع ممنوعیت سقط جنین و غربالگری، مصداقی از محدودیت قانونی زنان جامعه خواهد بود. یکی از آن دلایل این است که وقتی فرزندی متولد می شود، پدر و مادر هر دو در قبال او مسئولیت دارند، اما متأسفانه در جامعه ما به صورت عرفی و سنتی نگهداری و تربیت بچه بر عهده مادر است و حتی اگر مادر شاغل هم باشد، شرایط همین است؛ بنابراین داشتن فرزند ناخواسته یا بیمار تنها بار مضاعفی را بر دوش زن خانواده می گذارد».
همچنین با توجه به اینکه در طرح جدید، تشخیص قاضی ملاک قطعی سقط درمانی خواهد بود و نه پزشک و متخصص این امر، قوشه می گوید: «ایرادی که به این طرح وارد می شود، این است که یک فقیه نمی تواند نگاه پزشکی داشته باشد و فقط اگر خلاف شرع بود باید آن را رد می کرد که سقط درمانی سال هاست انجام می شود. در واقع پزشک هم امروز کودک و هم شرایط سلامت آینده کودک و میزان عمری که خواهد داشت در کنار هزینه های درمان را می بیند».
اما در کنار نادیده گرفتن حقوق طبیعی یک مادر برای داشتن فرزندی سالم، ترس بیماری های ژنتیکی یکی از علت های اصلی افراد برای انجام بسیاری از آزمایش های قبل و حین زمان بارداری است. محمد امین طباطبایی فر، مشاور اداره ژنتیک وزارت بهداشت، درباره این موضوع بر این باور است که «اگر غربالگری ها حذف شود، مشکل ژنتیکی برای نسل های آینده باعث ایجاد مشکلاتی می شود. برخی بیماری های ژنتیکی طول عمر را کم می کند و همچنین برخی دیگر از بیمار هایی که طول عمرشان مثل طول عمر افراد عادی است، با درگیری های بیماری برای خود فرد و خانواده مواجه هستند و البته مسائل روحی و روانی ای را که گاه این متفاوت بودن در جامعه به همراه دارد نیز باید در نظر گرفت».
حذف غربالگری عامل افزایش بیماری های ژنتیک
دکتر محمد امین طباطبایی فر، دانشیار دانشگاه و عضو هیئت مدیره انجمن ژنتیک پزشکی ایران و مشاور اداره ژنتیک وزارت بهداشت، با اشاره به ماجرای طرح حذف سقط جنین و غربالگری، می گوید: «با وجود شرایط سخت اقتصادی برای اغلب افراد جامعه، باید شرایط رفاهی برای افراد کاملا مهیا باشد تا تصمیم به فرزند آوری بگیرند؛ در غیر این صورت، رفتار های تشویقی دیگر بی فایده خواهد بود. طبق تجربه فعالیت در حوزه ژنتیک، به نظر طرح های ارائه شده برای افزایش جمعیت سطحی است. این طرح ها باعث افزایش جمعیت نمی شود، بلکه می تواند حتی باعث کاهش هم بشود؛ اگر غربالگری ممنوع شود، جمعیت متوسط جامعه دیگر جرئت اقدام برای فرزندآوری را نخواهد داشت».
وی ادامه می دهد: «توجه کنید که سندروم داون فقط یکی از بیماری های ژنتیک است که البته این هم می تواند با رادیولوژی تا حدی مشخص شود؛ یعنی نشانه هایی مشخص می شود که بعد با ارجاع به آزمایشگاه و متخصص، به تشخیص کمک می کنند. اما اگر این زیر ساخت را جمع کنند و هر پزشکی به میل خودش رفتار کند، دیگر هیچ عمل پزشکی که به غربالگری ارجاع نداده، زیر سؤال نمی رود. از طرف دیگر هم این خدمات به طبقه پایین و روستایی داده می شد. گاهی حتی اسم غربالگری را نمی دانستند، ولی این خدمت به آن ها داده می شد، کارکنان بهداشتی با آن ها تماس می گرفتند و راهنمایی می کردند. اما الان این خدمت از آن ها گرفته شده و این خود یک بی عدالتی در این حوزه است».
حذف غربالگری جنین و بازی با سلامت مادران و نسل آیندهطباطبایی فر با اشاره به اینکه مسئولان در حال پاک کردن صورت مسئله هستند، اضافه می کند: «افراد فرزند سالم و جامعه سالم می خواهند، نه اینکه فردی به دنیا بیاید که تا آخر عمر درگیر مشکلاتی باشد. اصلا افراد ترجیح می دهند بچه دار نشوند تا اینکه فرزندی بیمار داشته باشند. این امکان وجود دارد که اگر غربالگری ها حذف شود، مشکل ژنتیکی برای نسل های آینده باعث ایجاد مشکلاتی شود».
