کودکان کلیددار اصطلاحی است که در مورد کودکانی بکار می رود، که بدلیل عدم حضور والدینشان در منزل، ساعاتی را در خانه تنها بوده و خودشان مسئول رسیدگی به خودشان هستند. واقعیت اینست که تغییرات فرهنگی و اجتماعی عصر حاضر باعث شده که بسیاری از والدین همزمان شاغل باشند و بواسطه ی همین مسئله تعداد زیادی از کودکان مجبورند ساعاتی از روز را به تنهایی و بدون حضور والدین خود در منزل سپری کنند. البته تایمی که هر کودک ممکن است، تنها در منزل باشد متفاوت است و کسی نمی داند چه تعدادی از کودکان چنین وضعیتی دارند، ولی تخمین زده میشود ۱/۶ میلیون نفر از کودکان یعنی ۷/۶ درصد از کل کودکان ۵ تا ۱۴ ساله پس از مدرسه، چند ساعتی در خانه تنها هستند.
مشکلات کودکان کلیددار
تحقیقات نشان داده اند که کودکان کلیددار در مقایسه با کودکانی که پس از مدرسه، پدر و مادرشان در انتظار آنها هستند، از لحاظ رشد اجتماعی (شهرت، سازگاری یا شایستگی) تفاوتهایی دارند. برخی بررسی ها نیز در مورد این کودکان بیانگر آنست که کودکان کلیددار بیشتر احتمال دارد دچار مشکلات رفتاری و عدم پیشرفت تحصیلی شوند.
آگاهی کودک از اینکه میداند تا پیش از بازگشت والدینش به منزل یکی، دو ساعتی زمان دارد و میتواند فورا به خانه برنگردد، ممکن است او را وسوسه کند که پس از تعطیل شدن از مدرسه زمان بیشتری را با دوستانش در خیابان ها بگذراند. چنین کودکانی بیشتر احتمال دارد دوستان منحرفی داشته باشند و این میتواند آسیب زا باشد.
این کودکان و نوجوانان برای پر نمودن اوقات تنهایی خود اغلب به برنامه های تلویزیون و یا بازی های کامپیوتری روی می آورند. تلویزیون می تواند عامل مؤثری در رشد و تحول سیستمهای ارزشی و شکل دهنده رفتار باشد؛ ولی متأسفانه بسیاری از برنامه های تلویزیون مروج خشونت هستند. مشاهده خشونت در برنامه های تلویزیونی باعث پرخاشگری در کودکان می شود. گاهی اوقات حتی دیدن یک برنامه خشونت آمیز می تواند پرخاشگری را افزایش دهد. اثر خشونت تلویزیونی ممکن است فوراً در رفتار یا گفتار کودک نمودار شود و یا سالها بعد خود را نشان دهد. البته خشونت تلویزیونی تنها علت پرخاشگری یا رفتار خشونت آمیز نیست ولی از عوامل مهم تلقی می شود.
بازی های کامپیوتری نیز نقش مهمی در شکل گیری روحیات منفی در کودکان بر عهده دارند. در این بازی ها کودک خود را قهرمان داستان می بیند و با انجام جنایت و خشونت به پیروزی می رسد. تحقیقات انجام شده بر روی کودکان و نوجوانان حاکی از آن است که بازی های ویدیویی خشن، پرخاشگری در کودکان را افزایش می دهد.
درست است که تنها ماندن در خانه باعث ایجاد توانمندی هایی در کودک می شود و او یاد می گیرد چگونه از خود محافظت کند و پژوهش ها نیز نشان داده که سپردن بخشی از مراقبت به خود کودک می تواند اثر مثبتی بر رشد و تکامل او داشته باشد، اما از آنجایی که اغلب کودکان وقتی در منزل تنها هستند وقت خود را به تماشای تلویزیون و تفریحات ساکن و انفرادی مثل بازی های رایانه ای و خوراکی خوردن می گذرانند و از شرکت در جمع های دسته جمعی و پر تحرک و همچنین جمع خانواده محروم می شوند، ممکن است مهارت های اجتماعی ضعیف تری نسبت به همسالان خود داشته باشند. در این بچه ها امکان بروز شخصیت خجالتی و منزوی و عادت کردن به تنهایی وجود دارد و ممکن است در ایجاد ارتباط با دیگران نیز در این بچه ها مشکلاتی دیده شود.
