اروپا توان سیاسی لازم برای نقش آفرینی در احیای برجام را ندارد

علیرغم این که اروپا سهم بزرگی از اقتصاد جهان را به خودش اختصاص داده است، از حل بسیاری از مشکلات در دنیا درمانده است و نتوانسته آن طور که باید، در حل بحران های بین المللی نقش آفرینی کند.

ساعدنیوز: با توجه به توقف مذاکرات وین و پیگیری مذاکرات از کانال های دیپلماتیک دیگر و رد و بدل شدن برخی پیام ها بین دو طرف اصلی برجام یعنی آمریکا و ایران، اخیراً اروپا تحرکات ویژه ای را برای نزدیکتر کردن دو طرف به همدیگر آغاز کرده است. اظهارنظر بی سابقه اخیر آقای جوزپ بورل مبنی بر نیاز اروپا به برجام در نوع خودش جالب توجه است. این صراحت لهجه درباره گره خوردن منافع اروپا با احیای برجام در چه شرایطی رقم خورده است؟

امیر علی ابوالفتح: اروپا از جنبه های مختلفی به سرانجام رسیدن مذاکرات وین و احیای برجام علاقمند است. به هر صورت، ایران یک بازار 85 میلیون نفری دارد و پیش از خروج آمریکا از برجام مقصد بسیاری از کالاهای اروپایی بود. بعد از اعمال تحریم های شدید از سوی ایالات متحده آمریکا، شرکت های اروپایی مجبور به ترک ایران شدند و این شرکت ها به دلیل منافعی که بازار ایران دارند، علاقمند به بازگشت به ایران هستند. از سوی دیگر، بخشی از انرژی اروپا توسط ایران تأمین می شود. و مهمتر از همه این که ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود و همسایگی با اروپا و روسیه - برخلاف آمریکا یا چین - از نظر امنیت نیز برای اروپا از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هر نوع ناامنی در ایران می تواند به ضرر اروپا تمام شود و مشکلات امنیتی فرآوانی را برای کشورهای اروپایی به همراه داشته باشد و سیلی از مهاجرین و آوارگان راهی اروپا شوند. بنابراین ایران برای اروپا از لحاظ امنیتی هم بسیار مهم است.

مسأله دیگری که درباره این مطلب باید به آن اشاره کنیم این است که اروپا همواره متهم به نداشتن استقلال سیاسی در برابر ایالات متحده آمریکا شده است. علیرغم این که اروپا سهم بزرگی از اقتصاد جهان را به خودش اختصاص داده است، از حل بسیاری از مشکلات در دنیا درمانده است و نتوانسته آن طور که در حل بحران های بین المللی نقش آفرینی کند. بنابراین، برجام و احیای آن یکی از موضوعاتی است که اروپا بسیار علاقمند است تا به نام خودش در تاریخ دیپلماسی دنیا ثبت کند و به نوعی از سایه اتهامات وارده در این خصوص خارج شود. از این نظر هم به عقیده من، اروپا خواهان ایفای نقش جدی در این خصوص است هرچند فاصله این خواسته با واقعیت های میدانی و عرصه عمل قابل بحث است.

امروز منافع آمریکا مقتضی احیا و حفظ برجام 2015 نیست! اروپا به تنهایی نمی تواند بانی احیای برجام شود چرا که در اینجا منافع اروپا و آمریکا در تعارض قرار دارد.

