انواع خشونت های خانوادگی و همسر آزاری 

به گزارش سایت خبری ساعد نیوز و به نقل از مردمان،  خشونت و اعمال آن از معضلات رو به رشد در تمامی جوامع است. این پدیده اشکال گوناگونی دارد و مردان و زنان تمامی گروههای سنی تحت تاثیر آن قرار می گیرند. خشونت خانوادگی یا Family Violence به نحوی پرخاشگری اشاره دارد که در روابط زوجین رخ می دهد. خشونت خانوادگی گاهی اوقات تحت عنوان هسر آزاری ( Spousal Abuse ) ، خشونت زناشویی ( Marital Violence ) ، زن آزاری ( Conjugal Violence ) ، شریک آزاری (Partner Abuse ) و عبارات دیگر توصیف شده است ( ۱۹۹۳, Straus)

سازمان جهانی بهداشت نیز خشونت علیه زنان را از اولویت های بهداشتی شمرده است که عوارض قابل توجهی را در سلامت جسمی و روانی زنان ایجاد می کند.( ۱۹۹۶, WHO )

طبقه بندی رفتاری انواع خشونت های خانوادگی

۱ ـ آزار جنسی ( Sexual Abuse )

آزار یا بدرفتاری جنسی معمولاً همراه با بدرفتاری جسمی و روانی اتفاق می افتد. در حقیقت آزار جنسی همراه با اجبار ، کمتر از آزار جسمی معمول است. بنابراین بدرفتاری جنسی همراه با اجبار یک الگوی غیر متعارف ارتباطی بوده و تغییر آن مشکل است. آزار روانی بویژه به شکل تهدید و انتقاد از روش رابطه جنسی همسر ، بیشتر متداول است.

۲- آزار جسمی(physical Abuse)

الف- وارد کردن عمدی ضرب وشتم بدنی بر همسر یا اعمال هر رفتاردیگر که (از نظر همسر) مبتنی بر چنین هدفی باشد

ب- آزار و اذیت روانی همسر بطور تعمدی یا هر رفتار دیگر که (از نظر همسر ) مبتنی بر چنین هدفی باشد

ج- ترس از ادامه خشونت عاطفی یا ضرب وشتم جسمی به دلیل اعمال وحشیانه، تهدید، ارعاب یا سرزنش های همسر مهاجم

۳- آزار روانی psychological Abuse))

شامل مواردی از قبیل:

الف) توهین به همسر در خلوت و جمع

ب) بد زبانی نسبت به همسر

ج) تهدید به ترک همسر

د) تهدید به برقرارکردن رابطه جنسی با فردی دیگری

ه) ممانعت از خروج همسر از خانه

و موارد دیگر………

محققان بسیاری رابطه بین همسر آزاری با گرایش به پذیرش خشونت خانوادگی را بررسی کرده اند. تحقیقات متعددی رابطه مثبت بین گرایش مثبت به خشونت و همسرآزاری را به اثبات رسانده است ( Margolin و همکاران ۱۹۹۸ ، Kent و همکاران ، ۲۰۰۰ ، Holt2worth 1996 ). همچنین فرانکل و شوگرمن در مطالعه فراتحلیل خود نشان دادند که مردان خشن نسبت به مردان غیر خشن گرایش مثبت تری به استفاده از خشونت فیزیکی در زندگی زناشویی دارند. با وجود این ، برخی مطالعات ارتباطی بین گرایش به پذیرش خشونت خانگی و ارتکاب واقعی به خشونت علیه همسران نیافتند. هتالینگ و شوگرمن نشان دادند که گرایش های غالب مردان امکان دارد چنان وسیع و نافذ باشد که از این لحاظ تمایز مردان خشن و غیر خشن میسر نباشد. از سوی دیگر تحقیقات نشان داده است که سطح کلی پرخاشگری مردان، به طور مشخص نشان دهنده تمایل آنان به بدرفتاری علیه همسرشان نیست بلکه پرخاشگری کلی مردان در ترکیب با سایر عوامل ( تجربه سطح بالایی از استرس و عدم دلبستگی به طرف مقابل در گرایش آنان به رفتارهای خشونت آمیز با همسرشان موثر است. ( Kane و همکاران ۲۰۰۰ )

