به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ساعد نیوز به نقل از ایسنا، چهار سال از زمانی که آمریکا در اردیبهشت ۹۷ از برجام یک جانبه خارج شد و توافق هسته ای را به محاق برد می گذرد و هنوز کشورهای اروپایی، روسیه و چین برای جبران خسارت محض آمریکا به برجام کاری از پیش نبرده اند.
ایران از دو سال پیش تقریبا اجرای تمامی تعهدات هسته ای خود را کنار گذاشت و فعالیت های صلح آمیز هسته ای اش در چارچوب ان پی تی و موافقت نامه پادمان جامع دنبال می شود.
مساله "مذاکرات برای احیای برجام" ماه هاست که مثل توپ پینگ پنگ میان ایران و آمریکا رد و بدل می شود. دو طرف هم چنان بر سر خواست و مواضع خود ایستادند و هیچ یک از تلاش ها برای میانجی گری میان این دو کشور حتی از سوی اتحادیه اروپا به نتیجه منجر نشده است.
در هشتمین سال اجرایی شدن برجام، با توافقی مواجه هستیم که در عمل کار نمی کند اما طرف ها حاضر به خروج از آن و اعلام پایان کار آن نیستند. قرار بود در پایان سال هشتم اجرایی شدن برجام ایران به اغلب تعهدات هسته ای خود پایان دهد و فعالیت هایش روند عادی داشته باشند و از آن سو اغلب تحریم های بین المللی و ملی هسته ای، تسلیحاتی و اقتصادی برداشته شود. اگر توافق به روال خود اجرا می شد شاید شرایط برای تفاهم و همکاری های منطقه ای و بین المللی در موضوعات مختلف هموار می شد اما نه تنها مفاد برجام اجرا نشد که تنش ها و اختلافات میان ایران و آمریکا و نیز ایران و اروپا بیشتر و بیشتر شده است. اکنون این سوال مطرح است که آیا ادامه این توافق و تلاش برای احیای آنچه هشت سال پیش رقم خورده امکان پذیر است؟
رحمان قهرمان پور در پاسخ به اینکه آیا توافق از همان جا که متوقف شده، می تواند در شرایط فعلی ایران و نیز شرایط بین المللی از سر گرفته شود؟ گفت: امکان از سر گیری توافق برجام از جایی که متوقف شده بسیار اندک است. تغییر شرایط محیطی و نظام بین الملل در این چند سال گذشته قابل توجه است. برخی از این تغییرات بسیار مهم و اساسی هستند به شکلی که نمی شود آنها را نادیده گرفت، مثل جنگ اوکراین که تبعات عمیق و طولانی مدت دارد. از سویی در آمریکا شاهد تضعیف پایگاه ترامپ و روی کار آمدن بایدن و تحولات انتخابات کنگره بودیم و در ایران هم در این مدت دولت تغییر کرده و آرایش و رقابت های سیاسی مهمی اتفاق افتاده است، از این رو به خاطر این شرایط امکان از سرگیری برجام عملا ممکن و میسر نیست.
برجام از جایی که متوقف شده نمی تواند احیا شود
وی در پاسخ به اینکه بسیاری معتقدند این توافق دیگر قابل اجرا شدن و بازگرداندن نیست و باید متنی جدید نوشت؟ تاکید کرد: وقتی می گویم برجام از جایی که متوقف شده نمی تواند احیا شود، به این معناست که احیای برجام ۲۰۱۵ هم در حال حاضر کار دشوار و سختی است.
این کارشناس مسایل بین الملل در پاسخ به این که با این شرایط که برشمردید، توافق ۲۰۱۵ به لحاظ فنی و حقوقی می تواند هم چنان جایگاهی برای احیا داشته باشد؟ اظهار کرد: واقعیت این است که نظام بین الملل مدام در حال تغییر است و وقتی شرایط تغییر می کند، متناسب با آن توافق ها هم تغییر می کنند. از آنجایی که برجام توافقی سیاسی است تا یک پیمان حقوقی محکم بین المللی، تغییر شرایط سیاسی می تواند بر آن هم تاثیرگذار باشد. از طرفی وقتی آمریکا از برجام خارج شد آسیب هایی به ایران وارد کرد، که اگر هر بازیگری به جای ایران باشد، نمی تواند این آسیب ها را نادیده بگیرد. پس مساله فنی و حقوقی برجام متاثر از وضعیت سیاسی برجام است، یعنی محیط نظام بین الملل و روابط ایران و آمریکا و تحولات داخلی ایران و آمریکا هر کدام مهم هستند.
