معنای تنبل در لغت و اصطلاح
کسی که مایل به کار نباشد و تن به کار ندهد و کسی که از کار گریزان است. در زبان عربی واژه ی "کسل" مترادف با تنبلی می باشد. در اصطلاح علم اخلاق، به هرنوع بی میلی و بی رغبتی به کار ، تنبلی نمی گویند، زیرا در برخی از موارد، عامل گریزانی از کار، ضعف جسمانی و وجود یک بیماری جسمی است و گاهی نیز اهمیت نداشتن یک موضوع خاص در اعتقاد شخصی سبب بی رغبتی آن شخص برای انجام آن موضوع است، به طوری که اگر اهمیت موضوعی برایش قطعی شود، با چابکی و نشاط انجامش می دهد و همه ی جوانب کار را نیز رعایت می کند. از این رو در علوم تربیتی به کسی تنبل اطلاق می شود که شخص بدون داشتن کوچک ترین ضعف جسمانی، مهم ترین کارهای خود را به تأخیر انداخته و یا با اکراه و اجبار انجام می دهد.
تنبلی در آیات
در قرآن از کسالت و تنبلی به خصوص در کارهای نیک و در راه عبادت خدا ، به زشتی یاد شده و این صفت از ویژگی های منافقان برشمرده شده است.
در دو آیه از آیات قرآن که از واژه ی "کُسالی" در توصیف منافقان استفاده شده، بر این معنا دلالت دارد«منافقان می خواهند خدا را فریب دهند در حالی که او آن ها را فریب می دهد و هنگامی که به نماز برمی خیزند، با تنبلی برمی خیزند و در برابر مردم ریا می کنند و خدا را جز اندکی یاد نمی نمایند!»
«هیچ چیز مانع قبول انفاق های آن ها نشد، جز این که آن ها به خدا و پیامبرش کافر شدند، و نماز بجا نمی آورند جز با تنبلی، و انفاق نمی کنند مگر با اجبار.»
چون نماز وسیله ی پیدایش حالت ارتباط با خداوند متعال و ظهور عبودیت و خضوع در مقابل خداوند متعال است، آنکه منافق باشد، چون در باطن کافر و مخالف است و هم طالب ارتباط و توجّه نیست، اگر نمازی می خواند توأم با تکلّف و سستی خواهد بود.
افرادی هم که روی عادت نماز می خوانند، و هیچ گونه علاقه و توجّهی به حقیقت نماز که اظهار عبودیت و خضوع و خشوع است ندارند و از نماز جز حرکات آن را درک نمی کنند، و نماز را چون باری بردوش خود می بینند که باید آن را بر زمین نهند، در این خصلت مانند منافقان می باشند، و با سستی برای ادای این فریضه ی الهی قیام می کنند.
تنبلی در احادیث
در سخنان رسول خدا (ص) و ائمه ی اطهار (ع) نیز از تنبلی به زشتی یاد شده و همواره سفارش ایشان به دوستان و نزدیکان شان دوری از این صفت ناپسند بوده است:
رسول خدا (ص) به امیرالمومنین (ع) چنین سفارش می کند: «ای علی (ع) از دو خصلت دوری کن: آزردگی خاطر و تنبلی...»
این سفارش تنها به امیرمومنان (ع) نیست، بلکه توصیه ای است برای همه ی کسانی که جویای آسایش دنیا و آخرت هستند. برای همین، هرگاه در روایات و سیره ی پیشوایان معصوم (ع) توجه و دقت نظر می شود، مشاهده می گردد که آن ها نیز برای به دست آوردن آسایش هر دو جهان و رضایت خداوند مهربان، همواره در کار و تلاش و مجاهدت بوده اند و هیچ گاه دیده نشد که این بزرگواران بر اثر سستی و تنبلی کار خود را بر دوش دیگران نهند و چون خود را رهبر و پیشوای مردم می بینند از تلاش و کوشش باز ایستند.
در احادیث دینی وارد شده که به تاخیر افکندن کار، نشانه تنبلی است و تنبلی به دین و دنیای انسان زیان می رساند.