وی ادامه می دهد: در نظر بگیرید اگر از هر ۷۰۰ نفر یک نفر با سندروم داون به دنیا بیاید، یعنی اگر سایر مشکلات کروموزومی را در نظر نگیریم و فقط سندروم داون را در نظر بگیریم، تعداد بسیار بالا خواهد شد؛ در صورتی که اگر این ها از طریق امکانات قابل دسترس پیگیری می شد، قابل تشخیص بودند. با وجود این، برخی مثلا می گویند سندروم داون در بعضی کشور های پیشرفته آموزش می بیند و پیشرفت می کند که در پاسخ به این ها باید گفت ما شرایط کشور خودمان را نگاه کنیم، هر چیز را باید به شکل بومی سازی شده در نظر گرفت، مثلا برخی از کودکان ما که اتفاقا باهوش هم هستند، به دلیل مشکلات مالی مجبور می شوند ترک تحصیل کنند؛ بنابراین باید تخصیص منابع مملکت را در نظر گرفت. تا جایی که می توانیم باید مخارج جامعه را کم کنیم و منابع مان را برای پیشرفت کشور افزایش دهیم.
طباطبایی فر درباره برخی بیماری های ژنتیکی می گوید: برخی بیماری های ژنتیکی طول عمر را کم می کنند. در نظر بگیرید وقتی یک مادر باردار می شود، ۹ ماه با جنین ارتباط برقرار می کند و یکدفعه بچه به دنیا می آید و متوجه می شود بچه مشکل دارد. در کنار نگرانی مرگ فرزند، هزینه های جراحی و درمانش هم مسئله دیگری است و در آخر هم که فرزندشان می میرد، ترومای روحی برای خانواده ایجاد می شود. همچنین برخی دیگر از بیماری هایی که طول عمرشان مثل طول عمر افراد عادی است، با درگیری های بیماری برای خود فرد و خانواده مواجه هستند و البته مسائل روحی و روانی ای که گاه این متفاوت بودن در جامعه به همراه دارد».
ممنوعیت سقط و غربالگری عامل بار مضاعفی بر دوش زن خانواده
شیما قوشه، وکیل دادگستری و فعال حقوق زنان، در پاسخ به سؤالی مبنی بر ماجرای ممنوعیت سقط جنین و غربالگری برای مادر می گوید: «در نظر داشته باشید که طبق قانون، سقط جنین جرم است و برای آن مجازات و دیه تعیین شده و با توجه به اینکه جنین در چه مرحله ای باشد، دیه آن متفاوت خواهد بود. در سال ۸۴ یا ۸۵ قانونی به نام سقط درمانی در نظر گرفته شد که آنجا قانون گذار پیش بینی کرده مواردی که جنین یا مادر در خطر باشند یا جنین دچار مشکلاتی باشد، همچون بیماری های جسمی و ذهنی، با تشخیص پزشکان معتمد می توان قبل از چهار و نیم ماهگی دستور سقط جنین را صادر کرد. این قانون از آن موقع تا الان بوده و نتایج خیلی خوبی هم داشته است؛ حداقل ماجرا این است که از آن زمان تا الان افرادی که بیماری های ذهنی و جسمی داشتند، کمتر متولد شدند. اما اگر در نظر بگیریم، در افراد دهه شصتی تعداد زیادی بودند که دچار مشکلات ژنتیکی شدند که برای خودشان و خانواده ها مشکلاتی را به همراه داشته است».
با حذف غربالگری، مجلس مسئول به دنیا آمدن همه کودکان معلول استوی ادامه می دهد: «هزینه ای را هم که به جامعه متحمل می شود باید در نظر گرفت. در واقع با این قانون اجباری در این موضوع نبود، اما امکانی بود که افراد می توانستند از آن استفاده کنند. درباره موضوعی که الان در مجلس مطرح است، باید دید در آخر چه چیزی از شورای نگهبان و مجلس خارج می شود. آنچه در این طرح مشخص بود، برداشتن حمایت بیمه ها بود. خانواده های زیادی در جامعه هستند که امکان گرفتن این خدمات را به شکل آزاد ندارند. همچنین قبلا امکان آگاهی رسانی وجود داشت که جامعه آگاه شود، اما الان صحبت کردن درباره این مسائل با ممنوعیت روبه رو می شود و جامعه مدنی هم ضعیف تر خواهد شد. به معنای عام کلمه، با این شرایط جامعه آسیب خواهد دید».
قوشه در پاسخ به اینکه آیا این موضوع می تواند مصداقی از محدودیت های قانونی زنان در جامعه باشد، می گوید: «بله، مشخصا همین طور است. به این دلیل که وقتی فرزندی متولد می شود، پدر و مادر هر دو در قبال او مسئولیت دارند. اما متأسفانه در جامعه ما به صورت عرفی و سنتی، نگهداری و تربیت بچه بر عهده مادر است، حتی اگر مادر شاغل هم باشد، شرایط همین است؛ بنابراین داشتن فرزند ناخواسته یا بیمار تنها بار مضاعفی بر دوش زن خانواده است و او را محدودتر از قبل می کند و حتی امکان دارد این شرایط مانع فعالیت او در بیرون از خانه شود. در نگاه کلان، این موضوع باعث آسیب به جامعه و اقتصاد خواهد شد که خانه نشینی زن آسیب به تمدن بشری خواهد بود».
