آداب و رسوم استان فارس
به دنبال رشد شتابان شهرنشینی، بسیاری از آداب و رسومی که در گذشته های نه چندان دور در میان اقوام رواج داشت، امروزه به فراموشی سپرده شده است. زندگی ساده عشایری هنوز ویژگی های سنتی را حفظ کرده است. استان فارس یکی از استان هایی است که بالاترین جمعیت عشایری کشور را دارد. ایلات قشقایی، کهکیلویه، خمسه و... هنوز بخش قابل توجهی از جمعیت استان را تشکیل می دهند.
در سراسر استان فارس، مراسم و اعیاد ملی برگزار می شود. از میان این مراسم، جشن های ملی چهارشنبه سوری، عید نوروز، سیزده بدر، عید قربان، عید فطر، عید غدیر خم، نیمه شعبان، عید مبعث، روز تولد ائمه اطهار و... با شور و شوقی زیادی برگزار می شود.
فرهنگ و خصوصیات اخلاقی شیرازی ها
از جمله معروف ترین ویژگی اخلاقی مردم شیراز عطوفت و مهربانی یا در فرهنگ عامه لوطی گری و با مرامی است. شیرازی ها بسیار با هم نوع خود مهربان هستند و در کار خیر و کمک به نیازمندان از یک دیگر پیشی می گیرند. از دیگر ویژگی های معروف و خصوصیات اخلاقی بسیار خوب شیرازی ها، شاد بودن و به نوعی خوش گذرانی آن ها محسوب می شود. مردم خون گرم شیراز بسیار شاد و پر نشاط می باشند و هیچگاه اهل ناراحتی و ناامیدی نبوده اند. این یک ویژگی بسیار مثبت است که مردم دیگر نقاط ایران هم باید از شیرازی ها یاد بگیرند. البته ویژگی دیگری نیز درباره ی شیرازی ها گفته می شود که در صحت آن تردید وجود دارد و آن هم بی حال بودن و تنبل بودن شیرازی ها است.
خانه تکانی:
مژگان ثابت قدم کارشناس ثبت میراث ناملموس میراث فرهنگی استان فارس گفت: در روزهای پایان هر سال و در آستانه سال نو، خانه تکانی یا به اصطلاح شیرازی های قدیمی، رُفت و روب آغاز می شود که در خانواده های بزرگ و به ویژه در منزل پدر بزرگ و مادر بزرگ ها و پدر و مادرانی که فرزندانشان ازدواج کرده اند، خانه تکانی را فرزندان، عروس و دامادهای خانواده انجام می دهند. خانه تکانی یکی از آداب و رسوم ایرانیان است که همزمان با آغاز سال نو، خانه نیز باید تمیز و به دور از هر گونه آلودگی و به هم ریختگی باشد.
عید نوروز:
عیدنوروز نزد مردم فارس بسیار گرامی است و مردم از 15 روز قبل از تحویل سال نو، به استقبال آن می روند. آنها شیرینی و تنقلات تهیه می کنند و به دوختن و تهیه لباس نو برای خود و بچه ها می پردازند و خانه تکانی می کنند.
پس از اطمینان حاصل کردن از نظافت منزلشان، به صورت انفرادی و اغلب گروهی، به همراه دیگر افراد خانواده، دوستان یا همسایه ها، شروع به پخت سمنو، یا به قول شیرازی ها، سَمَنی، یکی از اجزای ثابت سفره هفت سین، می کنند.
در گذشته مردم خود شیرینی درست می کردند و عمدتاً نان شیرین می پختند. نان شیرین را بعد از این که از تنور بیرون می آوردند تا هنوز نرم و تازه بود، چند بار تا می زدند تا به صورت یک مربع به اندازه کف دست درآید. این نان بعد از چند دقیقه تـُرد و بسیار شکننده می شد.
کلوچه، مسقطی لاری ، نان شیری، شکر پنیر و نان یوخه، از دیگر شیرینی های سنتی شیراز و استان فارس است که نوع خانگی و یا قنادی (آماده) آن در اکثر خانه ها در سینی پذیرایی عید نوروز به چشم می خورد. هم چنین، دون برشته و پوکک برنجی از جمله شیرینی های معروفی است که توسط بانوان فیروز آبادی پخته می شود.