به گزارش خبرگزاری شیعیان افغانستان (شفقنا افغانستان) به نقل از ایسنا، در فرهنگ فارسی تنبلی به معنای تن پروری، بیکارگی، کاهلی و اهمال و سستی به کار رفته است و این رفتارها هرگز در اسلام مورد قبول نیست، تنبلی دو حالت دارد: تنبلی فردی و اجتماعی که این دو خصلت می تواند به زندگی انسان آسیب زیادی برساند و برعکس این خصلت نکوهیده مسئولیّت پذیری و عزم راسخ داشتن در دین اسلام از چنان اهمیّتی برخوردار است که در بسیاری از تفاسیر، منظور از امانت الهی، همان تعهّد و قبول مسئولیّت نامیده شده است.
پیامبر اسلام (ص) ویژگی های انسان تنبل را چنین برمی شمارد: نشانه های تنبل، چهار چیز است: به اندازه ای (در کار) سستی می ورزد که به کندی و تفریط می گراید، و چنان کندی می کند که (اصل کار را) فرو می گذارد، و چندان فروگذاری می کند که گنهکار می شود و دل مرده است.
امام علی(ع) فرمودند: تصمیم راسخ با سورچرانی (تن پروری) جمع نمی شوند. چه بسیار تصمیم های روز را که خوابِ شب می شکند، و چه بسیار تاریکی ها که یاد همّت های بلند را از خاطر محو می کند.
امام علی(ع) فرمودند: همّت خود را صرف چیزهایی کن که به آن نیاز داری و آنچه را به کار ت نمی آید پیگیری مکن.
راه حل هایی برای رهایی از تنبلی
۱- پرهیز از گناهان و پلیدی های خرد و درشت:
زیرا نافرمانی ها به آتشی می مانند که بر خرمن قلب انسان زبانه می کشند، و زمینه ی خشم خداوند را فراهم می سازند، و کسی که مورد خشم خالق خویش قرار گیرد، آشکارا زیان خواهد دید.
« وَمَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوَى» طه/۸۱
« و هرکه خشم من دامنگیرش شود پرت و هلاک می شود . »
۲- انجام دادن کارهای روزانه از قبیل:
ذکر، دعا، زاری نزد خداوند، طلب آمرزش، خواندن قرآن، نماز چاشتگاه، نماز شب، راز و نیاز با خدا به خصوص در سحر گاهان، زیرا همه این ها به خوبی ایمان زا، نشاط آفرین و نیرو بخش بوده و بلندی اراده، و توان تصمیم گیری را سبب خواهند شد، خداوند می فرماید:
« وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَهً لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یَذَّکَّرَ أَوْ أَرَادَ شُکُورًا » فرقان/ ۶۲
« خدای رحمان کسی است که شب و روز را ( به طور متناوب ) جایگزین یکدیگر می سازد ، برای ( عبرت ) انسانی که بخواهد به یاد خدا باشد ( و فطرت خداشناسی را در خود بیدار نگاه دارد ) یا بخواهد ( نعمتهای بی شمار آفریدگارش را ) سپاسگزاری کند ( و با زنده نگاه داشتن روح شکرگزاری ، بر الطاف و انعام خدا در حق خود بیفزاید ) . »
« یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلًا ثَقِیلًا »مزمل / ۵ -۱
« ای جامه به خود پیچیده ! شب ، جز اندکی ( از آن ) بیدار بمان . نیمی از شب ، یا کمی از نیمه بکاه ( تا به یک سوم شب می رسد ) . یا بر نیمه ی آن بیفزا ( تا به دو سوم شب می رسد ) و قرآن را بخوان خواندنی ( همراه با دقّت و تأمّل ، و در ضمن شمرده و روشن ) . ما سخن ( پر مسؤولیّت و پر دردسر و لبریز از تکالیف و وظائف ) سنگینی را بر تو نازل خواهیم کرد ( که قرآن است ) . »
۳- در پی اوقات گرامی بودن و آن را با عبادت خداوند حیات بخشیدن:
زیرا این کار سبب نشاط نفس، و توان بخشی به تصمیم گیر خواهد بود. رسول گرامی (ص) می فرمایند: « … سنجیده عمل کنید، در پی نزدیکی باشید، و از بامدادان، و شامگاهان، و کمی از آخر شب بهره گیری نمایید. »
۴- پرهیز از سخت گیری و تند روی در دین:
زیرا زمینه ی تلاش را فراهم و سبب پیگیری بیشتر کار می گردد، نقل شده است که حضرت عایشه (رض) فرموده اند: « رسول خدا (ص) حصیری داشتند که شبانه ان را به صورت اطاقکی در آورده و درون آن به نماز می ایستادند، و مردم به نماز ایشان اقتدا می نمودند، و روزانه آن را م یگشتراند، شبی که همه مردم برای نماز گرد آمده بودند، رسول خدا (ص) فرمودند: « ای مردم آنچه را که می توانید انجام دهید، زیرا خداوند را ملالی نیست مگر هنگامی که شما ملول و خسته شوید، بهترین کارها نزد خداوند ادامه دار ترین آن هاست، هر چند اندک باشند. » و گرویدگان رسول خدا (ص) کاری را می خواستند انجام دهند پیشتر در مورد آن به خوبی می اندیشیدند. »
۵- دست گرفتن به دامان جماعت:
و پرهیز از ترک آن و دوری از تک روی در هر گونه شرایطی، در این رابطه آن فرموده ی رسول خدا ( ص) کافی و رساست که می فرمایند: « با هم بودن رحمت، و پراکندگی عذاب است و نقمت »
« دست خداوند در نصرت جماعت است » و حضرت علی (رض) می فرماید: « تیرگی و سختی بودن با دیگران خیلی بهتر است از آسودگی تنهایی »
۶- توجه به قوانین خدایی حاکم بر انسان و هستی:
« فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِیلًا وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِیلًا » فاطر / ۴۳
« هرگز دگرگونی و تبدیلی در شیوه ی رفتار خدا ( در معامله ی با ملّتها ) نخواهی یافت ، و هرگز نخواهی دید که روش خدا تغییر مسیر و جهت دهد . »
پیش از هر چیز بهره گیری از توان و تلاش انسانی: « … ذَلِکَ وَلَوْ یَشَاءُ اللَّهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَکِنْ لِیَبْلُوَ بَعْضَکُمْ بِبَعْضٍ » محمد /۴
« و اگر خدا می خواست خودش ( از طریقهای دیگری همچون طوفان و زلزله و سیل و غرق و به زمین فرو بردن ، و سایر بلایا و مصائب ، بدون جنگ شما ) از آنان انتقام می گرفت . امّا خدا خواسته است بعضی از شما را با بعضی دیگر بیازماید ( و مؤمنان راستین را با جهاد با کافران امتحان نماید ) . »
در برداشتن گام ها باید آرام و حساب شده عمل کرد.
۷- آشنایی قبلی با موانع و مشکلات راهی که باید پیموده شود:
تا نیازها را فراهم وآمادگی لازم را برای مقابله و چیره شدن بر آن ها آماده کند، و مجالی برای رکود و بریدن باقی نماند.
۸- کار حساب شده و روشمند:
براساس رعایت برترین ها، و جلو انداختن مهمتر بر مهم، و درگیر نشده با درگیری های حاشیه ای و مسایل جزی و کم اهمیت.
۹- همنشینی با بندگان خوب و تلاشگر خداوند:
زیرا انان از پاکی نفس و روشنایی دل، و فروغ روان بهره مندند، و حدیث دلنواز دلبردگی را در گوش جان ها زمزمه نموده و گرویدگی عاشقانه و عاقلانه را به ارمغان خواهند آورد، و بلند همتی و توان تصمیم گیری را به جوش و خروش خواهند انداخت. رسول خدا (ص) دیده ها را به این دور نما دعوت می فرمایند که: « می خواهید به شما بگوییم که بهترین انسان در میان مردم کیست؟ گفتند: بله ای رسول خدا، فرمودند: کسی که دیدارش شما را به یاد خدا بیاندازد. »
۱۰- توجه و رسیدگی به آسایش جسم:
و بهره گیری از غذای خوب و سالم و پرهیز از اسراف و پرخوری، زیرا این توجه و اهتمام مایه ی نشاط و شادابی جسم گردیده و سبب سرزندگی و توانمندی تن خواهد شد.
رسول گرامی اسلام دعوتگران را به این موضوع دعوت فرموده اند: «روزی ایشان وارد مسجد شدند و دیدند که در میان دو ستون آن طنابی کشیده شده است، فرمودند: این طناب چیست؟ گفتند: این را زینباینجا بسته تا هر گاه از عبادت خسته شد و بدنش سست گردید، برای این که به خواب نرود به آن تکیه کند، رسول خدا (ص) فرمودند: آن را باز کنید، تا وقتی که شاداب و سرحال هستید نماز بخوانید و چنانچه خسته شدید استراحت نمایید.»
دعای توسل چیست ؟
