آشنایی با انواع سازهای کوبه ای

سازهای کوبه ای به سازهایی گفته می شود که از طریق ضربه، تکان، سایش، خراش یا هر عمل دیگری که منجر به نوسان شود، تولید صدا کنند. وظیفهٔ اصلی سازهای کوبه ای معمولاً اجرای ضرب آهنگ (ریتم) در متن آهنگ است، ولی توانایی اجرای ملودی را هم دارند. تاریخچهٔ سازهای کوبه ای به هزاران سال پیش برمی گردد. این سازها احتمالاً پس از صدای انسانی قدیمی ترین نوع سازها هستند. سازهای کوبه ای جزء قدیمی ترین سازها هستند که تاریخچه آنها به هزاران سال پیش بازمیگردد.

خانواده سازهای کوبه ای شامل اعضای گسترده ای می شود که اگر بخواهیم آنها را به دو دسته اصلی تقسیم کنیم متشکل از سازهای کوبه ای ممبرانوفون (Membranophones) و ایدیوفون (Idiophones) هستند.

ممبرانوفون: صدای تولید شده از این نوع سازها به وسیله لرزش بدنه ساز به وجود می آید. از سازهای مرتبط با این دسته می توان به: زیلوفون، سنج، کالیمبا و … اشاره کرد.

ایدیوفون: در سازهای ایدیوفون صدا توسط ارتعاش پوستی که بر روی دهانه ساز کشیده شده تولید می شود. انواع درامز جزء سازهای ایدیوفون محسوب می شوند که زیر دسته های زیادی هم شامل آن می شود.

انواع ساز های کوبه ای موسیقی ملی ایران

در معرفی سازهای کوبه ای باید ذکر کنیم که این ساز دارای تنوع بسیار زیادی است. در هر فرهنگ و ملیتی که وارد شوید، شاهد نوعی از این ساز خواهید بود که متعلق به همان مردمان است. در ایران نیز انواع ساز ضربی موجود است که از قدیم در مراسم مختلف به بهانه های متفاوت نواخته می شد. در ابتدا انواع سازهای ضربه ای ایرانی را به شما معرفی می کنیم.

۱. تمبک

تمبک یک ساز کوبه ای است که به آن ضرب یا تنبک هم می گویند. این ساز از اجزایی با نام های دهانه ی بزرگ، تنه، دهانه ی کوچک، نفیر و پوست تشکیل شده است. در ساخت ساز از چوب درخت گردو، افرا یا توت استفاده می کنند. تمبک ها را در اندازه های مختلف می سازند. معمولا اندازه ی تمبکی که در ارکستر به کار می رود بزرگتر و تمبک های مورد استفاده در تک نوازی ها کوچک تر است. پوست تمبک تک نوازی به علت حجم کوچک تر آن نازک تر و برای تمبک ارکستر از پوست ضخیم تر، کهنه و عمل آمده ی بز یا میش استفاده می شود که باید در تمام نقاطش دارای قطر یکسان باشد. پوست تمبک را با چسب یا سریش بر روی لبه ی بیرونی دهانه ی بزرگ می چسبانند.

برای نت نویسی تمبک از خط حامل سه خطی استفاده می شود.

۲. دف – دایره – دایره زنگی

یکی دیگر از ساز های کوبه ای پر کاربرد در انواع موسیقی ها، ساز دف است. در ساخت آن از چوب، پوست و فلز استفاده می شود. این ساز دارای بدنه ی دایره ای شکل با قطر دهانه ی حدود ۶۰ سانتی متر است. در طول جدار داخلی کمانه، در فواصل معین حلقه هایی فلزی نصب شده و بر یک طرف دهانه پوست کشیده شده است. برای نواختن، این ساز را به طور عمودی و کمی مایل به سمت چپ بدن با دو دست می گیرند و با انگشت های هر دو دست به سطح پوست ضربه می زنند. بیشتر وزن دف بر روی دست چپ قرار می گیرد و با فشردن انگشت شست دست راست بر روی کمانه سنگینی ساز را متعادل می سازند. دف علاوه بر استفاده در آیین های خاص عرفانی، در همراهی با ساز های دیگر و گروه نوازی هم کاربرد بسیار دارد.

نت نویسی معمول ساز دف به کمک حامل چهار خطی انجام می شود.

انواع سازهای هم خانواده دف عبارتند از :

• دایره: نوع کوچکتر و مجلسی دف با همان ویژگی هاست.
• دایره زنگی: این ساز از کمانه ی چوبی دایره شکلی به قطر تقریبی ۲۵ سامتی متر و عرض تقریبی ۵ سانتی متر تشکیل شده است و در یک طرف دهانه ی آن پوست چهارپایان یا نوعی پلاستیک کشیده شده است. در طول جدار کمانه و در فواصل نزدیک شکاف هایی ایجاد شده که داخل آنها سنج های مضاعف کوچکی نصب شده است. صدای دایره زنگی از ضربه ای که با دست راست بر پوست وارد می شود و نیز از برخورد سنج ها به یکدیگر حاصل می شود.