اکثر شیرازی ها در زمان گذشته ترجیح می دادند که لباس شب عید توسط خود و یا خیاطشان دوخته شود. پارچه هایی را که خریداری می کردند، به میمنت نوروز، عمدتا شامل رنگ های شاد بود. یکی از آداب و مراسمی که در شب چهارشنبه آخر سال و یا چهارشنبه سوری در شیراز برگزار می شود، رفتن مردم به «حوض ماهی» است. در گوشه غربی آرامگاه سعدی، قنات آب گرم معدنی جاری است که مردم شیراز به آن «حوض ماهی» می گویند.
آنها برای تندرستی و درمان بیمارهای خود، وارد حوض می شوند و با جام برنجی «چهل کلید» سر و تن خود را شست وشو می دهند. این کار نظم و ترتیبی خاص دارد و آن را تبدیل به آیینی ویژه می سازد.
زیارت حضرت شاه چراغ در شب چهارشنبه سوری، فال گوش ایستادن، پختن آش ابودردا که تهیه وسایل اولیه آن آداب منحصر به خود دارد، آجیل چهارشنبه سوری و تفال به دیوان حافظ، از دیگر مراسمی است که در این شب شیرازی ها انجام می دهند.
یکی دیگر از آداب پیش از آغاز سال نو، حجامت است که توسط مردم شیراز، شهرستان فسا و روستاهای اطراف آن از جمله روستای زادون انجام می شود. اهالی شهر های مذکور معتقدند که هم زمان با نو شدن سال، باید خون سالم در بدنشان در جریان باشد. تمام افرادی که حجامت می کنند، به نیت سلامتی، پس از حجامت، مقداری از دانه هایی را که به منظور کاشت سبزه، نگه داشته اند، در آب می اندازند.
لایه زدن اتاق ها:
کارشناس ثبت میراث ناملموس میراث فرهنگی استان فارس ادامه داد: بچه های بین سنین ۱۶ تا ۱۵ سال مقداری گل گیوه (ماده سفید رنگی که از پوسته و اجساد تک یافته های دریایی به دست می آمد) و زرشک را از دکان عطاری می خریدند و گل گیوه را در ظرف آبی خیس می کردند و با لعاب سریش مخلوط کرده و از پارچه نازکی مانند ململ عبور می دادند و به اصطلاح صاف می کردند و با پارچه نرمی به نام آستری این ماده سفید را به دیوار اتاق ها می کشیدند.
اتاق هایی که با دود زغال و هیزم زمستانی تیره شده بود، روشن، سفید و تمیز می شد و در این میان مادرها و دخترها به اصطلاح محلی به رفت و روب خانه می پرداختند.
عروسی درخت نارنج:
در شیراز رسم بر این است که اگر درخت نارنجی که در خانه است، نارنج کم بدهد یا اصلاً ندهد، آن را عروس کنند و برایش مراسم عروسی بگیرند. برای این کار، ابتدا زن صاحب خانه، زنان همسایه را دعوت به عروسی درخت نارنج می کند، همه در یک زمان مشخص در خانه جمع می شوند و زن صاحبخانه اره ای را بر می دارد تا شاخه های درخت را ببرد.
یکی از زنان همسایه جلو می آید و ضامن درخت می شود. سپس تور بسیار نازکی روی درخت می کشند، شکر پنیر روی درخت می پاشند، کِل می زنند، واسونک می خوانند و شادی می کنند و بر این باورند که آن درخت، سال بعد در فصل بهار، بار نارنج خواهد داشت.
مراسم شب یلدا:
خانواده های شیرازی در این شب دوستان و آشنایان خود را به میهمانی خود دعوت می کنند، دور هم اوقات خوشی را سپری کنند، در این شب مردم شیراز به رسم ایام دیرینه خود فال حافظ می گیرند و خاطره بازی می کنند. همچنین سفره مهمانی خاصی در شب یلدا پهن می شود و آنچه که در این سفره مشاهده می شود، عبارت از عکس حضرت علی علیه السلام، آینه، چند شمع، دو لاله، اسفند، تنقلاتی مانند نخودچی، کشمش، حلوای ارده، آجیل مشکل گشا، رنگینک، ارده شیره، هندوانه ،انار، خرما و انجیر است. جالب است بدانید که کدبانوهای شیرازی در شب یلدا برای مهمان هایشان، هویج پلو به همراه کشمش، مغز گردو و رب می پزند که بسیار لذت و خوش طعم است.
خرید کفش و لباس
در شیراز، می توان همزمان با خرید عید، دقایقی به تماشای افرادی که با لباس و شمایل عمو نوروز و حاجی فیروز و با سازهایی نظیر تنبک، دایره و دف، آوازهای مربوط به عید نوروز را می خوانند مشغول شد که بیشتر شیرازی ها به این افراد عیدی می دهند.
