در ایران باستان به هر بهانه ای جشنی برپا می شد تا به این وسیله از نعماتی که خداوند در اختیار ما قرار داده شکرگزاری شود. این مراسم های آیینی این روزها بسیار کمرنگ شده و تنها در برخی از شهرها برگزار می شوند. یکی از مهم ترین جشن های که هر ساله با آغاز تابستان برپا می شود، جشن آب یا جشن آب پاشونک است. رفتن به میان آب، به تعبیر عامیانه، «آب پاشونک » شادی به همراه می آورد و هر کدورتی که در سینه ها مانده را می شوید و با خود می برد! مردم دوست دارند در محیط اطراف خود، نشاطی برای زندگی آتی خویش برگیرند. از سوی دیگر، پیوند صمیمانه و جمعی با عنصر آب و سر و تن شستن، شیوه ای کم هزینه و شیرین است که می تواند سبب آشتی آدمی با طبیعت شود و چنان به آن علاقمندی نشان دهد که آب را از وجود خود بداند تا در قبال آن تعلق، به حریم رود ها حرمتی قائل شود و در برابر هر نوع آسیبی، از آب ها نگاهبانی کند. هنوز هم در چند ناحیه از میهن، مانند روستاهایی از مازندران و خراسان، این جشن برجا مانده و روزگارشان را در همان پاره نقاط، شاد و سرشار از نشاط کرده است.
جشن آب در ایران
“جشن آب” که به آن “جشن آبریزگان“، “آبریزان“، “نوروز طبری“، “جشن سرشوی“، “آفریجکان” یا “عیدالاغتسال” نیز گفته می شود در واقع جشن روز اول تابستان است که در روز اول تیر ماه هر سال برگزار می شود. در ایران باستان به مناسبت های مختلفی جشن برپا می شد و برای شروع تابستان نیز جشن آب برگزار می شود. در ایران کهن با استفاده از سازه های خورشیدی شامل چهارطاقی می توانستند شروع تابستان را تعیین کنند. حرکت و زاویه خورشید در میان ستون های این سازه در اصل نشان دهنده شروع فصلی جدید از چهار دوره یک سال یعنی یک فصل بود. در تقویم گاهنبار که یکی از قدیمی ترین تقویم های ایرانی است که در آن سال به چهار فصل و چهار میان فصل تقسیم می شود، شروع تابستان مصادف با شروع سال نو بوده و به همین دلیل نیز جشن روز اول تابستان در اصل همان جشن سال نو بوده است. با توجه به اینکه در ابتدای تابستان خورشید در بالاترین نقطه در شمال شرقی طلوع کرده و در بالاترین نقطه در شمال غربی غروب می کند و در نتیجه طولانی ترین روز سال و کوتاه ترین شب سال بوجود می آید.
دیدن این پدیده در اصل شروع تابستان و برپایی جشن آب را نوید می دهد. با توجه به اینکه در ایران باستان هر پدیده طبیعی از جایگاه خاصی برخوردار بوده، تقریباً تمامی جشن های ایران باستان نیز مصادف با یک پدیده طبیعی برگزار می شده است. پدیده های طبیعی مانند بارش باران، شروع فصلی جدید، تغییر آب و هوا، فصل برداشت محصول و بسیاری پدیده های دیگر عاملی مهم در برگزاری جشن های باستانی بودند.
تاریخچه آب پاشونک در ایران
تاریخچه جشن آب پاشونک در ایران با روایت های مختلفی همراه است، هر کدام از این روایت ها نحوه شکل گیری جشن آب یا جشن روز اول تابستان را بازگو می کنند.
روایت اول: بر اساس روایت ابوریحان، منشاء اصلی پیدایش جشن آب در ایران باستان به زمان جمشید برمی گردد. در این زمان تعداد آدمی و جانوران آنچنان زیاد شده بود که دیگر جایی نمانده بود. بنابراین خداوند زمین را به میزان ۳ برابر بزرگتر کرد و دستور داد تا مردم غسل کرده و از گناهان پاک شوند و از آن زمان بود که جشن آبریزگان یا جشن آب شکل گرفت.
