آشنایی با آیین کهن نخل گردانی تاسوعا و عاشورا در ابیانه نطنز

چادرپوشان حسینیه ها در آخرین جمعه پیش از محرم

یکی از مراسم هایی که از قدیم در نطنز انجام می شده، برافراشتن خیمه های حسینیه های شهرستان نطنز بوده است که در آخرین جمعه پیش از ماه محرم انجام می شود.در این مراسم که با نوحه خوانی و سینه زنی همراه است، جوانان و پیر غلامان چادر خیمه های عزاداری و حسینیه ها را برافراشته می کنند تا عملاً محرم در نطنز پیش از همه جای ایران آغاز شود.

قدیمی ترین حسینیه های شهرستان نطنز در شهر نطنز واقع شده که چهار حسینیه به نام های افوشته، سرشک، ارشاد علیا و مرکز شهر هستند که متعلق به دوران قاجاریه هستند.

مراسم نمادین جاروکشی پیرغلامان

مردم نطنز، از همان شب اول ماه محرم مراسم عزاداری را آغاز می کنند که اولین مراسم در حسینیه ارشاد علیای نطنز برگزار می شود.این مراسم نمادین جاروکشی پیر غلامان حسینی است که پیر غلامان جارو به دست و آب پاش، به صورت نمادین حسینیه را جارو کرده و برای برپایی مراسم عزاداری آماده می کنند.

از همان شب اول مراسم های عزاداری در شهرستان نطنز آغاز می شود و رفته رفته که به روزهای تاسوعا و عاشورا نزدیک تر می شود، حسینیه ها و تکایا با حضور بیشتر مردم رنگ و بوی رسمی تری به خود می گیرد.

شب هفتم محرم، زمان نخل پوشان است

پرشور ترین بخش مراسم های سنتی در ابیانه نطنز، هنگامی است که صبح عاشورا نخل محله بالا به حرکت در می آید و همه مردم چه ابیانه ای و چه مهمان ها در محله پرزله جمع می شوند و منتظر به حرکت در آمدن نخل هستند و دراین فاصله چای تازه دمی که به دست خود اهالی در مسجد پرزله به صورت نذری داده می شود می نوشند.

نخل به حرکت در می آید و امروز روزی است که نخل را باید در مکان های خاصی زمین بگذارند و در همین هنگام نیز، دسته های زنجیر زن به دنبال نخل به عزاداری می پردازند و نخل محله بالا از محله پرزله به طرف میان ده حرکت می کند.

همزمان با حرکت نخل محله بالا به طرف محله میان ده، نخل محله پایین هم به طرف این محل حرکت می کند و تنها جایی که هر دو نخل ابیانه در کنار هم دیده می شوند در همین مکان است.

پس از دقایقی هر 2 نخل به حرکت در می آیند و نخل محله پایین تقریبا همان مسیر روز تاسوعا را به طرف چشمه طی می کند با این تفاوت که در جاهایی که کنار خانه های عزادار قالیچه ای را گسترده اند و به پخش نذورات مشغول هستند، نخل به زمین گذاشته می شود.

همزمان با گردش نخل محله بالا در کوچه ها مراسم پرشور بالا کشیدن نخل محله پایین از کوه پشمه آغاز می شود و عده ای پایه های نخل را می گیرند و بر روی دامنه کوه شروع به حرکت می کنند و مردم دیگر نیز بر بالای کوه برای تماشا می ایستند و بالاخره این نخل با مشکلات فراوان بالا آورده می شود و با حرکت از مسیر خاصی به حسینیه پایین ده برده می شود تا جهت استفاده از آن در سال های بعد از گزند باران و صدمات دیگر مصون بماند.

نخل محله بالا هنوز در گردش است و پس از حرکت از کوچه های خاصی این نخل هم به طرف حسینیه محله پرزله برده می شود و در اینجا حرکت نخل در تاسوعا و عاشورا تمام می شود.

عزاداری شب تاسوعا در سرخ ترین روستای ایران

یکی از زیباترین و سوزناک ترین مراسم های عزاداری در ایام محرم در نطنز در روستای ابیانه برگزار می شود که خود سرآمد و نگین تاریخ ایران است. مراسم پرسه زنی، جغجغه زنی، طلوع خوانی، شَده بردای و نخل گردانی از رسوم مهم و کهن این روستا است که از شب تاسوعا آغاز و تا عصر عاشورا ادامه دارد.

در همین زمینه علی عابدینی، دهیار روستای ابیانه در گفت وگو با خبرنگار ایسنا، اظهار کرد: شب تاسوعا یا همان شب نهم محرم، در مسجدی به نام مسجد یسمان مراسمی برگزار می شود که " ذاکری " نام دارد و به این صورت است که مردم این محله در مسجد جمع شده و نوحه هایی را با آهنگ های خاص و سبک هایی از ابیانه قدیم را با خود زمزمه می کنند.

مراسم سنتی سوگواری اباعبدالله الحسین (ع) در روز تاسوعای حسینی با عنوان جغجغه زنی در روستای تاریخی ابیانه با حضور اهالی این روستا با حال و هوای خاصی برگزار می شود.

دهیار ابیانه با بیان اینکه بعد از آغاز نوحه خوانی، صدای چِک چک به هم خوردن جغجغه های چوبی آغاز می شود که فضای خاصی را ایجاد می کند، گفت: از آغاز مراسم جغجغه زنی، برخی اهالی روستا دسته دسته در کوچه ها قدم می زنند و در مقابل خانه هایی که خیرات و نذری دارند، می ایستند و پس از احوال پرسی با صدای بلند فاتحه ای می خوانند و سراغ خانه بعدی می روند.

