اوراق مشارکت چیست؟
طبق قانون، اوراق مشارکت اوراق بانام یا بی نامی است که به قیمت اسمی و برای مدت معین منتشر می شود و سرمایه گذار نسبت به قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت در سود حاصل از پروژه ها مدعی است. درواقع اوراق مشارکت مانند یک بدهی برای ناشر می باشد که با انتشار آن تعهد می نماید طی بازه های زمانی معین مبلغ ثابتی را که در برگه اوراق ذکر می گردد در قالب سود اوراق به سرمایه گذار بپردازد. حال به توضیحات بیشتری در رابطه با اوراق مشارکت می پردازیم.
دولت، شرکت های دولتی، شهرداری ها و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت های وابسته به دستگاه های مذکور، شرکت های سهامی عام و خاص و شرکت های تعاونی تولید بر طبق قانون جزو شرکت هایی هستند که مجاز به انتشار اوراق مشارکت برای تأمین بخشی از منابع مالی لازم جهت ایجاد، تکمیل و توسعه طرح های سودآور تولیدی، ساختمانی و خدماتی و تأمین مواد اولیه تولید و یا طرح های عمرانی و انتفاعی دولت هستند. بر طبق قانون و برای آنکه انتشار اوراق مشارکت توجیه داشته باشد شرکت پروژه ای را که بابت آن اوراق منتشر می نماید ارزیابی کرده و بر اساس توجیه پذیر بودن فرایند انتشار اوراق را آغاز می نماید. در این رابطه لازم به ذکر است که عموماً نرخ بازدهی سالیانه اوراق مشارکت را عموماً بین ۳ تا ۵ درصد بالاتر از نرخ سود سپرده بلندمدت یک ساله بانک ها تعریف می کنند تا از این دریچه سرمایه گذاران اعم از حقیقی و حقوقی به سرمایه گذاری در اوراق مشارکت رغبت نمایند. همچنین برخلاف اوراق قرضه ای که در خارج رایج است می توان گفت که تقریباً تمام اوراق مشارکت هایی که تا به امروز منتشرشده اند دارای ضامن سودآوری می باشند. به این معنی که در زمان انتشار اوراق در ورقه مزبور سود علی الحساب تعریف می گردد که این سود درواقع تضمین شده است و ناشر و در شرایط خاص ضامن اوراق، پرداخت سود را در تاریخ های اعلام شده تضمین می نماید و از این دریچه ریسکی متوجه دارندگان اوراق نخواهد بود. البته چنانچه بازدهی بیشتر ازآنچه برآورد شده محقق نماید در این صورت مابه التفاوت را به حساب شما منظور خواهند نمود. البته این مورد در مواقع کمی روی می دهد. همچنین اوراق مشارکت مشابه اوراق قرضه کوپن دار می باشند که در دوره های معین(عموماً سه ماهه سود پرداخت می گردد و درنهایت در انتهای عمر اوراق، اصل سرمایه به حساب سرمایه گذار واریز می گردد. طبق قانون خریدوفروش اوراق مشارکت مستقیماً و یا از طریق بورس اوراق بهادار قابل انجام است.
ویژگی ها
مهم ترین ویژگی و برتری اوراق مشارکت نسبت به دیگر اوراق بهادار مانند سهام، ضمانت پرداخت سود است. بدین سان که دارنده اوراق مشارکت اطمینان دارد که سود معین و تضمین شده ای را به عنوان سود علی الحساب، در بازه های زمانـی مشخص دریافت می کند. اما از آنجا که شرکت یا سازمان منتشرکننده این اوراق نمی تواند خودش، پرداخت سود اوراق را هم تضمین کند، اغلب سود اوراق مشارکتی که در ایران منتشر می شود، از سوی بانکها و موسسات مالی معتبر یا از سوی دولت، تضمین می شود. از این رو، خریدار این اوراق اطمینان دارد که در سررسیدهای معین، سود تعهدشده را دریافت می کنـد.
شرايط و مقررات عمومي
1-بانك ملي ايران بازپرداخت اصل وجه اوراق مشاركت و سود علي الحساب را با اعلام قبلي تضمين مي نمايد.
2- متقاضيان مي توانند اوراق مشاركت خود را جهت نگهداري از طريق برگ درخواست نمونه 361 به بانك ملي بسپارند كه بانك نيز از بابت نگهداري اين اوراق سالانه طبق تعرفه كامزد اخذ مي نمايد.
3-متقاضيان سود علي الحساب اوراق مشاركت را طبق كوپن هاي دريافتي در سررسيد هاي معين از طريق مراجعه به بانك دريافت مي نمايند. (متقاضياني كه اوراق مشاركت آن ها نزد بانك به صورت اماني نگهداري مي شود از طريق معرفي شماره حساب سود متعلقه در سررسيد معين به حساب آنان واريز مي گردد.)