روایت دوم: در منبع دیگری آمده که زمان شروع این جشن چندان هم قدیمی نیست و در اصل به دوران ساسانیان برمی گردد. فقیه همدانی در اواخر سده سوم عنوان کرده که در دوران شهریاری “فیروز بن یزرگرد بن بهرام” یا “پیروز یکم” در ایران ۷ سال باران نبارید و آن زمان بود که مردی در جوانق در گذشت و پیروز یکم افرادی را برای تحقیق در مورد حال آن مرد و علت مرگ فرستاد. فرستادگان پیروز یکم دیدند که آن مرد ۳ انبار گندم داشته و بنابراین بر اثر گرسنگی نمرده است. فیروز به کسی که این خبر را برای او آورده بود ۴ هزار درهم داد و خدا را شکر کرد که در مملکت او ۷ سال باران نباریده اما هیچ کسی بر اثر گرسنگی نمرده است. پس از این واقعه و در آبان روز (روز دهم) از فروردین ماه، باران بارید و مردم به پاس باریدن باران جشن آب برگزار کردند و روی یکدیگر آب پاشیدند.
روایت سوم: در منبعی آمده که قبل از اسلام و در اولین روز تابستان یکی از پادشاهان ایرانی که از جنگ برمی گشته، از پیروزی خود خوشحال بوده و در راه به قناتی در روستای زلف آباد می رسد و در آنجا اتراق می کند. پادشاه که برای شستن دست و صورت خود به کنار آب می رود، بانویی زیبا در ذهنش مجسم شده که مشتی آب روی او می پاشد، پادشاه که از این تجسم بسیار خوشحال شده، روی صورت همراهان خود آب می پاشد و این چنین جشن روز اول تابستان شکل می گیرد.
روایت چهارم: روایت چهارم از این قرار است که روزی کیخسرو که در حال بازگشت از جنگ با افراسیاب بود، در مسیر ساوه برای استفاده از آب به چشمه ای در بالای کوه می رود. کیخسرو زمانی که به چشمه آب می رسد با دیدن فرشته ای در کنار آب از هوش می رود و بیژن پسر گودرز از آب چشمه رو صورت کیخسرو می پاشد و در نتیجه پادشاه به هوش می آید و به این ترتیب جشن آب پاشونک شکل می گیرد.
آیین آب پاشونک
در شهرستان فراهان، جشن آب پاشونک هرساله با شروع فصل برداشت و به شکرانه نعمت گندم در نخستین روز از ماه تیر برگزار می شود. این مراسم ریشه در باورهای مردم فراهان دارد و از سالیان دور تا به امروز ادامه یافته است. در این روز اهالی فراهان از دور و نزدیک خود را به آستانه امامزاده احمد بن علی در روستای زلف آباد فراهان می رسانند و با شادی و سرور و آب پاشی روی یکدیگر و همچنین پختن آش رشته و دلمه مراسم شکرگزاری خود را به جا می آورند و به زیارت امامزاده و اهل قبور نیز می روند. در سال های اخیر در روز جشن آب پاشونک، مردم شهرهای همدان، ملایر، قم و تهران محصولات خود مانند انواع سوغات، گیاهان دارویی، ابزار کشاورزی، صنایع دستی و... را در معرض فروش می گذارند. در استان کهیلویه و بویر احمد جشن آب با نام «خشک گلان» در اوایل فصل پاییز و با هدف درخواست باران از خداوند برگزار می شود.
مراسم جشن در کهیلویه و بویر احمد با گرد هم آمدن زنان، مردان و کودکان روستا در یک شب آغاز می شود. در این جشن افراد با برداشتن دو سنگ در دست و کوبیدن سنگ ها به یکدیگر شعری می خوانند و خانه های روستا را می گردند. اهالی هر خانه به جمعیت در حال اجرای مراسم، آب می پاشند و سپس مقداری آرد می دهند. زنان شرکت کننده در مراسم این آردها را به صورت گلوله های خمیری و به تعداد افراد شرکت کننده در مراسم جشن درمی آورند. در میان یکی از این گلوله های خمیری، شن یا ریگ قرار داده می شود. زمانی که این فرد گلوله مخصوص را پیدا کند، مراسم به پایان می رسد. اگر پس از دو روز از برگزاری مراسم و پیدا شدن گلوله حاوی ریگ باران نبارد، اهالی شهر فردی را که گلوله ریگی را پیدا کرده است، در برکه آب سرد می اندازند تا بدین وسیله خداوند از سر لطف و دلسوزی باران نازل کند.
سخن آخر
جشن آب پاشونک که از جشن های باستانی ایران به شمار می رود، در گذشته در اول تیر ماه در بیشتر شهرهای ایران برگزار می شد؛ اما در حال حاضر رنگ و بوی قدیم را ندارد و در تعداد محدودی از شهرها برگزار می شود. هم اکنون جشن آب در شهرهای اراک، فراهان، محلات و دیگر شهرهای مرکزی ایران برگزار می شود. اگر این جشن در شهر شما نیز برگزار می شود ما را از نحوه برگزاری آن مطلع کنید.
آشنایی با جشن ها و فستیوال های اسپانیا
