آیا ازدواج سفید در ایران قانونی می‌باشد؟

ازدواج سفید چیست؟

در فرهنگ ما خانواده به معنای کنار هم قرار گرفتن زن و مرد به صورت شرعی و قانونی در قالب ازدواج است که با جاری شدن عقد نکاح بین زن و مرد صورت می گیرد. منتهی در مقابل مفهوم خانواده در کشور ما، مفهومی با عنوان ازدواج سفید وجود دارد که کاملاً برعکس ازدواج شرعی و قانونی است. به گونه ای که در ازدواج سفید، کنار هم بودن زن و مرد به صورت شرعی و قانونی نیست. به زبان ساده، ازدواج سفید نوعی رابطه جنسی/عاطفی بین زن و مرد است که بدون خواندن عقد نکاح بین آن ها صورت می گیرد. بنابراین چنین ازدواجی با هیچ گونه تعهد قانونی همراه نیست که اصطلاحاً به آن هم خانه نیز گفته می شود.

تاریخچه ازدواج سفید از کجا و در چه زمانی نشات گرفته است؟

در خصوص تاریخچه ازدواج سفید بایستی به نظام اجتماعی و تشکیلاتی کشورهای غربی رجوع کرد. جایی که در سالیان اخیر شروع و برقراری پیوند عاطفی و زناشویی در کشورهای غربی در ساختاری خارج از مباحث حقوقی و سنت های مرسوم ترویج پیدا کرده است و مقوله ازدواج غیر رسمی و غیر حقوقی از جایگاه خاصی برخوردار شده است. ازدواج سفید برای اولین بار در ایالات متحده امریکا و زیر پرچم جنبشی به نام آزادی زنان پایه ریزی شده است. اگرچه جنبش آزادی زنان با هدف و نیت توسعه اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و … کشور و تحقق مفهوم عدالت در همه ابعاد برای زنان شکل گرفت، اما سال ها بعد این جنبش به نام انقلاب جنسی دربین کارشناسان معرفی گشت و ابعاد عدالت جویانه و ضد تبعیض آن جایش را به ناهنجاری ها و رفتارهای نامتعارف و ابتذال محور در بین زنان داد. درست است که ماهیت و هدف جنبش آزادی زنان دارای ارزشمندی های زیادی برای جامعه ایالات متحده امریکا بود ولی نمی توان از ناهنجاری ها و سنت شکنی های غیر اخلاقی آن چشم پوشی کرد. از آن زمان بود که پدیده ازدواج سفید و شروع زندگی مشترک بدون لحاظ مسائل قانونی و رسمی ترویج یافت.

شرایط ازدواج سفید و تفاوت آن با ازدواج دائم

از روندهای تازه در حوزه رخداد ازدواج در ایران درز گرفتن آن توسط برخی از جوانان و در عین حال شروع زندگی تازه مشترک است. برخی از جوانان ایرانی با گریز از مراسم ازدواج و تعهدات قانونی ناشی از قرارداد ازدواج با یکدیگر بر اساس نوعی پیمان عاطفی زندگی مشترک دارند و نام این را هم گذاشته اند ازدواج سفید به این معنا که سندی در این رابطه رد و بدل نشده و شناسنامه ها در بخش ازدواج و طلاق سفید می مانند. اگر ازدواج یک نوع قرارداد باشد ازدواج سفید نوعی قرارداد نانوشته و ثبت ناشده است. در برخی از کشورها انواع مختلفی از زندگی و مشترک زن و مرد وجود دارد و ثبت نکردن ازدواج در مراجع رسمی و بی اعتنایی به رسوم مذهبی ازدواج، پدیده تازه ای نیست. ازدواج سفید یکی از انواع این نوع با هم بودن هاست که در ایران به عنوان یک اسم عام برای همه انواع ازدواج غیررسمی و غیرشرعی استفاده می شود. اما در خصوص تفاوت این نوع ازدواج با ازدواج دائم تفاوت بسیار است و این دو را می توان دو روی یک سکه دانست ؛ نخستین تفاوت این ازدواج با دائم در شرعی بودن آن است، بدیهی است ازدواجی را که بدون هیچ تشریفاتی صورت گیرد و صیغه ای در آن جاری نگردد را نمی توان شرعی خواند .

