دراین پست آداب و رسوم فولکوریک ترکهای خراسان در محرم در درنظرگرفته ایم. ازآنجاکه در خراسان بزرگ از دیر باز اقوام مختلف از سالیان دراز درکنارهم زندگی می کنند و بسیاری از این آداب و رسوم بین آنها مشترک و یکسان است و دربسیاری موارد دیگراین مراسم را بطور مشترک و توام باهم برگزاری می کنند.
مراسم سوگواری ترک های خراسان به سوگواری های عمومی و خصوصی تقسیم می شوند از آداب و رسوم خاص خود برخوردارند. سوگواری های عمومی ازدهه اول ماه محرم آغاز شده و تا آخر ماه صفر با آیین های مخصوص ادامه دارند. مراسم های سوگواری های خصوصی نیز از سه روز تا چهل روز متغیر بوده و بنابر فرهنگ روستاها و شهرها از آداب مختلفی برخوردار است.
آداب عزاداری درمحرم :
سياهپوشي درایام سوگواری : ترکهای خراسان پوشيدن لباس سياه در عزاداري امام حسين (ع) وائمه معصومين (ع) را نشانه حزن و اندوه و نمودار شعائر و حماسه هامی دانند.
تسليت گويي :
اصل تسليت گفتن در شرايط مصيبت و اندوهي كه بر كسي وارد شده و درایام سوگواری های عمومی مستحب می دانند و درایام محرم وقتی بهم می رسند مصيبت ابا عبدالله (ع)بهم دیگر تسلیت می گویند.
تعطيلي كار در روز عاشورا :
ترکهای خراسان در روز عاشورا کار خود را تعطيل می كنند ، براي معيشت روزانه اشان هم فعاليتي نمی كنند، در روز عاشورا روز حزن و اندوه می دانند.
زيارت و زيارت خواني: یکی دیگر از آداب محرم در خراسان خواندن نماز و دعای عاشورا درمساجد است که علاوه بر مراسم سوگواری و سینه زنی بجا آورده می شود نماز جماعت ظهر عاشورا خوانده می شود.
رعايت اخلاص:
ترکهای خراسان عزاداري را بخاطر رسم و عادت انجام نداده و سعى می كنند اين كارها را با نيتى خالص و براى رضاى خدا انجام می دهند و سعی می کنند در خلوص خود نيز صادق باشند. در روز عاشورا از كارهاي شاد و لذتبخش دوري می کنند و آداب و سنن سوگواري بر پا می دارند. و روز عاشورا را با توسلى و اصلاح حال و پذيرش عزادارى را [ از خداوند] خواسته و از كوتاهى خود معذرت می خواهند و در آخر روز عاشورا زيارت تسليت را می خوانند.
آمادگی و برنامه ریزی:
یکی از مظاهر مدیریت سنتی و مذهبی در میان مردم شهرها و روستاها، مدیریت دسته باشی ها ( سردسته ها ) در هیئت های مذهبی و عزاداری است که به شکل سنتی و بسیار منظم و موثر در مکان ها و مراسم عزاداری و سوگواری متجلی می شود. دسته باشی ها افرادی سرشناس، معتمد و متدینی هستند که داوطلبانه و یا با رأی و نظر مردم به ایفای وظیفه و نقش خود می پردازند.
مسئولیت هماهنگی برنامه های عزاداری هر دسته زنجیرزنی و مدیریت آن به طور داوطلبانه و خود جوش بر عهده این افراد است. این افراد به عنوان دست اندرکاران امور مختلف هیئت های مذهبی و زنجیر زنی تلقی می شوند که اسباب و لوازم مورد نیاز برای اجرای مراسم عزاداری را فراهم کرده و مکان، مسیر و نظم و انضباط دسته های عزادار خود را مشخص می کنند.
علاوه بر مساجد محلات؛ زیارت گاه ها در قالب امامزاده ها، قبرستان ها و مزار شهدا نیز ازجمله مکان های برگزاری مراسم ماه محرم هستند که دسته های عزادار طی روز های تاسوعا، عاشورا و سومین روز شهادت حضرت امام حسین (ع) از مساجد و تکیه ها و حسینیه ها باسینه زنی و زنجیر زنی راهی این مکانهاشده و دراین مکان ها به برگزاری مراسم عزاداری و زنجیرزنی می پردازند.
آیین گل مالی:
در این میان آیین گل مالی نیز یکی از رسوم ویژه ای است که از روی عشق و علاقه وافر توسط ترکهای خراسان که از دیر باز به شجاعت و شهامت و دلدادگی به اهل بیت (ع) معروف بوده اند در ایام ماه محرم به ویژه اربعین حسینی برگزار می شود.
خراسان رضوی به ویژه ترکهای این منطقه هر ساله در عزای امام حسین (ع) رخت سیاه بر تن می کنند و در روزهای تاسوعا و عاشورا و اربعین حسینی بر سر و صورت خود گل می مالند و در فراق سرور و سالار شهیدان با آداب خاصی به سینه زنی می پردازند.
آداب دیگر:
عزاداران با شنیدن طنین اذان ظهر در گوشه خیابان به نماز می ایستند.آنان پیش از گل مالی ابتدا وضو می گیرند و آنگاه با مالیدن گل بر سر و صورت خود در چند قدمی حرم مطهر و یا در گوشه و کنار تکایا و مساجد با زنجیر زنی و سینه زنی به یاد امام حسین (ع) اشک ماتم می ریزند و سپس با شنیدن طنین اذان ظهر در گوشه کوچه و خیابان به نماز می ایستند.
رسم افروختن شمع:
خراسانی ها پس از 40 روز گریستن در سوگ و شب زنده داری برای امام حسین (ع) در شب اربعین به مساجد می روند و برای برآورده شدن حاجات و خواسته های خود شمع روشن می کنند و این مراسم در بین ترکهای خراسان رضوی به آیین شمع گردانی معروف شده است.
آشنایی با آداب و رسوم تفرش در تاسوعا و عاشورای حسینی
