اردوغان در دوراهی سازش با اسرائیل و همدردی با فلسطین 

اپیزود اول: «وان مینت، وان مینت»(یک دقیقه)، این آغاز اوج‌گیری منطقه‌ای رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور فعلی و نخست‌وزیر وقت ترکیه بود که در بهمن ماه 1387 در حاشیه اجلاس داووس در نشستی درباره بحران غزه ایراد شد. اردوغان که در مقابل شیمون پرز، رئیس وقت رژیم صهیونیستی نشسته بود، در پاسخ به اظهارات او که چرا آنها(مقاومت فلسطین) با ما می‌جنگند، در حالی‌که کمبودی ندارند، گفت: «به یاد می‌آورم دو نخست‌وزیر پیشین کشور شما (اسرائیل) را که گفته بودند، وقتی که تانک‌های آنها قادر شدند وارد مناطق فلسطینی شوند، خیلی خوشحال شدند. این اندوهناک است که مردم برای آنچه که شما گفتید، دست بزنند. بسیاری از مردم کشته شدند. این بسیار اشتباه و بربریت است. شما راه کشتن کودکان را خیلی خوب می‌دانید.»

این اظهارات تنها مدتی بعد از جنگ 22 روزه غزه در سال 2008 انجام شد. بعد از آن بود که در اعتراض به تلاش‌های مجری برای پایان دادن به جلسه در حالی‌که اجازه سخن گفتن نیافته بود، جلسه را ترک و اعلام کرد دیگر در داووس شرکت نخواهد کرد. آن شب برای اردوغان کافی بود تا به عنوان منجی و پشتیبان بزرگ ملت فلسطین در جهان اسلام و به‌خصوص مردم منطقه معرفی شود. در حالی‌که مردم ترکیه از این اظهارات به وجد آمده بودند و در خیابان‌ها شادی می‌کردند، «وان مینت» تبدیل به نمادی برای نشان دادن حمایت آنها از فلسطین بود و دستگاه تبلیغاتی و رسانه‌ای در ترکیه شروع به بازتولید آن در سطوح مختلف حتی در نمایشنامه‌نویسی، برنامه‌های تلویزیونی و حماسی کرده بود. اگرچه بعدها مشخص شد که روز بعد از این واقعه، اردوغان و پرز به صورت تلفنی با یکدیگر گفت‌و‌گو کردند و به گفته احمد داوود اوغلو وزیر خارجه وقت ترکیه، اردوغان به پرز گفت که منظور او از بربریت، دولت اسرائیل نبوده و تندی او نه با پرز بلکه خطاب به مجری برنامه بوده است.با این وجود تیر از چله کمان رها شده بود و ظاهراً دنیای اسلام برای فلسطین یک حامی جدید پیدا کرده بود.

اپیزود دوم: اردیبهشت سال 1389 کاروانی متشکل از چند کشتی برای شکست محاصره دو ساله غزه بعد از جنگ 22 روزه از مبدأ ترکیه راهی دریای مدیترانه شد تا محموله خود متشکل از اقلام غذایی و دارویی را به این منطقه که بزرگترین زندان روباز دنیا لقب گرفته، برساند که در نزدیکی سواحل غزه و در آب‌های بین‌المللی مورد حمله نیروهای نظامی صهیونیستی قرار گرفت و حداقل 10 شهروند ترکیه‌ای مسافر کشتی ماوی مرمره کشته شدند و دیگر فعالان که تعداد آنها 800 نفر می‌شد، به زندانی در بندر اشدود منتقل شدند.

این اقدام واکنش تند مقامات آنکارا را به همراه داشت؛ به طوری که سفیر خود از سرزمین‌های اشغالی را فراخوانده و سفیر اسرائیل را نیز اخراج کردند تا در سطح سیاسی وارد سخت‌ترین دوران روابط شوند. مردم ترکیه و مسلمانان جهان اسلام در حمایت از فعالان انساندوست ترکیه و همچنین دولت ترکیه به خیابان‌ها رفته و حمایت خود را از آنکارا و به‌خصوص اردوغان نشان دادند. اگرچه بعدها مشخص شد که روابط سیاسی به سطح پایینی آمده اما در سطوح امنیتی، نظامی و اقتصادی این روند نه‌تنها کاهشی نداشت بلکه سال به سال بر حجم و عمق آن افزوده شد. 3 سال بعد یعنی در سال 2013، نتانیاهو و اردوغان با وساطت اوباما با یکدیگر به صورت تلفنی گفت‌و‌گو کردند و نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی از اردوغان بابت حادثه کشتی ماوی مرمره عذرخواهی کرد و قرار بر این شد، رژیم اسرائیل غرامت پرداخت کند. با این وجود، این اتفاق نیفتاد و موضوع عادی‌سازی روابط بین دو طرف در سطح سیاسی برای 10 سال بعد به تعویق افتاد.

اپیزود سوم: اسفندماه سال 1400 اسحاق هرتزوگ، رئیس رژیم صهیونیستی به ترکیه سفر کرد تا پروسه عادی‌سازی روابط تل‌آویو-آنکارا کلید بخورد. این روند در راستای راهبرد اردوغان و دولت ترکیه برای عادی‌سازی روابط با تمامی کشورهایی بود که ترکیه طی یکی، دو دهه گذشته با آنها به اختلاف و مشکلات اساسی خورده بود و حالا اردوغان تلاش داشت تا تغییر فرمان دهد. در این چهارچوب، کشورهای امارات، عربستان، مصر، سوریه، یونان و رژیم صهیونیستی در دستورکار عادی‌سازی روابط بودند.

