همان طور كه مي دانيد استان اصفهان يك استان تاريخي و فرهنگي است به همراه آداب و رسومی اصيل در حقيقت در جهان، اصفهان را به عنوان پايتخت فرهنگي ايران مي شناسند. مردمان در استان اصفهان به زبان هاي مختلفي از قبيل فارسي تركي ارمني و ... صحبت می كنند كه اين خود نشان دهنده تنوع فرهنگي در اين شهر است. علاوه بر اينكه استان اصفهان آداب و رسوم مخصوص به خود را دارد شهر ها و روستاهای اطراف اين آستان هم از فرهنگ خاص خود برخوردارند.
فرهنگ بومی مردم شهر اصفهان
فرهنگ بومی مردم شهر اصفهان نشان دهنده خلاقیت و ذوق هنری مردم شهر اصفهان است. این شهر به داشتن معماری زیبا، پلهای سرپوشیده، و مسجدها و مناره های منحصر به فردش نام آور است. این امر سبب شده تا در فرهنگ عامه نصف جهان لقب بگیرد. در آذر 1394 اصفهان به همراه رشت، به عنوان نخستین شهرهای ایران، به شبکه شهرهای خلاق جهان زیر نظر یونسکو پیوست. بر اساس استاندارد های یوننسکو شهر خلاق شهری است که از نوآوری و توانمندی های شهروندان در توسعه پایدار شهری بهره می برد. و این کاملا از فرهنگ بومی مردم شهر اصفهان ناشی می شود. مردمی که به شهر خود عشق می ورزند و از هیچ تلاشی برای پیشرفت اصفهان کوتاهی نمی کنند. سخت کوشی همراه با مدیریت اقتصادی صحیح و آینده نگری از دیگر شاخصه های فرهنگ بومی اصفهان محسوب می شود که باعث رشد صنعتی این شهر شده است. فرهنگ بومی مردم شهر اصفهان فرهنگی چند بعدی و منطقی است که نه فقط هنر را به اوج می رساند بلکه اقتصاد و صنعت را هم در بهترین وضعیت قرار می دهد.
آداب و رسوم عید نوروز در اصفهان
اصفهانی ها نیز مانند سایر شهر ها با سفره های هفت سین در مغازه ها و مراکز تجاری و همچنین خرید های نوروزی و خانه تکانی در اوایل اسفند ماه به پیشواز عید نوروز می روند. و با به تن کردن لباس های رنگارنگ و نو از آداب قدیمی خود رونمایی می کنند. تنقلات و شیرینی هایی همچون نبات ، گز و پولکی پای ثابت سفره های هفت سین رنگارنگ و هنرمندانه اصفهانی ها می باشد.
از دیگر اقداماتی که در این ایام انجام می دهند رفتن به سر مزار عزیزانشان که دستشان از دنیا کوتاه است می باشد. از جمله رسم های قدیمی کمرنگ شده که به قاشق زنی معروف است نیز گاهی در بین اصفهانی ها دیده میشود که کودکان و نوجوانان به در خانه همسایه ها رفته و با زدن قاشقی به یک ظرف فلزی طلب یک شیرینی یا از این قبیل هدایا میکنند و خانواده ها نیز با گذاشتن تنقلات و شیرینی به داخل ظرف آنها، شادی و نشاط را به آنها هدیه میکنند.
اکثر خانواده ها در اصفهان تا دهه 50 و 60 دور هم جمع شده و سه تا هفت بوته روشن می کردند و سپس از روی آن می پریدند، پیش از این آتش روشن کردن در بام خانه و سپیده دم انجام می شد اما به تدریج جای خود را به چهارشنبه سوری داد و به جای این که سپیده دم آتش افروزی کنند در اول شب چهارشنبه آخر سال این رسم را به جا می آورند.
آنها با پختن سبزی پلو با ماهی و یا باقلا با ماهی و همچنین کوکو سبزی با پلو و غذاهای لذیذ و مخصوص شب عید با ذوق و شوق دو چندان به استقبال نوروز می روند و جالب اینجاست که در روز سیزده بدر نیز جوجه کباب یا استانبولی پلو را برای این روز تدارک می بینند. از بازی های محلی و سنتی که در روز سیزده بدر اصفهانی ها با آنها خوش می گذرانند می توان به گرگم به هوا، بادبادک پرانی، هفت سنگ، گل یا پوچ، نون بیار کباب ببر و قایم باشک اشاره کرد.
سقا خوانی
اين رسم در اكثر شهر هاي اصفهان وجود دارد كه مربوط به ايام محرم است و مردم در ١٠روز محرم در يك دست خود مشک آب و در دست ديگرشان كاسه اي دارند و در مراسم هاي عزاداری به ياد تشنگان كربلا به عزاداران آب مي دهند و در اين بين اشعاری نيز می خوانند.
جشن آبريزان
يكي از رسوم قديمي است كه ديگر امروزه انجام نمي شود. اين جشن به اين صورت بوده كه مردم از هر طبقه و با هر ديني در كنار زاينده رود جمع ميشدند و مردان در اين جشن بايد لباس هايي كهنه و كوتاه با شلوار تنگ می پوشیدند و به درون آب بروند و هر يک از آنها با ظرفي كه به همراه داشتند به هم آب می پاشیدند و زنان هم از بالای پل به آنها نگاه می كردند.
به امید برپایی «جشن زنده رود»
«سبزه گره زدن» و «سبزه در آب انداختن» هم دو رسم کهن اصفهانی هاست که نباید با آسیب به طبیعت همراه شود و پیشنهاد می شود تنها تعداد کمی سبزه به صورت نمادین توسط مدیران شهر یا سمن ها در آب انداخته شود تا سبب آلودگی آب های روان نشود، همچنین سبزه گره زدن باید بدون لطمه زدن به گیاهان و درختان صورت گیرد.