3.تمپو

اگر بخواهیم به ساز کوبه ای جنوب ایران اشاره کنیم، بی شک تمپو گزینه مناسبی خواهد بود. همچنین این ساز در موسیقی ترکی و عربی جایگاه ویژه ای دارد. تمپو یک پوست صدای یک طرفه بوده که شباهت زیادی به تنبک داشته و از جنس سفال یا فلز است. قیمت این ساز برای افراد مبتدی چندان گران نیست و به راحتی می توانند سازی متناسب با سطح خود را خریداری کنند.

4.دهل

دهل یکی دیگر از سازهای کوبه ای ایران است که از دو طرف دارای پوسته می باشد و توسط یک طناب به گردن نوازنده آویزان می شود. دهل را با کمک دو چوب (یکی ضخیم تر به نام چنگال و دیگری باریک تر به نام دیرک) می نوازند. هرچند که در نواحی جنوبی ایران شاهد آن هستیم که این ساز توسط دودست نواخته می شود.

انواع ساز های کوبه ای غربی

در اینجا انواع سازهای کوبه ای غربی را به شما معرفی می کنیم.

۱. کاخن

کاخن یا کاخون یک ساز کوبه ای به صورت یک جعبه یا صندوق است که نوازنده برای نواختن روی آن می نشیند و با ضربات کف دست و انگشتان، ساز را به صدا در می آورد. کاخن یک واژه ی اسپانیایی به معنی جعبه، صندوق و صندوقچه است.

درون ساز سیم هایی از جنس سیم های ساز گیتار قرار داده شده است تا هنگام ضربه به صدا در آیند. از کاخن برای نگه داشتن ریتم در اکثر سبک های موسیقی استفاده می کنند.

2. درامز

درامز یا درام در زبان فارسی به معنای طبل است و به مجموعه ای از طبل ها و سنج ها که روی یک پایه نصب شده اند می گویند. در درامز برای تولید صدا و اجرا از ابزار هایی مانند چوب و پدال (که در پایین ساز است) استفاده می کنند. به نوازنده ی آن درامر می گویند. اجزای درامز عبارتند از: طبل بزرگ، طبل فلور، طبل کوچک، تام تام، جفت سنج، سنج کراش، سنج اسپلش، سنج راید، سنج چینی.

3. تیمپانی

تیمپانی به نوعی از ساز کوبه ای گفته می شود که شامل یک طبل بزرگ است. درواقع یک کاسه ی بزرگ از جنس مس است که رویه ای از پوست حیوان روی آن کشیده اند و توسط دو چوب نواخته می شود. تیمپانی ها معمولا دوتایی یا پنج تایی کنار هم قرار می گیرند و نواخته می شوند.

4. کنگا

کنگا مجموعه ای از ساز های کوبه ای است که با دست نواخته می شوند. کنگا برای نگه داشتن ریتم و گا ها برای ملودی استفاده می شود و در انواع سبک های موسیقی مانند جاز، راک، بلوز، آر اند بی، پاپ و ورگا کاربرد دارد. کنگا انواع مختلفی دارد که تفاوت آن ها در تعداد و اندازه ی ساز هاست. انواع کنگا عبارتند از: ری کوینتو، کوینتو، سی گاندو، تومبا یا تومبادورا.

5. سنج

یک ساز کوبه ای با یک صفحه ی برنجی است که یا با ضربه ی چوب به صدا در می آید یا برای تولید صدا دو سنج را بر روی هم می کوبند. از سنج برای نگه داشتن ضرب در قطعات استفاده می کنند.

6.هندپن

هندپن در واقع سازی است که اخیرا شهرت پیدا کرده زیرا ساخت آن مربوط به حدود دو دهه پیش می شود و ساختار آن از برخی سازهای مشابه بومی در گذشته اقتباس شده است. این ساز به دلیل صدای منحصر به فرد و آرامش بخشی که دارد طرفداران زیادی در سراسر دنیا پیدا کرده است.

ساختار این ساز متشکل از دو صفحه فلزی گرد، کم عمق و کاسه ای شکل است که بر روی هم به صورت قرینه قرار گرفته اند. صفحه رویی هندپن دارای چینش خاصی از نت ها است که در مرکز نت بیس قرار گرفته و باقی نت ها نت مرکزی را احاطه کرده اند. قسمت زیرین هندپن دارای حفره صدایی است تا هنگام نواختن ارتعاش ایجاد شده از آن قسمت خارج شود.

برخلاف پیشرفت سریع هندپن در چند سال اخیر، هنوز نتوانسته است به محبوبیت بسیاری از موارد دیگر در این لیست برسد. با این حال با توجه به محبوبیت روز افزون این ساز بزودی بیشتر از قبل توسعه پیدا خواهد کرد.

انواع سازهای کوبه ای

• زنگ (زنگوله)
• بلز
• تومبا
• طبله
• دهل
• تنبک (تمبک)
• تشمال
• دمام
• دف
• تمپو
• ناغارا
• دایره زنگی
• طبل
• سنج
• مثلث
• تیمپانی
• زیلوفون
• ماریمبا
• چِلِستا
• گلوکن اشپیل
• ویبرافون
• ماراکا
• قاشقک (کاستانِت)
• تام-تام
• گنگ
• درام
• کوزه (ساز)
• آینه پیل
• شندف
• درای (جرس)
• پنداریک
• طاس (ساز)
• ضرب زورخانه
• هنگ (ساز)
• کاخون
• بندیر

تاثیرات جالب موسیقی بر خواب انسان