شیرازی های اصیل در خصوص تهیه لباس شب عید این که در زمان گذشته ترجیح می دادند که لباس شب عید را خود و یا خیاطشان بدوزد و پارچه هایی را که خریداری می کردند شامل رنگ های شاد بود.
نکته دیگر این که شیرازی ها حتی در مورد روز دوخت لباس یا قیچی کردن پارچه، آداب و رسوم خاص خود را دارند و معتقدند که دوختن لباس عید در روزهای دوشنبه یا جمعه، خوش یمن و در روزهای پنج شنبه، به اصطلاح، سنگین است و برای دوخت لباس، باید مدت زمان زیادی را صرف کرد.
در مورد دوخت لباس در روزهای سه شنبه و چهارشنبه، نیز حساسیت خاصی داشتند و بر این باور بودند که اگر پارچه در روز سه شنبه قیچی شود، در سال آینده، به دست مرده شور یا دزد می رسد و بریدن پارچه لباس نیز در روز چهارشنبه سبب سوختن وسایل و ضرورت تعویض آنها می شود.
شال اندازان:
جوانان چندین دستمال حریر و ابریشمی را به سر یکدیگر گره زده، از آن طناب رنگین و بلندی حدود ۳ متر درست می کنند.
آنگاه از راه پلکان خانه ها یا از روی دیوار بر بالای بام خانه افراد فامیل و همسایگان می آیند و طناب حریر یا ابریشمی را از روزنه ای که در میان بام منازل برای خروج دود اجاق یا تنور نان پزی تعبیه شده است، وارد منزل می کنند و یک سر آن را خود در بالای بام در دست دارند.
آنگاه با چند سرفهٔ بلند صاحبخانه را متوجه ورودشان می سازند و صاحبان خانه ها که در آن شب منتظر چنین شال هایی هستند به محض مشاهده طناب رنگین سوری، آنچه را که از قبل آماده کرده اند در گوشه شال می ریزند و گره ای بر آن می زنند سپس با یک تکان ملایم، صاحب شال را آگاه می سازند که هدیه سوری آماده است.
آنگاه شال انداز شال را بالا می کشند و آنچه درون دستمال گذاشته شده که هم فال است و هم هدیه چهارشنبه سوری.
زیرا از روی نوع هدیه ای که در گوشه دستمال نهاده شده تفأل می زند و اگر هدیه، گرده نانی باشد، نشانه نعمت، شیرینی نشانه شیرین کامی و شادمانی، انار نشانه فرزند زیاد در آینده، گردو نشان طول عمر، بادام و فندق نشان سرسختی و استقامت در برابر دشواری ها و اگرکشمش باشد نشانه پرآبی و پربارانی در سال جدید و گاهی با شال اندازان مزاح کرده بر سر شال آنان جاروی کوچکی می بندند که آن نشانه خانه خرابی و بیچارگی است.
یکی دیگر از مراسم ها در جهارشنبه سوری پریدن از روی آتش است که مقداری خار و خاشاک را جمع آوری می کردند و با آن هفت کپه درست می کردند و بعد از آتش زدن کپه ها از روی آن می پریدند.
سیزده بدر
تمامی مردم کشورمان سیزده بدر را پذیرفته و در این روز بیشتر طبق یک سنت دیرینه سعی می کنند از خانه ها بیرون زده، به دامان طبیعت سرسبز پناه ببرند و روز را به شادی به شب برسانند.در شیراز نیز مرسوم است که روز دوازده فروردین همه وسایل تهیه می شود و هر چه از شیرینی ها و آجیل ها باقی مانده برای صبح سیزده آماده می شود که البته همراه آن سرکه و کاهو نیز هست.صبح سیزده فروردین همه دسته دسته عازم کوه و باغ های اطراف شیراز می شوند و معتقدند در روز سیزده فروردین نباید در خانه ماند زیرا این روز نحس و بدیمن است.این روز، پیش از طلوع آفتاب و تا پاسی از شب ادامه دارد و در عصر آن روز ویژه سبزی گره زدن دخترها است که در واقع برای گشایش بخت خود این کار را می کنند و ترانه هایی می خوانند.چنانچه سیزده به در در ماه رمضان بیفتد. مراسم را بعد از اتمام ماه رمضان در اولین جمعه یا اولین عید انجام می دهند.
آشنایی با آداب و رسوم اقوام ایرانی در شب های قدر