وی در پاسخ به اینکه برخی کارشناسان معتقدند تا دو سال دیگر مذاکره بر سر برجام و احیای آن امکان ندارد، هم به لحاظ شرایط سیاسی بین المللی و هم به خاطر نگاه دولت ایران و تیم مذاکره کننده که این افراد بر این باورند آنها از ابتدا تمایلی به اجرای توافق ۲۰۱۵ نداشته اند؟ خاطرنشان کرد: احیای برجام تابع یک عامل نیست؛ خواست ایران یکی از متغیرهای اثرگذار است و توانایی و اراده دولت و تیم مذاکره کننده و توان فنی آنها یکی از عوامل متعددی است که در رویکرد ایران به احیای برجام موثر است.
جنگ اوکراین بیش تر از توان فنی تیم مذاکراتی در برهم خوردن مذاکرات موثر بود
قهرمان پور افزود: اگر اراده کلی در نظام سیاسی ایران بر احیای برجام باشد، توانایی فنی و دیپلماتیک خیلی مانع جدی نیست. واقعیت این است که با وجود تغییر برخی افراد، برخی کارشناسان از همان دولت قبلی در این تیم بوده و هستند و آنها کار تکنیکی و فنی را پیش می برند، از این رو مساله احیای برجام را نباید به توانایی فنی تیم مذاکره کننده تقلیل داد، هر چند منکر اهمیت آن مساله هم نمی توان شد.
این کارشناس مسایل بین الملل با بیان اینکه در اسفند ۱۴۰۰ با همین تیم دولت آقای رئیسی در آستانه توافق و احیای برجام بودیم افزود: اما آن چیزی که مانع توافق شد، اراده سیاسی و خواست گروه های سیاسی و ملاحظات فرافنی یا ملاحظات غیرفنی بود. پس این ادعا که توانایی فنی تیم مانع احیای برجام است، نوعی تقلیل گرایی است. مساله دیگر این است که وقتی در اسفند ۱۴۰۰ مذاکرات متوقف شد، کمتر کسی فکر می کرد جنگ اوکراین این قدر طولانی شود و تاثیرات گسترده و عمیق بر رویکرد غرب داشته باشد یا غرب را علیه جبهه روسیه منسجم کند. در ایران هم برخی تحلیل ها این بود که روسیه به زودی زلنسکی را شکست می دهد و دولت مطلوب خود را روی کار می آورد.
وی با بیان اینکه "شرایط غیرقابل پیش بینی ناشی از جنگ اوکراین بیش تر از توان فنی تیم مذاکراتی در برهم خوردن مذاکرات و محقق نشدن احیای برجام موثر بود" گفت: با جنگ روسیه علیه اوکراین در عمل آرایش قدرت های جهانی تغییر کرد، انسجام درونی کشورهای غربی بیش تر شد، روسیه ضعیف شد و چین وارد رقابت ملموس تری با آمریکا شد، پس شرایط محیطی کار را برای ما مشکل تر کرد.
هر چه از احتمال احیای برجام کم می شود به همان اندازه امکان توسل آمریکا و اروپا به مکانیسم ماشه بیش تر می شود.
قهرمان پور خاطرنشان کرد: تغییر تیم مذاکراتی مساله ای فرعی و ثانویه است، تیم تابع تصمیم کلی نظام و اجماع برای احیای برجام است. البته این حرف به معنی نفی تاثیرگذاری عملکرد تیم نیست، قاعدتا میز مذاکرات میدان اصلی مواجهه ایران و طرف های مذاکراتی است و آنها حتما بر اساس نوع رفتار و استراتژی مذاکراتی ایران رفتارشان را تنظیم می کنند، در عین حال معتقدم نباید روی این مساله بیش از حد اغراق کرد.
وی در پاسخ به این که راه حل بازگشت طرف ها به میز مذاکره در چیست؟ گفت: اگر یکی از دو طرف یا هر دو طرف از خواست های قبلی خود کوتاه بیایند و به سمت نقطه بهینه برای مذاکرات حرکت کنند و فاصله کمتر شود امکان بازگشت به برجام وجود دارد، اما وضعیت طوری است که احساس می کنم بعد از جنگ اوکراین به رهبری غرب و آمریکا و برخلاف چند ماه گذشته و اسفند ۱۴۰۰، انگیزه و تمایل زیادی برای احیای برجام وجود ندارد و ارزیابی آمریکا از موقعیت ایران بعد از جنگ اوکراین در این بی میلی بی تاثیر نیست.