4- خريد و فروش اوراق مستقيماً، از طريق شعب منتخب بانك عامل يا درصورت فراهم شدن شرايط، از طريق بورس اوراق بهادار مجاز مي باشد.
5- دارندگان اوراق به نسبت قيمت اسمي و مدت زمان مشاركت در سود حاصل از اجراي طرح هاي مربوط سهيم مي باشند.
6-هر ورقه نشان دهنده ميزان قدرالسهم دارنده آن در مشاركت است.
7- با فروش اوراق مشاركت رابطه وكيل و موكل بين ناشر و خريدار اوراق محقق مي شود.
8- اوراق مشاركت به عنوان وثيقه طرف هاي معامله در قراردادهاي مربوطه به وزارتخانه ها، موسسات و شركت هاي دولتي، شهرداري ها و ساير دستگاه هاي اجرايي پذيرفته مي شود.
9- سود قطعي اوراق مشاركت پس از سررسيد و تأييد صورت هاي مالي، محاسبه و مابه التفاوت آن با سودهاي علي الحساب پرداخت شده به آخرين دارنده اوراق پرداخت مي شود.
تضمین پرداخت سود
مهم ترین جذابیت اوراق مشارکت در مقایسه با سایر انواع اوراق بهادار، تضمین پرداخت سود است، به این معنا که دارنده اوراق مشارکت اطمینان دارد که سود مشخص و تضمین شده ای را به عنوان سود علی الحساب، در فواصل زمانی معین، دریافت می کند.اگر برایتان این سؤال پیش آمده که چه کسی پرداخت سود را تضمین می کند، باید توضیح دهیم که پرداخت حداقل سود اغلب اوراق مشارکت ها توسط بانک ها و مؤسسات مالی معتبر یا حتی خود دولت تضمین می شود؛ بنابراین خریدار این اوراق اطمینان دارد که در سر رسیدهای مشخص سود تعهد شده را دریافت می کند.
سود علی الحساب و سود قطعی
اشاره کردیم که سود تضمین شده اوراق مشارکت، به صورت علی الحساب به دارنده اوراق در سررسید های معین پرداخت می شود و ناشر اوراق موظف است سود قطعی پروژه را نیز محاسبه کرده و درصورتی که سود قطعی بیشتر از سود علی الحساب پرداختی به خریداران اوراق باشد، مابه التفاوت آن را هم به سرمایه گذاران پرداخت کند. البته درصورتی که سود قطعی پروژه، از سود علی الحساب پرداختی کمتر باشد، جبران مابه التفاوت بر عهده ضامن اوراق مشارکت است و زیانی از این بابت، متوجه خریدار این اوراق نخواهد بود.
اوراق مشارکت ساده
اوراق مشارکت ساده متداول ترین نوع ورقه مشارکت به شمار می رود که به دلیل مکانیسم های حقوقی خاص از جمله تضمین بازپرداخت اصل و سود ورقه که مقررات متفرقه حاکم بر این اوراق پیش بینی کرده اند ابزار مناسبی برای شرکت عموم در سرمایه گذاری های کوتاه مدت است، چراکه صاحب ورقه با نام یا بی نام می تواند آن را به فرد دیگری منتقل یا به ناشر بازپس دهد.
اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام
اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام، اقتباس کامل از مقررات سابق اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام به وسیله قانون گذار بعد از انقلاب اسلامی است، چراکه ورقه مشارکت قابل تبدیل ورقه ای است که بتوان آن را به سهم شرکت ناشر تبدیل کرد. در این نوع ورقه برخلاف نوع ساده، صاحب ورقه، اگر وضعیت شرکت ناشر به دلیل اقتصادی و سوددهی بهتر از زمان انتشار اولیه ورقه مشارکت شود، می تواند با تبدیل ورقه مشارکت خود به سهم شرکت در توسعه شرکت شریک و از آن بهره مند شود.
انتشار اوراق مشارکت قابل تعویض
اوراق مشارکت قابل تعویض نوعی دیگری از اوراق مشارکت است که قابل تعویض با سهام سایر شرکت های پذیرفته در بورس اوراق بهادار است. زمانی که چنین اوراقی به سرمایه گذار واگذار می شود، ناشر موظف است حداقل به میزان اوراق مشارکت قابل تعویض، موجودی سهام شرکت های مذکور را تا سررسید نهایی اوراق مشارکت نگهداری کند.لازم است بدانید اغلب اوراق مشارکت ها از نوع ساده و با نام هستند، همچنین اوراق مشارکت هایی نظیر «قابل تبدیل به سهام» و «قابل تعویض با سهام های دیگر» چندان مورد استفاده قرار نمی گیرند.