نام این مراسم پرسه زنی است و اهالی روستا در صبح تاسوعا و عاشورا با حضور در مقابل خانه هایی که از تاسوعا و عاشورای سال گذشته تا امسال عزیزی را از دست داده اند، فاتحه ای نثار روح مرحوم می کنند و به تدریج به سمت محل برگزاری مراسم جغجغه زنی می روند.

جغجغه به اشیا کوچک چوبی گفته می شود که در ابتدای مراسم در اختیار حاضران قرار می گیرد و سوگواران حسینی با به هم کوبیدن دو جغجغه به هم، در رثای شهیدان کربلا عزاداری می کنند.

یکی دیگر از مراسم هایی که در بعد از ظهر تاسوعا در ابیانه نطنز برگزار می شود، شَده برداری است که در این مراسم قبل از آغاز نخل گردانی شَده برداری برگزار می شود.

شَده تیغه های تکی علامت است که سر یک چوب قرار می گیرد و با پارچه تزیین می شود که از مسجد و حسینیه خارج شده و بعد از پرسه زنی، شَده ها را در جای خود قرار می دهند و به سراغ نخل برداری می روند.

بعد از جغجغه زنی و پرسه زنی و شَده برداری، آئین نخل گردانی شروع می شود که دارای شکوه و عظمت خاصی است که در این مراسم، نخل به حرکت درمی آید و حرکت این نخل از همان ابتدای مسیر بسیار سخت است و هنگامی که مردم نخل را بر دوش می گیرند باید آن را از کوهی با شیب تند بالا ببرند.

عده ای زیر پایه های نخل هستند و عده ای طنابی را که به نخل بسته شده به طرف بالا می کشند و هم زمان در این هنگام، بخشی دیگر از مردم ابیانه آماده به حرکت در آوردن نخل محله بالا می شوند.

یکی دیگر از آئین های کهن این روستا، طلوع خوانی است که حدود 2 ساعت قبل از اذان صبح عاشورا آغاز می شود که مردم در هر محله جمع شده و بدون طبل و سنج شروع به نوحه خوانی می کنند که یک مدح مخصوص و قدیمی دارد.

سپس پرشورترین بخش مراسم های سنتی در ابیانه نطنز یعنی نخل برداری آغاز می شود که صبح عاشورا نخل محله بالا به حرکت در می آید و همه مردم چه ابیانه ای و چه مهمان ها در محله "پرزله" جمع می شوند و منتظر به حرکت در آمدن نخل هستند و در این فاصله چای تازه دمی که به دست خود اهالی در مسجد پرزله به صورت نذری داده می شود می نوشند.

در روز و شب تاسوعا و عاشورا در دیگر نقاط شهرستان نطنز، مراسم های متفاوت و بی مانندی برگزار می شود که می توان به خانه عَلم در روستای نسران اشاره کرد. این خانه فقط و فقط سالی یک بار و آن هم روز تاسوعا باز می شود.

در بافت قدیم روستای نسران از توابع بخش مرکزی شهرستان نطنز، خانه ای قدیمی وجود دارد به نام خانه عَلم که این خانه قدیمی هفت علم در خود جای داده است و در بین اهالی داری قداست خاصی است. این هفت علم که نماد هفت طایفه بزرگ این روستا است، در خانه عَلم قرار دارد و شاید بتوان به قداست عدد هفت در اسلام هم اشاره ای کرد و شاید الگویی از آن در این تعداد علم باشد.

از دیگر مراسم های شب تاسوعا در نطنز می توان به شب زنده داری برخی از مردم همراه با عزاداری و پخت حلیم هم اشاره کرد. در روز عاشورا به عنوان آخرین روز از دهه اول ماه محرم الحرام، نطنز چهره دگرگونی به خود می گیرد.

از هر گوشه ای صدای طبل و سینه زنی و نوحه به گوش می رسد و اکثر خیابان ها و معابر مسدود است و هیئت ها در حال تردد هستند که از جالب ترین مراسم های صبح عاشورا حضور برخی از دسته های عزاداری در آرامستان ها و خیرات و طلب فاتحه برای درگذشتگان است.

ظهر عاشورا زمانی است که دیگر در حسینیه مرکز شهر جای سوزن انداختن نیست و کاروان نمادین اسرا و شهدای کربلا از حسینیه ارشاد علیا حرکت و به حسینیه مرکز شهر نطنز می آیند که طبق گفته بزرگان این مراسم قدمت چند صد ساله دارد.

بعد از آن نوبت نماز ظهر عاشورا است که به یاد آخرین نماز امام حسین(ع) در روز عاشورا در جای جای نطنز نماز جماعت برگزار می شود.

عصر عاشورا زمانی است که اکثر حسینیه ها تعزیه امام حسین(ع) و گودی قتلگاه را برگزار می کنند و بعد از آن در خرابه ها و کوچه ها به یاد اسرای کربلا شمع روشن می کنند.

شاید از جالب ترین مراسم های شب یازدهم یا همان شب شام غریبان در نطنز، حضور هیئت های عزاداری در حسینیه ها بدون طبل و بلندگو و زنجیرزن با پرچم های جمع شده و همچنین نوحه خوانی با ضرب آهنگ هفت ضرب است که نشان از پایان عزاداری در دهه اول محرم الحرام در شهرستان نطنز دارد.

آشنایی با آیین گل غلتان کودکان