اپیزود چهارم: ابتدای هفته جاری شاهد عملیات طوفان الاقصی از سوی مقاومت فلسطین بودیم که طی آن نیروهای مقاومت به شهرک‌های اطراف غزه نفوذ کرده و در عملیاتی برنامه‌ریزی شده، دقیق، حساب‌شده و غافلگیرکننده بیش از هزار صهیونیستی را به هلاکت رسانده و حدود یکصد صهیونیست شهرک‌نشین را نیز به اسارت در آوردند. این بزرگترین و پیچیده‌ترین عملیات مقاومت فلسطین علیه رژیم صهیونیستی بود که همه ارکان این رژیم را در شوک فرو برد.
بعد از آن تل‌آویو شروع به حملات هوایی سنگین به غزه کرد تا با ضربه زدن به مردم، مقاومت را وادار به تسلیم شدن در برابر خواسته‌های خود و آزاد کردن گروگان‌ها کند.

از آنجا که این درگیری از معادله درگیری‌های گذشته مبنی بر حمله رژیم صهیونیستی و دفاع مقاومت برای یک، دو یا سه هفته خارج شده بود و معادله‌ای جدید شکل گرفته بود، کشورهای زیادی تلاش کردند و هنوز هم در تلاش هستند تا وضعیت را از حالت فوق‌العاده آن خارج کرده و تحت کنترل درآورند؛ ازجمله امریکا که اعلام کرد دو ناو هواپیمابر را به منطقه ارسال کرده است، یا اروپا که اعلام کرد تمام قد در کنار رژیم صهیونیستی ایستاده است. در این سوی دیگر میدان نیز کشورهای اسلامی از جمله قطر و ترکیه تلاش دارند تا نقش میانجی را ایفا کنند.

در این بین، اردوغان که حدود 15 سال است نزد مردم منطقه به عنوان حامی فلسطین شناخته می‌شود، تلاش دارد تا نقش میانجیگری خود را ایفا کند. این تلاش ناشی از دو انگیزه اساسی است:

اول: در راستای بازی سیاسی ترکیه و اردوغان به عنوان میانجی که طی سالیان گذشته در خصوص بحران‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مانند جنگ اوکراین و روسیه یا جنگ‌های مقاومت فلسطین با رژیم صهیونیستی وجود داشته و دنبال شده ، این رویکرد باعث افزایش اعتبار و وجهه سیاسی ترکیه در منطقه و دنیا شده است.

دوم: در راستای تداوم روند عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی که به واسطه جنگ اخیر با اختلال روبه‌رو شده، قرار بود اردوغان در پایان ماه میلادی جاری یا آغاز ماه آینده به فلسطین اشغالی سفر کند و برخی پروژه‌های اقتصادی و تجاری عظیم مانند نقش‌آفرینی ترکیه در انتقال گاز فلسطین اشغالی به اروپا از طریق ترکیه و نیز عملیات کشف و استخراج میادین نفت و گاز در بستر مدیترانه به صورت مشترک را کلید بزند. همکاری سیاسی دو طرف در سطح منطقه‌ای برای پیشبرد اهداف آنکارا-تل‌آویو که در گذشته تحت طرح کلان پروژه «خاورمیانه بزرگ» دنبال می‌شد، از دیگر اهداف اردوغان برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل بود.با تداوم جنگ و وخیم‌تر شدن شرایط، امکان عادی‌سازی روابط برای ترکیه و عربستان سخت خواهد شد و بر همین اساس اردوغان همه تلاش خود را به کار بسته تا هر چه زودتر به این بحران خاتمه دهد و بتواند برنامه‌های خود را پیش ببرد.به همین دلیل است که دیپلماسی تلفنی را فعال کرده و طی روزهای گذشته با سران اغلب کشورهای اسلامی، رئیس تشکیلات خودگردان و رژیم صهیونیستی گفت‌و‌گو کرده تا بتواند راهی برای برون‌رفت از بحران بیابد.
رئیس‌جمهور ترکیه تلاش دارد تا همچنان خود را حامی ملت فلسطین نشان دهد و در سخنرانی‌های خود ضمن «دعوت دو طرف به آرامش» و «پیروی از عقل سلیم»، راه‌حل مسأله فلسطین را تشکیل دولت فلسطینی بر مبنای سرزمین‌های 1967 می‌داند.
هر چند می‌داند رژیم اسرائیل به آن تن نخواهد داد.این تلاش‌ها همچنان از سوی اردوغان دنبال می‌شود، اگرچه سفارت رژیم صهیونیستی در ترکیه در بیانیه‌ای مدعی شد، اردوغان در تماس تلفنی با همتای اسرائیلی خود، کشته شدن صهیونیست‌ها را به وی تسلیت گفته است اما در رسانه‌های ترکیه به این بخش از تماس تلفنی اشاره‌ای نشد و چنین چیزی اگر واقعیت داشته باشد، مسکوت ماند.

برش

آغاز محبوبیت اردوغان بین حامیان فلسطین اظهارات اردوغان که تنها مدتی بعد از جنگ 22 روزه غزه در سال 2008 انجام شد، برای او کافی بود تا به عنوان منجی و پشتیبان بزرگ ملت فلسطین در جهان اسلام و به‌خصوص مردم منطقه معرفی شود. در حالی‌که مردم ترکیه از این اظهارات به وجد آمده بودند و در خیابان‌ها شادی می‌کردند، «وان مینت» تبدیل به نمادی برای نشان دادن حمایت آنها از فلسطین بود و دستگاه تبلیغاتی و رسانه‌ای در ترکیه شروع به بازتولید آن در سطوح مختلف حتی در نمایشنامه‌نویسی، برنامه‌های تلویزیونی و حماسی کرده بود.

** این یادداشت با عنوان "اردوغان سردرگم در پازل ناهمگون سازش" در روزنامه ایران 20 مهر 1402 منتشر شده و با هماهنگی با نویسنده در اینجا بازنشر می شود.