دومین تفاوت در روابط مالی زوجین در دو ازدواج میتوان یافت ، در ازدواج سفید چیزی تحت عنوان مهریه و نفقه معنایی ندارد و این نیز ناشی از عدم شرعی بودن این ازدواج در حقوق ایران است و به تبع آن غیر قانونی بودن آن، لازم به ذکر است اگرچه عدم ذکر مهر در ازدواج دائم موجب بطلان آن نیست لذا به محض جدایی زوجین در این ازدواج نوعی مهر تحت عنوان مهرالمثل بر زوج بار میگردد که آن نیز شرایط خود را دارد و اینکه در این ازدواج زوجین هیچ تعهد مالی نسبت به یکدیگر ندارند. در خصوص نفقه نیز به همین شکل است و مرد در ازدواج سفید هیچ الزامی مبنی بر پرداخت نفقه ندارد و اگرچه هزینه های زندگی نیز که طبیعتاً در این نوع ازدواج های غیر شرعی وجود دارد بر مرد تحمیل گردد تحت عنوان نفقه قرار نمیگیرد .

سومین تفاوت در این نوع ازدواج با ازدواج دائم آینده مبهم این ازدواج است؛ ازدواج دائم با فسخ یا طلاق به جدایی منجر میگردد و هریک تشریفات خاص و قانونی خود را دارد در حالی که ازدواج سپید آینده نا معلوم و مبهمی دارد و مشخص نیست تعهد دو طرف نسبت به یکدیگر تا چه زمانی ادامه دارد و چه تضمینی وجود دارد که طرفین به یکدیگر وفادار باشند و بدیهی است در این میان هرطرف در هر زمانی که اراده کند میتواند از ادامه زندگی امتناع کند و این خود میتواند آبستن تبعاتی به خصوص برای زن باشد. چراکه در چنین ازدواج هایی امکان دارد که یکی از طرفین هر لحظه نسبت به ادامه این رابطه اظهار بی میلی کند و این امر موجب وارد شدن صدمات روحی قابل توجهی به طرف مقابل به ویژه زنان می شود چرا که آنان بر حسب طبیعت خود دوست دارند روی فردی سرمایه گذاری عاطفی کنند که این فرد از ارزش لازم برخوردار باشد. با مشاهده این تفاوت ها میتوان دریافت ریشه تمامی این تفاوت ها در شرعی و غیر شرعی بودن این دو ازدواج است .

تحلیل اجتماعی پدیده ازدواج سفید

جامعه شناسان علل مختلفی را برای پدیده ازدواج سفید برشمرده اند. تأثیرپذیری از امکانات ارتباطی نوین، کاسته شدن از کارکرد و اهمیت خانواده، دگرگونی معیارهای ازدواج، ترس و سرخوردگی از ازدواج، تغییر نوع روابط بین فردی، مشکلات اقتصادی و عدم تمایل به مسئولیت پذیری و آثار تعهدبار آن ازجمله عواملی هستند که در ظهور و بروز این پدیده نقش بسیار زیاد داشته اند. بر اساس یک تحقیق ، انگیزه شخصی و موانع عرفی و هنجاری، بیش از دیگر عوامل، افراد را به این سبک هم زیستی سوق می دهند. از طرف دیگر، عدم پذیرش از سوی جامعه و خانواده، فقدان حمایت قانونی و پنهانی بودن رابطه در اغلب موارد ازجمله محدودیت های این شیوه از زندگی است.