ساعدنیوز: امروز به دلیل بحرانی که ما در شرق اروپا در پی جنگ اوکراین شاهد هستیم، امنیت انرژی اروپا به شدت به خطر افتاده است در حالی که ایالات متحده آمریکا منابع انرژی خودش را دارد و چندان دغدغه جدی ای در این موضوع ندارد. آیا می توانیم انتظار داشته باشیم که اروپا با نظر به روابط استراتژیکی که با ایالات متحده دارد، برای تأمین منافع خودش، بین ایران و آمریکا میانجیگیری مؤثری را رقم بزند و آمریکا را متقاعد کند که از مواضع خودش کوتاه بیاید؟

امیر علی ابوالفتح: متأسفانه نه؛ اروپا یک بلوک قدرتمند اقتصادی است؛ کشورهای اروپایی سهم بزرگی از تولید ناخالص جهان را به خودشان اختصاص داده اند؛ اما در عرصه سیاسی این بلوک اقتصادی قدرتمند بسیار ضعیف و ناتوان است خصوصاً جایی که منافع اروپا با منافع ایالات متحده آمریکا در تعارض قرار دارد. جایی که منافع اروپا با آمریکا همراستا است، طبیعتاً اروپا نقش بسیار پررنگ و قدرتمندی را ایفا می کند. به طور مثال، در مسأله جنگ اوکراین، اروپا موضع بسیار محکمی بر علیه روسیه اتخاذ کرده و دلیل این امر نیز همراهی ایالات متحده آمریکا با اروپا است چرا که منافع هر دو طرف در یک راستا قرار دارد.

اما وقتی این منافع در تعارض است، اروپا به دلیل ضعف سیاسی اش هیچ وقت نمی تواند کاری از پیش ببرد. یک اصل در آمریکا وجود دارد که در دو سه دهه اخیر خصوصاً شاهد پررنگ شدن آن بوده ایم و ترامپ آن را به صورت برجسته مطرح کرد؛ آن هم "اول بودن آمریکا" است. حتی برخی محققین افراطی آمریکایی در این خصوص تعابیری با این مضمون دارند که اروپا پاپت یا عروسک خیمه شب بازی آمریکا است و اگر تبعیت نکند باید ضررهای قابل توجهی را متحمل شود.

واقعیت این است که امروز منافع آمریکا مقتضی احیا و حفظ برجام 2015 نیست! اروپا به تنهایی نمی تواند بانی احیای برجام شود چرا که در اینجا منافع اروپا و آمریکا در تعارض قرار دارد. همان طور که ما پیشتر هم شاهد بودیم که اروپایی حتی نتوانستند ساز و کار اینستکس را برای تسهیل تبادلات مالی جمهوری اسلامی ایران در قالب برجام فراهم کنند و آمریکا به دلیل نقض تحریم ها، بسیاری از بانک های اروپایی را جریمه های میلیاردی کرد.

اروپا امروز فقط در نقش یک پیام رسان می تواند موفق باشد و در عمل هم شاهد این هستیم که آقای مورا پیامی را از واشنگتن به تهران می آورد یا بالعکس پیامی را از تهران به واشنگتن می برد. اروپایی ها در تلاش هستند تا با گرفتن میانه، زمینه را برای احیای برجام مهیا کنند ولی در عمل این اتفاق خارج از توان سیاسی آنها است.

این که برخی ایران را رقیب روسیه در زمینه صادرات انرژی به اروپا معرفی می کنند ریشه در یک خودباوری افراطی دارد. واقعیت این است که ما در زمینه صادرات انرژی رقیب جدی ای برای روسیه به حساب نمی آئیم.

ساعدنیوز: برخی از تحلیلگران معتقدند که عملاً روسیه علاقه بیشتری به شکست برجام دارد تا احیای آن، چرا که با احیای برجام عملاً یکی از اهرم های فشار خودش را بر علیه غربی ها و خصوصاً آمریکا از دست می دهد؛ از سوی دیگر، اروپایی ها هم به تعبیر حضرتعالی توان لازم سیاسی را برای نقش آفرینی ندارند و آمریکا هم عملاً مخالف احیای برجام 2015 است. آیا از مجموع این مطالب می توانیم نتیجه بگیریم که ما به زودی شاهد مرگ برجام خواهیم بود؟

