آشنایی با هنر لحاف دوزی
لحاف دوزی هنری رو به فراموشی که تمام سرمایه کاریش، یک سوزن، مقداری نخ، یک انگشتانه و کوله باری از تجربه است. درگذشته لحاف دوزی کار بسیار پر رونقی بود و محصولات این شغل جز جدایی ناپذیر زندگی قدیم ترها به حساب می آمد، اما متاسفانه در سالهای اخیر با توسعه ماشین های نساجی، تولید پتو، لحاف و تشکها و بالشتهای صنعتی، رفته رفته از رونق لحاف دوزی دستی کاسته شده و این هنر قدم در سراشیبی سقوط و فراموشی گذاشته است و به طوری که امروز بسیاری از مغازه های لحاف دوزی بسته شده و یا تغییر شغل داده اند.
تاریخچه لحاف دوزی
مجموعه هنرهاي سه گانه لحاف دوزي، تشك دوزي و بالشت يا متكادوزي كه به اختصار لحاف دوزي ناميده مي شوند، از جمله هنرهاي ايراني است كه هنوز در كتابي ريشه تاريخي آن یافت نشده است، اما قراين و شواهد غيرمستند حاكي است نخستين زمستان بعد آغاز خلقت، تهيه رو انداز به مجموعه نيازهاي حضرت آدم و حوا اضافه و توليد آن آغاز شده است.
از سوي ديگر تنها در شهر كرد در استان چهار محال و بختياري و در سال 1391، بازار لحاف دوزان اين شهر به شماره 12424 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
تکنیک لحاف دوزی
- لحاف کاری دست: لحاف کردن با دست کندتر و روشمندتر است.
- -ماشینی .استفاده از چرخ خیاطی یک روش محبوب برای لحاف کاری است.
- حرکت آزاد. لحاف کاری با حرکت آزاد مرحله ای خارج از ساختار است.۴- بلند. لحاف کاری بدون حرکت را می توان بر روی هر ماشینی انجام داد.
حلاجی چیست؟
حلاجی یکی از شغل هایی بود که معیشت تعدادی از خانوارها بوسیله آن تامین می شد، اما امروز دیگر صدای حلاجان در کوچه پس کوچه های شهر شنیده نمی شود. دو چوبه از درخت ازگیل، یک موشه، دسته های نخ چلوار، سوزن و یک خورجین تمام ابزار کارشان بود. حلاجی مرحله اول لحاف دوزی است که حلاج، الیاف پنبه و پشم را از هم جدا می کند. درگذشته حلاج معمولاً به محل انبار پنبه ها یا خانه های افراد می رفت تا پنبه زنی کند. حلاج الیاف پشم یا پنبه را از هم باز و زوائد را از آن ها جدا می کرد و پنبه های آماده را با ابزار و کمان حلاجی می کرد.
دوخت لحاف
لحاف دوزی یکی از حرفه های قدیمی است که در فرهنگ ایرانی ها آمیخته که متاسفانه امروز کمتر از آن استقبال می شود. اما هنوز هم حس و حالی که دوخت لحاف و تشک های سنتی به افراد می دهد را در هیچ کدام از پتو تشک های مدرن نمی توان یافت. دوخت لحاف عروس، دوخت تشک سنتی و لحاف دوزی سنتی در واقعیت یک هنر است که در آن از الیاف پنبه استفاده می شود. دوخت تشک سنتی به علت خاصیت زیاد هنوز هم در بین افراد طرفداران خود را دارد.
نوع پشم یا پنبه مصرفی در دوخت
لحاف یک نوع روانداز زمستانی است که از پشم گوسفند یا شتر، کرک یا حتی الیاف گیاهی مانند پنبه تهیه می شود. الیاف گیاهی یا جانوری را در چندلایه پارچه ضخیم و پرتراکم مثل متقال می پیچند، بعد رویش ملافه طرح و نقش دار می کشند و هنگام خوابیدن از آن به عنوان روانداز استفاده می کنند. هر چه اقلیم یک منطقه سردتر باشد، قطر لحاف و جنس الیاف به کاررفته در آن نیز متفاوت تر خواهد شد. در لحاف دوزی از الیاف طبیعی و کاربردی مانند پشم استفاده می شود. البته مواردی مانند پشم گوسفند، شتر، پنبه و غیره نیز در پروسه دوخت لحاف و تشک استفاده می شود. استفاده از الیاف طبیعی در پروسه دوخت دارای مزایا و فوائد زیادی است. زیرا لحاف های سنتی با این متریال دمای بدن را تنظیم می کنند که موجب فراهم آوردن یک خواب راحت می شود. اغلب وزن استاندارد میزان پشم یا پنبه مصرفی در تمام لحاف حدود 3 تا 4 کیلوگرم است. البته در صورتی که بنا به درخواست فرد نیاز باشد که ابعاد و وزن لحاف تغییر کند.
دوخت لحاف
جنس روی لحاف دو مدل می باشد: ساتن و مخمل. آستر تمامی لحاف های تولیدی گیوه دوز از بهترین کتان می باشد و بسیار محکم می باشد. برای تمامی لحاف ها از ملحفه خوب استفاده می شود و بهترین ملحفه تترون می باشد و می بایست حتما تترون استفاده شود چون در طول سال چندین بار شسته می شود. در دوخت لحاف، ابتدا پارچه متقال به اندازه دو برابر لحاف برش داده می شود و سپس پشمی که برای لحاف در نظر گرفته شده است را به صورت یکسان و یکنواخت در یک سمت پارچه برش داده شده پهن می کنند و سمت دیگر پارچه را رویش پهن کرده و ابتدا دور پارپه دوخته می شود و رفته رفته دوخت از حاشیه شروع می شود تا به مرکز لحاف برسد . البته طرح دوخت هم اختیاری بوده و ممکن است دایره ای یا ساده و یا هر طرح دیگری که مد نظر است دوخته شود. سپس رویه پارچه که ممکن است از جنس ساتن یا مخمل باشد دوخته می شود. در گذشته برای رویه لحاف از دو نوع پارچه استفاده می شود برای زیر و روی آن، اما امروزه از یک نوع پارچه طرح دار استفاده می شود که آن را به صورت کیسه ای بزرگ دوخته و سپس لحاف داخل آن قرارداده می شود که یک طرف کسیه ممکن است زیپ دار یا دکمه ای باشد.
امروزه این هنر قدم در سراشیبی سقوط و فراموشی گذاشته است و بسیاری از مغازه های لحاف دوزی بسته شده اند و یا تغییر شغل داده اند.