وظیفه والدین در مقابل کودکان کلیددار
با توجه به آنچه گفته شد ضروری است که والدین حتی اگر در محل کار هستند، از راه دور هم نظارت و کنترل دقیق بر بازگشت کودکشان از مدرسه و بلافاصله رفتنش به خانه داشته باشند. تحقیقات جدید نشان داده اند خیلی اهمیت دارد که پدر و مادرها بدانند که فرزندشان کجا است و دائم با او در ارتباط باشند.
والدین باید مقتدرانه و دوستانه برای فرزند خود قوانین مشخصی در مورد ورود و خروج از منزل تعیین کرده و در اجرای این قوانین جدی باشند. عدم نظارت مناسب پدر و مادر در چنین شرایطی میتواند خطراتی برای کودک در پی داشته باشد.
تلفن زدن به کودک و کنترل مرتب او به روش صحیح باعث ایجاد عادت مناسب در کودک میشود. نکته ی مهم اینکه در مواجهه با نوجوانتان سعی کنید، به طور غیر مستقیم این کار را انجام دهید تا نوجوان احساس نکند که والدینش به او اعتماد ندارند یا او را بی کفایت و ناتوان می پندارند، از اینرو میتوانید با روش هایی از قبیل اینکه، تعمدا در زمانی که مدرسه تعطیل شده و پیش بینی می کنید، فرزندتان اکنون دیگر به منزل رسیده به او زنگ بزنید و حالش را جویا شوید و بگویید که من علاوه بر اینکه میخواهم مطمئن شوم که بسلامت به خانه رسیده ای، دلم برای شنیدن صدایت تنگ شده است.
آموزش های لازم به کودکان کلیددار
علاوه بر مسئله ی مهمی که در خصوص نظارت بر بازگشت کودک از مدرسه یا احتمالا کلاسهای فوق برنامه اش، به منزل و بودنش در خانه مطرح شد، نیاز هست که والدین اطمینان حاصل کنند که فرزندشان بویژه اگر کم سن و سال تر، است، پختگی و توانایی تنها ماندن، در خانه را دارد یا نه.
این توانایی مستلزم برخی آموزش ها به کودکان کلیددار است. آموزش مهارتهایی چون، شیوه ی صحیح نگهداری از خود و یا احیانا خواهر و برادرهای کوچکتر، آموزش هایی در مورد نحوه ی استفاده ی مناسب از وسایل برقی، اجاق گاز و ... ، و نیز رسانه ها و امکانات اینترنتی موجود در منزل.
آموزش و در اختیار گذاشتن شماره های ضروری ای مانند شماره ی تلفن همراه و محل کار والدین و اعضای خانواده، شماره ی اورژانس و پلیس.
نحوه ی مناسب صحبت با افراد در تلفن یا پشت آیفون نیز یکی دیگر از موارد مهمی است که والدین باید در موردش با کودک خود صحبت کرده و به او بیاموزند که، اجازه دارد فقط کدام شماره ها را پاسخ دهد و در هنگام صحبت با شخصی که پشت خط یا خصوصا آیفون است، نباید اطلاعاتی در مورد تنها بودنش در منزل بدهد. مثلا کودک میتواند بدون ذکر این مسئله که من در خانه تنها هستم، بگوید پدر یا مادرم الان قادر به صحبت کردن با شما نیستند و خودشان با شما تماس می گیرند، یا با شنیدن صدای زنگ منزل تا حد امکان اصلا جواب ندهد یا در صورت جواب دادن به کسی که پشت درب منزل است( چه افراد آشنا مانند همسایه ها یا دوستان و فامیل و چه غریبه ها ) بدون اشاره به تنها بودنش در خانه، بگوید پدر یا مادرم در حمام هستند و به من می گویند اجازه نداری در را باز کنی، اگر کار مهمی دارید میتوانید بعدا مراجعه کنید.
سخن پایانی
به والدین گرامی توصیه می شود، حتی الامکان سعی کنند طوری برنامه ریزی کنند که یکی از آنها در منزل حضور داشته باشد، و اگر مجبور هستند ساعاتی از روز، کودک خود را تنها در منزل بگذارند، ضمن آموزش ها ی لازم حتما بر فرزند خود نظارت بلند مدت داشته باشند. در انتها توجه شما را به صحبت های خانم الهه صادقی، مشاور مدرسه و درمانگر کودک و نوجوان جلب می کنیم. امید آنکه مفید فایده واقع شود:
راهکارهایی موثر برای آموزش مهارت حل مسئله به کودکان
