ایران کشور پهناور با آداب و رسوم مختلفی است که زنان و مردان هنرمندی را در خود جای داده است. هنر از دیرباز با زندگی ایرانیان همراه بوده است. در میان انبوه هنرهای این مرز و بوم می توان به انواع قیطان دوزی اشاره کرد. به نخ گلابتون ضخیم که قطر آن بیش از یک میلیمتر باشد، قیطان گفته می شود. به دوخت و اتصال نوعی نخ ضخیم به نام قیطان بر روی پارچه که طرحی را نشان می دهد قیطان دوزی می گویند.
هنر قیطان دوزی
قيطان رشته اي است كه از ابريشم بافته می شود. به دوخت و اتصال نوعي نخ ضخيم به نام قيطان بر روي پارچه كه معمولا نيز طرحي را مي نماياند قيطان دوزي مي گويند. براي تنوع آن از قيطان هاي رنگارنگ استفاده مي شود، كه اين كار در مناطق خاصي بيشتر رواج دارند. ولي در بعضي از مناطق رنگ قيطان و پارچه يكنواخت مي باشند. قيطان داراي انواع گوناگوني مانند ساده، تابيده، شكافدار، روكشدار، قلابدار يا تزئيني و . . . مي باشد. قيطان دوزي هم اكنون در بيشتر نواحي استانهاي خراسان، مازندران، سيستان و بلوچستان، تهران و آذربايجان شرقي رواج دارد.
تاریخچه
هنر قیطان دوزی در روزگاران قدیم بسیار رونق داشته و به ويژه در تهيه جهيزيه عروس از آن استفاده كاملي مي شده است و زنان هنرمند و دختران با ابريشم هاي رنگارنگ در تزيينانواع پارچه ها از آن بهره مي بردند. يراق هاي پهن و باريك نيز كه از رشته هاي (گلابتون) تهيه مي گرديد و به عنوان حاشيه يا مغزي در جلو شلوار زنانه، هدبند و .. به كار مي رفت. همچنین دور تا دور لباس هاي مردانه و زنانه به گونه جالبي قيطان دوزي مي شد.
از آن جایی که قیطان دوزی با دست احتیاج به زمان زیادی دارد و تولیدات عرضه شده با دست جوابگوی نیاز بازار نمی باشد؛ امروزه از پایه های قیطان دوزی در دستگاه های صنعتی و چرخ خای خیاطی استفاده می شود. و از این دوخت بیشتر به عنوان حاشیه دوزی روی لباس، کوسن، روتختی، لباس های سنتی و … استفاده می شود. پایه قیطان دوزی دارای سه شیار است که قیطان ها درون این شیارها قرار می گیرد.
طرح هایی که در قیطان دوزی از آن ها استفاده می شود، گل، بته جقه، نقوش نمادین ، انواع بته جقه ها و طرح های هندسی هستند.قیطان دوزی، برای تزیین حاشیه لباس ها مانند مانتو و بلوز و آستین های لباس زیبایی خاصی ایجاد می کند. در برخی موارد می توان قیطان ها را روی توری که چین داده شده و یا تور ساده اجرا کرد. برای دوختن قیطان؛ هم می توان از نخ های رنگین و زیبا استفاده کرد که با رنگ پارچه زمینه یکی نباشد، و هم میتوان از یک رنگ ثابت برای نخ قیطون و پارچه زمینه استقاده کرد. پارچه ی مخمل، ماهوت، ساتن، ترمه، جیر یا پارچه های ساده که دارای ضخامتی متوسط باشد، برای قیطان دوزی مناسب می باشند.
طرح های قیطان دوزی
طرح هایی که در قیطان دوزی از آن ها استفاده می کردند بیشتر شامل گل و بوته، نقوش نهادیف تیشلی، انواع بوته جقه ها و طرح های هندسی می باشد. قیطان دوزی با استفاده از چرخ خیاطی با پایه ی مخصوص قیطان دوزی در استان خراسان رواج زیادی دارد، زیرا قیطان دوزی با دست احتیاج به زمان زیادی دارد و تولیدات عرضه شده با دست جوابگوی نیاز بازار نمی باشد. قیطان دوزی بیشتر برای جاقرآنی، بقچه، تزیین لباس، سجاده و رویه ی کوسن می باشد. در صورتی که بخواهیم وصل قیطان به پارچه زیباتر جلوه کند، می توانیم از نخ ظریف گلابتون نقره ای و طلایی استفاده کنیم. معمولاً در بیشتر مناطق قیطان دوزی را همراه با آینه دوزی انجام می دهند.
نحوه قیطان دوزی
ابتدا باید طرح مورد نظر انتخاب شود و برای این کار باید طرحی انتخاب شود که از یک نقطه آغاز شود و بدونِ قطع شدگی به همان نقطه خاتمه یابد. سپس طرح را توسط کاربن بر روی زمینه مورد نظر رسم می کنیم. یک قلاب برداشته و آن را از زیر پارچه بیرون می آوریم و با درگیر کردن قیطان به قلاب، قیطان را به زیر پارچه می کشیم. در مرحله بعد نخ (قرقره) همرنگ قیطان (نه پارچه) برمی داریم و نخ را داخل سوزن می کنیم و در اولین مرحله از دوخت از پشت پارچه قیطونی که در پشت پارچه است یک کوک میزنیم تا محکم شود و تکان نخورد (در این مرحله بهتر است سر قیطان را توسط فندک یا کبریت بسوزانیم تا ریش ریش نشود). در مرحله بعد و آخرین مرحله سوزن را از زیر پارچه و از وسط قیطان بیرون می آوریم و در ادامه به همان صورت و از وسط قیطان شلال های کوچک و با فاصله ی کم می زنیم.
لوازم مورد نياز
- قيطان در انواع مختلف
- سوزن
- نخ همرنگ قيطان مصرفي
- پارچه ي مخمل
- ماهوت ( بر روي پارچه مختلف که داراي ضخامت متوسط باشد مي توان کار کرد که معمولاً به رنگ هاي سبز، زرشکي، مشکي، ارغواني و سفيد مورد استفاده قرار مي گيرد)
- سوزن درشت يا (قلاب)
سخن آخر
در این مقاله با هنر قیطان دوزی آشنا شدیم. امیدوارم با استفاده از این هنر صنایع زیبایی خلق کنید.
آشنایی با هنر زیبای رشتی دوزی