خشونت علیه زنان در تمامی کشورهای جهان وجود دارد و مرزهای فرهنگ، طبقه اجتماعی، تحصیل، درآمد و قومیت را درنوریده است ( نازپرور ، ۱۳۸۱ ، به نقل از افتخار و همکاران ، ۱۳۸۳ ). مطالعات انجام شده حکایت از آن دارند که در کشورهای مختلف بین ۲۰ تا ۵۰ درصد زنان خشونت فیزیکی و آسیبهای جسمی را تجربه کرده اند.

از آنجا که تعداد ارتکاب خشونت علیه زنان نسبتاً پنهان داشته و یا نادیده گرفته می شود به سختی می توان به آمار موثقی از آن دست یافت. در ایران نیز متاسفانه آمار و اطلاعات شفافی از میزان رواج همسر آزاری جسمی موجود نیست. مطالعه مورد شاهدی در ایران در سال ۱۳۷۶ با هدف شناسایی عوامل موثر بر همسر آزاری فیزیکی در مراکز پزشکی  قانونی تهران صورت پذیرفت و نتایج این مطالعه بیانگر آن بود که ۱۰ درصد قربانیان شاغل بوده و در ضمن از تحصیلات بالاتری نسبت به گروه شاهد نیز برخوردار بوده اند ( ۱۹۹۹ ، UNICEF )

مطالعه دیگری در سال ۱۳۷۹ در خصوص بررسی خشونت فیزیکی توسط همسر علیه زنان مراجعه کننده به مراکز پزشکی قانونی صورت گرفته است. نتایج این مطالعه بیانگر آن بود که میزان آسیب های ناشی از خشونت فیزیکی همسر علیه زن و وضعیت اشتغال زنان با هم ارتباط دارد ( آزار جنسی در زنان شاغل کمتر است ). از طرفی شکایت از همسر آزاری بیشتر در زنان و مردان تحصیلات پایین مشاهده شد و در ضمن بیش از ۹۰ درصد قربانیان سه بار یا بیشتر مورد ضرب و شتم شوهر خود قرار گرفته بودند ( آقاخانی و آقا بیگلویی ، ۱۳۷۹ ، به نقل از افتخار و همکاران ۱۳۸۳ ).

امین الاسلامی ( ۱۳۸۱ ، به نقل از خسروی و خاقانی فرد ، ۱۳۸۳ ) در پژوهش خود تحت عنوان « خشونت علیه زنان در کردستان دریافت که ۹/۹۰ درصد زنان از نظر روانی و روحی دچار آسیب و عارضه گردیده اند و نوع آسیب ، از تشویش ، وسواس ، افسردگی شدید و حتی تا خودکشی بوده است. همچنین ۵/۷۱ درصد زنان دچار عوارض جسمانی ناشی از خشونت شوهران همچون سردردهای مزمن و میگرن ، سقط عمدی جنین ، شکستگی ، کوفتگی و سوزاندن اعضای بدن هستند.

در پژوهشی در زمینه خشونت خانگی در مورد مراجعان زن و قربانیان خشونت در مراکز مشاوره خانواده نشان داده شد که ۸۵ درصد زنان بر این باور بودند که بدترین و وحشتناک ترین جنبه کتک خوردن از مرد، تنها خشونت فیزیکی نیست، بلکه خشونت روانی، حالت ترس و احساس سرخوردگی است که آنان در حین کتک خوردن تجربه کرده اند ( امین الاسلامی ۱۳۸۱ ، به نقل از خسروی ، ۱۳۸۳ ).