مرگ برجام تبعات زیادی برای ایران خواهد داشت
این کارشناس مسایل بین الملل در پاسخ به اینکه آسیب ها و صدمات ناشی از مرگ برجام برای ایران در شرایط فعلی چیست؟ اظهار کرد: مرگ برجام تبعات زیادی برای ایران خواهد داشت؛ اول اینکه ایران هراسی تشدید می شود به ویژه اگر ما مقصر مرگ برجام جلوه کنیم. در آن صورت باید انتظار اعمال فشار و افزایش فشار بین المللی و منطقه ای و سوءاستفاده همسایگان از این وضعیت و سخت شدن شرایط اقتصادی را انتظار داشته باشیم. مرگ برجام امیدها در اقتصاد ایران را کمرنگ می کند و بخشی از جامعه به این نتیجه می رسد که توان مذکراتی ایران اندک است که آثار خوبی در جامعه نخواهد داشت.
قهرمان پور درباره تهدید مکانیسم ماشه علیه ایران به ویژه در شرایطی که اروپایی ها فضای سیاسی را علیه ایران به لحاظ حقوق بشری تشدید کرده اند، گفت: به نظرم رفتن آمریکا و اروپا به سمت استفاده از مکانیسم ماشه چندان دور از ذهن نیست. اگر آنها احساس کنند شرایط برای این کار فراهم است و یک اجماع حداقلی ایجاد کنند و مطمئن شوند روسیه و چین واکنش تندی نشان نخواهند داد، احتمالا به سمت استفاده از مکانیسم ماشه حرکت کنند، این بستگی به ارزیابی آنها از شرایط و محیط سیاسی بین المللی و شرایط ایران دارد. اما هر چه از احتمال احیای برجام کم می شود به همان اندازه امکان توسل آمریکا و اروپا به مکانیسم ماشه بیش تر می شود.
خروج از وضعیت کنونی با تصمیم های کوچک و معمولی امکان پذیر نیست
وی در پاسخ به اینکه علاوه بر شرایط حاکم بر موضوع هسته ای و برجام در چند ماه اخیر تحولات سیاسی ایران جبهه جدیدی علیه ایران در بحث مسایل حقوق بشری و سیاسی ایجاد کرده است، به عبارتی ایران از دو جبهه مسایل حقوق بشری و نیز موضوعات فنی و پادمانی باقی مانده تهدید به ارجاع به شورای امنیت است، با این تهدیدات چه باید کرد؟ خاطرنشان کرد: به نظر در کنار پرونده هسته ای و تعریف ایران به عنوان تهدیدی برای امنیت بین الملل ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل، پرونده دیگری درباره حقوق بشر در جریان است که در چند ماه آینده می تواند به یکی از چالش های جدی ایران در صحنه بین المللی تبدیل شود.
این کارشناس مسایل بین الملل افزود: البته در مورد حقوق بشر اجماع نظر بین المللی معمولا کمتر از مسایل هسته ای است اما واقعیت این است که اگر موضوع حقوق بشر و هسته ای را کنار هم بگذاریم، خروجی آنها ساختن یک تصویر تهدیدآمیز از ایران برای جامعه بین الملل از یک طرف و برای شهروندان ایران از طرف دیگر است. یعنی خواسته اروپا و آمریکا از طرح مساله حقوق بشر این است که به جهانیان بقبولانند که ایران نه تنها برای همسایگان و جامعه بین الملل یک تهدید است بلکه مردم خودش را هم سرکوب می کند. این تصویرسازی پیامدهای بلندمدت خطرناکی به لحاظ سیاسی و اقتصادی و بین المللی برای ایران خواهد داشت و سناریوهای خطرناکی را به اذهان می آورد، از این رو ضروری است تا تصمیم گیران حساس بودن شرایط را به درستی درک کنند و توجه داشته باشند که خروج از این وضعیت با تصمیم های کوچک و معمولی امکان پذیر نیست و هر چه بیشتر تاخیر کنیم، به همان اندازه مجبور می شویم در آینده تصمیمات سخت و دشوارتری بگیریم.
اتحادیه اروپا: برجام نمُرده است
2 سال پیش