تحلیل حقوقی ازدواج سفید

از منظر شرع و قانون، رابطه دو نفر در صورتی صحیح است که طرفین شروط معمول برای این کنار هم بودن را برآورده کرده باشند. همان طور که در ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی ذکر شده است: نکاح واقع می شود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید. از این منظر، ازدواج سفید که به موجب آن طرفین بدون قصد ازدواج باهم هستند وجاهت قانونی ندارد. باید توجه داشت که علی رغم اینکه ازدواج سفید در قوانین ما صراحتا جرم انگاری نشده، ولی همان گونه که اشاره شد مطابق با حقوق ما، زندگی دو نفر در کنار هم تنها در قالب عقد نکاح و طبق شروط پیش بینی شده در آن صحیح قلمداد می شود. بنابراین، در ازدواج سفید، درصورتی که عدم وجود رابطه شرعی بین طرفین احراز شود، این عمل ممکن است از مصادیق بعضی از جرایم تلقی شود. البته، بررسی این موضوع نیازمند تفصیل بیشتر است که در این مقاله مجالی برای پرداختن به آن نیست. همچنین، احراز یا عدم احراز رابطه شرعی میان اشخاص نیازمند تجسس در زندگی خصوصی آن ها است که این موضوع نیز می تواند در بعضی موارد غیرشرعی و خلاف قانون قلمداد شود. در اینجا باید فرضی را هم بررسی کرد که به زبان فقهی به نکاح معاطاتی معروف شده است. در اینجا زوجین به قصد ازدواج باهم هستند و ایجاب و قبول لفظی صورت نمی گیرد. صحیح یا باطل بودنِ نکاحِ معاطاتی یکی از مباحث موردبحث بین فقهاست و اکثریت آنها رأی به عدم جواز آن داده اند و فقط عده بسیار اندکی از فقهای معاصر رأی به صحت آن داده اند. البته گروهی از فقهای مخالف معتقدند که عقل و سیره عقلا مؤید نکاح معاطاتی است. علاوه بر این، در آرای فقها شواهدی نیز وجود دارد که می توان آنها را به نحوی مصداق نکاح معاطاتی (ازجمله نکاح اخرس، نکاح کنیزان و صاحبانشان، نکاح زوجینِ هم زمان مسلمان شده و سایر مباحث) به حساب آورد.

مجازات قانونی ازدواج سفید چیست؟

رابطه نامشروع برای هر طرف مجازات دارد و در صورتی هم که زنا ثابت شود ۹۹ ضربه شلاق به عنوان مجازات قانونی در نظر گرفته می شود، همچنین در صورتی که یکی از طرفین ازدواج کرده باشد به عنوان زنای مُحصنه مجازات مخصوص خود را دارد.

بر اساس قانون اگر مرد مجرد با زن شوهر دار زنا کند، حد زن رجم است اما حد مرد تازیانه است چون زنای در حق مرد زنای غیرمحصنه است و نیز اگر دختر مجردی با مردی که همسر دارد زنا کند. تنها مرد را سنگسار می کنند و بر زن تازیانه می زنند. با وجود این اگر زن یا شوهر، دور از شهر سکونت همسرش باشند و اقدام به این کار نامشروع کرده باشند رجم اجرا می شود.

نتیجه

بااین حال، باتوجه به اینکه خودِ پدیده ازدواج سفید به قصد و انگیزه دوری از مسئولیت ها و تعهداتِ همراه با ازدواج صورت می گیرد، به نظر می رسد، به این شکل رایج در جامعه، با قصد ازدواج همراه نباشد و، بنابراین، در زمره نکاح معاطاتی هم قرار نمی گیرد. با این اوصاف، تصمیم گیری و قضاوت درمورد درست یا نادرست بودن آن، بیشتر از هر کسی، با فرد یا افرادی است که، به دلیلِ مسائل و دغدغه های زندگیِ روزمره و شخصیِ خود، این شکل از رابطه و نحوه زندگی را برای گذران عمر خود برگزیده اند.

قوانین و مقررات عقد نکاح چیست؟