سبزه گره زدن هم اشاره به آئینی باستانی دارد که به یاد «مهر و مهریانه» با نیت پیوند بین دو زوج انجام می گرفته که در فرهنگ کهن ایرانی معادل پیوند آدم و حوا بوده است.
سبزه در آب انداختن اشاره به رسمی کهن است که مردم سبزه را به «آناهیتا» ایزد بانوی آب های روان تقدیم می کردند، ولی امروز با افزایش جمعیت شهر ها انجام این کار به ضرر طبیعت تمام می شود.
امسال هم محیط بانان و دوست داران طبیعت با قرار دادن کیسه زباله در اماکن پر تردد گردشگری بر عدم آسیب رسانی به طبیعت تاکید می کنند و مردم عزیز نیز قطعاً یاریگر این زحمتکشان هستند.
تا دوران صفویه در ۲۶ اسفند «جشن زنده رود» برپا می شد که اکنون تنها یادی از آن باقی است و در این جشن مردم با شکرگزاری به استقبال عید نوروز می رفتند که جا دارد در سال های آینده با روان شدن دایمی زاینده رود این جشن در ابعاد ملی به میزبانی اصفهان برگزار شود.
از دیگر جلوه های نوروز میهمان نوازی اصفهانی هاست که علاوه بر سکونت گردشگران در هتل ها و مسافرخانه ها، اصفهانی ها هزاران گردشگر را در دل خانه های سنتی خود جای می دهند.
شب اسفند
شب اسفند هم يكي ديگر از آداب و رسوم استان اصفهان است. البته لازم به ذكر است كه اين رسم در كاشان و اطراف آن وجود دارد و مختص كاشاني هاي اصفهان است. طبق اين رسم مردم كاشان ماه را ٣٠ روز حساب مي كنند و با هم قرار می گزارند كه شب اول اسفند ماه را جشن بگيرند. اين جشن به اين صورت است كه يك روز و يك شب همه افراد شهر و اهل كاشان اولين روز اسفند ماه را جشن مي گيرند. در ضمن به دليل اهميت خاصي كه اين جشن دارد آنها اين قرار را يك ماه تا ٤٠ روز پيش از اسفند ماه تنظيم مي كنند.
شب يلدا در اصفهان
آيين شب چله در اصفهان به دو نام چله زري و عمو چله تقسيم مي شود و دليل اين امر هم اين بوده كه همه موجودات و اشيا را بر اساس جنس مذكر و مؤنث تقسيم می كردند.
اصفهاني ها دو شب را به عنوان چله برپا می كردند و آيين هاي مخصوص به آن را به جا مي آوردند كه اين آيين به صورت خانوادگي برگزار مي شده و خانوادگي ها با پهن كردن سفره شب چله اين شب را سپري می كردند. هندوانه به عنوان مهم ترين ميوه بر سر اين سفره قرار می گيرد به عنوان نمادي كروي كه برونش سبز و درونش قرمز است و سمبل خورشيد محسوب مي شود. از ديگر آيين هاي اين شب پهن كردن رختخواب ها در هواي آزاد به خصوص در مقابل خورشيد با هدف خوش آمد گويي به عمو چله و چله زري بوده است.
ماه رمضان در استان اصفهان
ماه رمضان نیز مثل شهرهای دیگر در تمامی سطح کشور و البته کشورهای مختلف جهان با آداب و رسوم منحصر به فردی شروع می شود و اما در شهر اصفهان نیز رسم و رسوم خاصی برای ماه رمضان در نظر گرفته شده است. برای پیشواز ماه رمضان مردم این شهر در اواخر ماه شعبان اقدام به خانه تکانی و نظافت اماکن خصوصی و عمومی کرده و با خرید مایحتاج ماه رمضان، خود را آماده میهمانی خدا می کنند.
دقیقاً یک روز قبل از شروع ماه رمضان در اقصی نقاط اصفهان مراسم "کلوخ اندازان" اجرا می شود و خانواده های اصفهانی با جمع شدن به دور هم و با خوردن خوراکی های متنوع جشنی منحصر به فرد را برگزار می کنند.
سحر خوانی یکی از آداب و رسومی است که به مرور زمان کمرنگ شده است در زمان قدیم در اصفهان مردم روی بام های خانه خود به مناجات و سحر خوانی می پرداختند البته این کار را آن دسته افرادی انجام می دادند که صدای رسا و خوبی داشتند اما این رسم امروز جای خود را به رسانه های صوتی و تصویری داده است.
در بین دوستان و خانواده های سنتی اصفهانی رسم افطار دادن هنوز پابرجاست و البته جالب است بدانید که در این ماه در مساجد اصفهان نیز مراسم های افطاری مفصل و مختصری انجام می شود. اصفهانی ها همچنین در ماه رمضان اقدام به کمک رسانی برای نیازمندان می کنند و بین آنها خوار و بار و گوشت جهت حمایت پخش می کنند که بیشتر از همه نذر گوشت در میان نذورات اصفهانی ها معروف است و این سنت زیبای اسلامی از دیرباز برای ایشان به یادگار مانده است چرا که معتقدند در چنین ماهی نباید هیچ دلی از رنج گرسنگی غصه بخورد.
در ماه رمضان پختن غذاهای خاص اصفهان همچون شله بریان زیره، ماش و قمری، کله جوش، حلیم بادمجان، شله زرد، آش شله قلمکار، گوشت و لوبیا و خورش ماست رونق پیدا می کند. همین غذا ها علاوه بر اینکه توسط خانواده ها طبخ می شود، فروشندگانی نیز دارد که در این ایام به فروش می رسند.
آشنایی با انار و نقش آن در برخی از سنت ها