بحث و نتیجه گیری

پیشنهادهایی که برای پیشگیری از پدیده همسر آزاری ارائه می شدند ، پیشنهاداتی مقطعی و موردی نیستند که با کوچکترین تلاشی محقق شدند. مطالعات بسیاری در داخل و خارج در زمینه بحث همسر آزاری و خشونت خانوادگی انجام شده و همچنین پیشنهادات فراوانی نیز ارائه شده است. مخرج مشترک و فصل مشترک تمامی این پژوهشها و پیشنهادات « هشیاری افزایی » با تکیه بر کارهای فرهنگی است. هشیاری افزایی به عقیده هاید ( ۱۹۹۱ ) عنصر مهمی در روان درمانی فمینیستی است ، مضاف بر اینکه گروههای هشیاری افزایی نیز جزء جدانشدنی درمان فمینیستی هستند ( نوروکراس ، ۱۹۹۹ ).

نگارنده معتقد است که در هیچ نقطه ای از جهان و هیچ مقطعی از زمان مرگ کسی به دلیل نخوردن پفک گزارش نشده است حال آنکه تبلیغات این کالای خاص ( برای مثال ) روزانه از شبکه های مختلف تلویزیون ـ به عنوان تنها یکی و مهمترین رسانه ـ دست کم ده بار صورت  می گیرد ، و این دقیقاً در حالی است که پیش پا افتاده ترین « حقوق انسانی » مجالی برای آموزش و تبلیغ ندارند. بمباران اطلاعاتی از طریق رسانه ها یکی از مهمترین ابزارهای هشیاری افزایی است. وقتی همسری دست کم هفته ای یکبار – نه یک روز بخصوص در کل سال – در روزنامه ای ملی یا محلی مطلبی پیرامون همسر آزاری می خواند ؛ وقتی هنگام دیدن سریال تلویزیونی تبلیغ کلاسهای آموزشی مهارت های زندگی قبل از ازدواج بارها بصورت زیر نویس تبلیغ می شود و هنگامی که تعداد تیزرهای تبلیغاتی با پیامهای کوچک اما عمیق به همان تعداد تبلیغات کالای بی ارزشی چون پفک می شود … گامی بزرگ در جهت هشیاری افزایی برداشته شده است .

افزایش میزان تحصیلات نیز بخش دیگری از برنامه طولانی مدت هشیاری افزایی است . بسیاری از مطالعات ( برای مثال همتی ، ۱۳۸۳ ؛ افتخار و همکاران ، ۱۳۸۳ ؛ خسروی و خاقانی فرد ، ۱۳۸۳ و … ) نشانگر این است که میزان تحصیلات زنان و مردان « رابطه منفی معنی داری » با خشونت دارد ؛ به عبارت دیگر هر چه تحصیلات همسران بیشتر باشد ، احتمال تجربه خشونت کلی و عاطفی تا حدودی خشونت فیزیکی در اینگونه خانواده ها کمتر می شود .

دکتر زهره خسروی (۱۳۸۳) دانش آموخته دوره دکتری روانشناسی بالینی از دانشگاه N.S.W استرالیا و دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا در توضیح اینکه چرا تحصیلات تا حدی نقش محافظتی در برابر خشونت خانوادگی را داراست توضیح می دهد :

« … زمانی که دارای تحصیلات دیپلم و بالاتر هستند نسبت به زنانی که دارای تحصیلات زیر دیپلم اند ، تمایل کمتری به افکار خود کشی و آسیب رساندن به همسر دارند ؛ زیرا آنها راههای جبرانی و روشهایی دیگی و همچنین منابع حمایت همچون داشتن شغل ، منزلت اجتماعی  و از این دست دارند که اینها مشکلات بر آمده از اعمال انواع خشونت ها از سوی همسرانشان را کاهش می دهد … افزون بر این ، داشتن سطح تحصیل بالاتر ، به شکل گیری خود پنداره مثبت تری از فرد یاری می کند و در این حالت ، توهین ها و تحقیر های همسر را دلیل بر ضعف و حقارت خود نمی دانند و بیشتر باور دارند که این همسرانشان هستند که مشکل دارند نه خود آنها ؛ بنابراین عزت نفس شان حفظ می شود و تمایل به خودکشی در آنها – به هنگام فشار روانی حاصل از خشونت خانوادگی – کاهش می یابد . همچنین با آشنایی با راههای رویارویی موثر تر به جای آسیب رساندن به همسر ، راه حل های جایگزینی را انتخاب می کنند که به حل بهتر مشکل بیانجامد ».