امیر علی ابوالفتح: در مورد بخش اول این سؤال؛ تحلیل من این است که این طور نیست که منافع روسیه شکست برجام را اقتضاء بکند. منافع روسیه با نابودی برجام تأمین نمی شود بلکه با احیای برجام بخش قابل توجهی از منافع روسیه تأمین هم می شود. این که برخی ایران را رقیب روسیه در زمینه صادرات انرژی به اروپا معرفی می کنند ریشه در یک خودباوری افراطی دارد. واقعیت این است که ما در زمینه صادرات انرژی رقیب جدی ای برای روسیه به حساب نمی آئیم. حتی اگر اروپا بخواهد که ایران را جایگزین روسیه در تأمین گاز مورد نیاز خود قرار دهد، ایجاد زیرساخت لازم برای این کار حداقل ده یا پانزده سال زمان نیاز دارد. این طور نیست که اگر روسیه کنار رفت، ما بلافاصله جای روسیه را در عرصه تأمین انرژی در اروپا بگیریم.

در واقع، منافع روسیه اقتضاء می کند که روابط ایران و آمریکا نه خصمانه باشد نه دوستانه بلکه به صورتی میانه پیش برود. طبیعتاً هر نوع ناامنی در ایران می تواند امنیت روسیه را به صورت جدی به خطر بیندازد؛ به همین صورت، روسیه علاقه ای ندارد که روابط ایالات متحده با ایران مانند زمان پهلوی بسیار دوستانه و نزدیک باشد. بنابراین، جنگ ایران و آمریکا به هیچ وجه مورد دلخواه روسیه نیست.

در مورد بخش دوم سؤال، معتقدم که ما در هفته های آینده با مرگ برجام مواجه نخواهیم شد. مذاکرات به حالت فریز در خواهد آمد و نه ایران و نه آمریکا، مرگ برجام را اعلام نخواهد کرد. منافع آمریکا امروز در احیای برجام 2015 نیست و به همین دلیل با فریز شدن مذاکرات در وین، شاید بعد از بده و بستان پیام هایی و اعلام مواضع سمبلیک دیپلماتیک درباره اراده طرفین بر احیای برجام، مذاکراتی در شهرهای دیگری ترتیب داده شود. بنابراین، من معتقدم که به لحاظ سیاسی، مرگ برجام اعلام نمی شود.

اما باید بدانیم که مشکل در تهران نیست بلکه مشکل در واشنگتن است. کشور تحریم کننده آمریکا است و این ایران است که فشار تحریم ها را در این سال ها تحمل کرده و همچنان در معرض تحریم های جدید نیز قرار دارد. مگر ما آمریکا را تحریم کردیم که نخواهیم تحریم را برداریم تا مشکل در ما باشد! مذاکرات برای رفع تحریم های غیرقانونی آمریکا است و این آمریکا است که از برداشتن این تحریم ها سر باز می زند.

ما به تمام تعهدات برجامی خودمان عمل کردیم و هر نوع کاهش تعهدات ما زیر نظر آژانس انجام شده است. طرف مقابل هیچ نوع اعتمادسازی نمی کند بلکه به شکلی عامدانه پالس هایی ارسال می کند که همگی حاکی از این است که آمریکا کشور غیرقابل اعتمادی است. جمهوری خواهان آمریکایی قسم آیه می خورند که ما اگر به قدرت برسیم، برجام را نابود خواهیم کرد، همان طور که ترامپ می خواست این کار را بکند. مشکل در کنگره آمریکا است؛ با وجود بیش از 500 تحریم، باز تحریم های جدیدی را بر علیه ایران تصویب میکند.

حقیقت این است که آمریکا به دنبال برجام 2022 یا حتی برجام 2023 است؛ نه اوباما و نه ترامپ خواهان برجام 2015 بودند و بایدن هم خواهان برجام 2015 نیست و هرکسی هم که بعد از بایدن بیاید، او هم خواهان برجام 2015 نخواهد بود. آمریکا یک برجام جدید را می خواهد که مسائل مورد نظر آمریکا در آن گنجانده شده باشد.

آیا اروپا ناجی برجام خواهد شد؟