آشنایی با هنر زیبای بلیش دوزی

واژه قزاق از اواخر قرن 15 باب شد. عده ای بر این عقیده اند که ریشه این کلمه از واژه ترکی «گز» به معنای سرگردان و همیشه در گردش بودن گرفته شده؛ چرا که این قوم همواره سرگردان بوده و در جایی مستقر نمی شدند. عده دیگر بر این گمانند که واژه قزاق از ترکیب نام دو قبیله مهم این قوم به نام های « کاسپی » و « ساکی » است که به مرور به نام های کاساکی، کازاکی، کازاخی خوانده شده و در نهایت به واژه قزاق تبدیل شده است. برخی دیگر معتقدند که ریشه آن، از کلمه مغولی « خازاک » که وسیله حمل و نقل آن قوم بوده، می باشد. بعضی دیگر بر این باورند که قزاق از ترکیب دو کلمه « قاز» به معنای غاز و « آق » به معنای سفید تشکیل شده که اشاره به افسانه ای قدیمی دارد که بر اساس آن غاز سفید استپ هایی که بعد ها محل اقامت قزاق ها شد، تبدیل به یک شاهزاده شد و نخستین قزاق بوجود آمد. اما در فرهنگ دهخدا به معنای بی خانمان، حادثه جو و یاغی تعریف شده است.

قزاق ها

قزاق ها قومی هستند که تا سال ها بعد از انقلاب 1917 روسیه به زندگی کوچ نشینی خود ادامه دادند. اما با گذشت زمان و تغییر شرایط بعد از انقلاب در روسیه تعدادی از آن ها به کشور های همسایه از جمله ایران مهاجرت کردند. اکثر قزاقان ایران در گنبد کاووس، گرگان و بندر ترکمن زندگی می کنند. قزاق های بندر ترکمن در سال های 1310 تا 1315 وارد ایران شدند. آن ها ابتدا در روستای سلاخ ( بصیر آباد ) و سپس در روستای قره سو ساکن شدند و با گذشت زمان کم کم به شهر بندر ترکمن راه پیدا کردند و در دو محله « قزاق محله شمالی » و « قزاق محله جنوبی » سکونت پیدا کردند.

بلیش دوزی

بلیش دوزی یا قزاق دوزی نیز از دیگر رشته های صنایع دستی گلستان است که همچنان در برخی محلات استان رواج دارد. قزاق ها در حدود ۵۰ سال قبل از قزاقستان به ایران آمدند، بنابراین قدمت این هنر در استان به نیم قرن می رسد. آنان در گرگان، گنبد، بندرترکمن وآق قلا زندگی می کنند(dot) پارچه کتان سفید رنگ، مخمل و جیر سیاه و نخ های ابریشمی از جمله مواد اولیه این هنر دستی است و در بیلیش دوزی انواع دوخت هایی که بکار می رود، عبارتند از: سانتی دوزی (ساتن دوزی)، ساتن دوزی کوتاه و بلند و « اِلْمِه » است.

اکثر طرح های المه بصورت چهارضلعی بوده و از رنگهای قرمز، جگری، سبز و زرد استفاده می شود. اشکال بصورت گل و برگ دیده می شود و پارچه بکار رفته در این دوخت کتان سفید می باشد و از این دوخت برای تزئین بوراما و ژاولق ( نوعی کلاه ) استفاده می شود. در چهارگوشه روسری های مربع شکل زنان قزاق و نگاره مرکزی آن، اغلب با دست سوزندوزی می شود که این نوع سوزندوزی بر روی پارچه ضخیم نخی به رنگ روشن بویژه سفید صورت می پذیرد. قزاق دوزی بر اساس کاربردی که در بین زنان آن دارد همچنان بر روی لباس بومی دوخته می شود و در این بین می توان از هنرمندانی چون اقدس آدای، سارقان شادکام، نادیا آدای و … نام برد. بنا به سکونت این اقوام در چند شهر استان مناطق تولید آن نیز بر همان اساس تعیین گشته که از جمله این شهر ها گنبد، بندرترکمن، گرگان، آق قلا است. این نوع سوزندوزی توسط زنان قزاق در قسمت سرآستین ها، لبه پائینی شلوار ( دور مچ پا )، دور یقه و جلوی سینه لباس زنان و بر روی روسری، « ژاولق »، « بوراما » ( کلاه ) دوخته می شود.

کاربرد بلیش دوزی

این قوم سوزن دوزی مخصوصی دارند که در ایران به «بیلیش دوزی» یا «قزاق دوزی» معروف است و از رودوزی های سنتی ایران محسوب می شود. بانوان از این سوزن دوزی برای تزئین لباس در قسمت سر آستین، مچ شلوار، دور یقه و جلوی سینه استفاده می کنند. برای روسری های بزرگ این رودوزی در قسمت گوشه و مرکز انجام می شود. این سوزن دوزی زیبا معمولا با یک رنگ نخ ابریشم تابیده به رنگ قرمز شرابی یا نقوشی از از نخ ابریشم زرد و سبز و آبی بر روی پارچه ای سفید و ضخیم دوخته می شود. امروزه این نقوش با ماشین گلدوزی دوخته می شوند.

سخن آخر

هنر بلش دوزی که در پاره ای از نقاط استان هرمزگان قلی بافی نیز نامیده می شود، عبارت است از به هم پیوستن چند نوع زری به یکدیگر، به گونه ای که زری بزرگ در وسط و زری های کوچک در اطراف آن قرار گیرند. از بادله که به شکل نوارهایی با پهنای ۱۵ سانتی متر تولید می شود، برای لبه ی شلوارهای زنانه استفاده می شود. شلوارهای بادله دوزی شده که معمولا مخصوص استفاده ی نو عروسان جنوبی است و گاهی در مراسم عروسی ، سایر زنان نیز به عنوان پوشش از آن استفاده می کنند، دارای دکمه هایی با نخ ابریشمین نیز است و با شیاری که در بغل ساق پا دارد باز و بسته می شود.

آشنایی با هنر زیبای قیطان دوزی