همچنین همتی (۱۳۸۳) پیشنهاد های زیر را ارائه داده است :

۱- بنظر می رسد یکی از راهکارهای مناسب برای کاهش تضاد و خشونت زناشویی (باتوجه به متغیر رضایت زناشویی ) گسترش فرهنگ گفتگو و مذاکره و مشورت و همفکری بین اعضای خانواده است . بنظر می رسد با جا افتادن این فرهنگ در میان خانواده ها در کنار اقدامات آموزشی مستمر ، می توان در ساختارهای اجتماعی ، قوانین آداب و رسوم ، باورها و نگرشهای اجتماعی که از اقتدار و نابرابری اعضا حمایت می کنند ،  رخنه کرد و متقابلاً با اصلاح و تغییر این ساختارها شاهد اصلاح فضای درون خانواده ها نیز خواهیم شد ..

۲- با توجه به تأثیر نوع جامعه پذیری در افزایش غیر مستقیم خشونت زناشویی می توان موارد زیر را پیشنهاد کرد :

عدم مشاجرات لفظی و غیر لفظی در حضور بچه ها ، استفاده از شیوه های مناسب تشویق و توبیخ ( ارزش گذاری منفی و مثبت ) ، آموزش شیوه های مسالمت آمیز  ارضای نیازهای کودکان و عدم برخورد خشونت آمیز با کودکان در مدرسه و خانواده .

۳- همچنان که از نتایج تحقیقات متعدد بر می آید اکثر زنان (۸۰ درصد ) از لحاظ پایگاه اقتصادی و اجتماعی ( تحصیلات ، اشتغال ، درآمد ) نسبت به همسرشان در سطح پائینی هستند و در نتیجه از قدرت چانه زنی کمتری نسبت به آنها برخوردارند . بنابر این توانمند سازی زنان و دختران استراتژی کلیدی برای حذف خشونت می باشد زیرا تا زمانی که زنان وابستگی اقتصادی به مردان داشته و ارزشهای اجتماعی شان را منحصراً از نقش های مادری و همسری شان کسب کنند ، هرگز نمی توانند از خشونت رهایی یابند .

۴- با توجه به تأثیر اسنادها و نگرشهای منفی و سنتی مردان به زنان و نقش آنها در جامعه ، بنظر می رسد کار کردن با مردان ضارب برای تغییر رفتارها و نگرش هاشان بخشی از هر گونه راه حل برای از میان بردن خشونت علیه زنان باشد . اکثر این برنامه ها باید بر ایجاد برنامه های درمانی متمرکز شوند . در این برنامه ها پذیرش مسئولیت فردی رفتارها ، روش های غیر خشونت آمیز مدیریت خشم و تضادهای میان فردی باید به ضاربان آموزش داده شود .

نکته نهایی اینکه از نظر تاریخی برخی محققین آغاز نظام پدر سالاری در خاور میانه را سر آغاز فصل خشونت مردان علیه زنان می دانند به نحوی که خشونت علیه زنان در فضای خانه را موضوعی خصوصی تلقی و حتی افشاء اسرار مربوط به آن را برای آنان تحریم کردند ( ۱۹۸۶    Badinter ) . با این وصف مسئله خشونت خانوادگی پدیده ای نیست که یک شبه ایجاد شده باشد تا به طرفه العینی با برخی برنامه های انسجام نیافته و ضربتی از بین برود ؛ بلکه شدیداً نیازمند کارهای وسیع فرهنگی است .