آشنایی با راه های انتخاب مرجع تقلید 

راه های انتخاب مرجع تقلید

مرجع تقلید مجتهدی است که گروهی از شیعیان در مسائل فقهی بر اساس فتاوای او عمل می کنند و وجوهات شرعی را در اختیار او قرار می دهند. مرجعیت، بالاترین مقام مذهبی در بین شیعیان دوازده امامی است. این مقام، انتصابی نیست و معمولا شیعیان با پرس و جو از روحانیان و عالمان دینی، کسانی را که صاحب این صلاحیت باشند، شناسایی می کنند. مهم ترین شرط احراز این جایگاه، برتری علمی نسبت به سایر مجتهدان است. پیروان مرجع تقلید نیز مُقَلِّدان او خوانده می شوند. نظرات فقهی مراجع تقلید در کتابی با نام رساله توضیح المسائل منتشر می شود.با توجه به گستره جغرافیایی تشیع، در هر دوره معمولا چندین مجتهد عهده دار این منصب بوده اند و در موارد معدودی، فقط یک نفر در بین اکثریت شیعیان جهان به عنوان مرجع تقلید عام وجود داشته است. این افراد معمولا با عناوین احترام آمیزی همچون آیت الله العظمی و آیت الله نام برده می شوند. بیشترین مراجع تقلید ساکن عراق در شهرهای (نجف، کربلا و سامرا) بوده اند و مراجع ساکن ایران در شهرهای (قم، مشهد، اصفهان و تهران) زیسته اند.

برای شناخت مجتهد اعلم (دانشمندترین فرد در دانش فقه) سه راه تعیین شده است تا مردم به راحتی بتوانند از یکی از این راه ها مرجع تقلید مورد اطمینان خود را بشناسند و انتخاب کنند:

اول: آن که خود انسان یقین کند، مثل آن که از اهل علم باشد و بتواند مجتهد اعلم را بشناسد.

دوم: آن که دو نفر عالمِ عادل که مى توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن کسى را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالمِ عادلِ دیگر با گفته آنان مخالفت نکنند.

آیت الله خامنه ای در پاسخ به این سؤال که، بعد از احراز صلاحیت مجتهدى براى مرجعیت تقلید به وسیله شهادت دو فرد عادل، آیا لازم است در این باره از اشخاص دیگر نیز تحقیق کنم؟

پاسخ :

شهادت دو فرد عادل و اهل خبره بر صلاحیت و جامع الشرائط بودن مجتهد براى جواز تقلید از او کافى است و تحقیق از افراد دیگر لازم نیست.

سوم: آن که عده اى از اهل علم که مى توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، و از گفته آنان اطمینان پیدا مى شود مجتهد بودن یا اعلم بودن کسى را تصدیق کنند.

معیار های انتخاب مرجع تقلید

• اگر خودمان اهل علم و معرفت باشیم، می توانیم مجتهد و مرجع تقلید عالی را انتخاب کنیم.

• پرسش و جستجو از افراد عالم و اهل علم و اطرافیان و خانواده.

• تایید مرجع تقلید مورد نظر توسط دو نفر یا بیشتر، از عالمان اهل دین.

• مراجعه به رساله ها و نوشته های مرجع تقلید و تظابق آن با واقعیت ها و سنت ها و گفتارهای خداوند در قرآن.

• همچنین هنگام انتخاب مرجع تقلید؛ ایشان باید زنده باشد.

• شیعه 12 امامی باشد، عادل باشد، حلال زاده باشد.

مرجعیت در ایران

بیشتر مراجع تقلید در ایران در حوزه علمیه قم هستند. ولی مرجعیت ایران منحصر به قم نیست. بعضی از مراجع تقلید در مشهد و اصفهان و تهران ساکن بوده اند.

حوزه علمیه قم

حوزه علمیه قم در دوران متاخر خود با ورود و سکونت عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۴۰ق(۱۳۰۰ش) شکل گرفت. با ورود او به قم بخشی از مرجعیت شیعه به ایران منتقل شد. او تا سال ۱۳۱۵ش زنده بود. بعد از او سه تن از مدرسان و بزرگان حوزه قم به نام های سید صدرالدین صدر، سید محمد تقی خوانساری و سید محمد حجت اداره حوزه را بر عهده گرفتند. هیچ یک از این سه تن مرجعیت فراگیری نداشتند. در این دوران مرجعیت عمده در حوزه علمیه نجف و بر عهده سید ابوالحسن اصفهانی(م ۱۳۶۵ق) بود.

با پیگیری و دعوت گروهی از علمای حوزه علمیه قم در سال ۱۳۲۳ش سید حسین طباطبائی بروجردی که از شاگردان آخوند خراسانی بود به قم آمد. او بعد از اصفهانی تا سال ۱۳۴۰ش مرجعیت بسیار گسترده ای داشت و به گفته نویسنده کتاب تاریخ حوزه های علمیه، در اواخر عمر او مرجع متنفذ دیگری در عراق یا ایران وجود نداشت.

حضور بروجردی حوزه علمیه قم را رونق داده بود.پس از درگذشت او چند نفر در ایران و عراق به عنوان مرجع تقلید مطرح شدند. در ایران به جز آیت الله میلانی که ساکن مشهد بود سایر مراجع جزو مجتهدان حوزه علمیه قم بودند. مشهورترین ایشان عبارت بودند از: سید احمد خوانساری (م ۱۳۶۴ش)، سید کاظم شریعتمداری (م ۱۳۶۵ش)، سید روح الله خمینی (م ۱۳۶۸ ش)، سید شهاب الدین مرعشی نجفی (م ۱۳۶۹ش) و سید محمد رضا گلپایگانی (م ۱۳۷۲ش). روزنامه کیهان دو روز بعد از درگذشت آیت الله بروجردی در گزارشی از اوضاع مرجعیت اسامی برخی از مجتهدان شیعه که احتمال مرجعیت آنان می رفت منتشر کرد.

در سال های دهه ۱۳۵۰ش حکومت عراق بسیاری از ایرانیان ساکن عراق را اخراج کرد و همین عامل سبب ورود گروهی از اساتید و طلاب حوزه نجف به ایران به ویژه حوزه علمیه قم شد. (رک:معاودین). این حرکت به همراه پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و نیز سخت گیری های حکومت بعثی بر حوزه نجف آينده مرجعیت را تحت تاثیر قرار داد و به مرور نقش ایران در مرجعیت پررنگ تر شد.

در سال ۱۳۷۳ش محمد علی اراکی آخرین بازمانده از شاگردان عبدالکریم حائری نیز درگذشت. از این پس افراد متعددی که بیشتر آن ها شاگردان بروجردی و خوئی بودند به عنوان مرجع تقلید مطرح شدند. و هر چند برخی از آن ها مقلدان بیشتری دارند ولی هیچ یک مرجعیت فراگیر جهانی ندارند. مشهورترین مراجع زنده در (اردیبهشت ۱۳۹۴ ش) عبارتند از: حسین وحید خراسانی، لطف الله صافی گلپایگانی، سید موسی شبیری زنجانی،سید علی خامنه ای و ناصر مکارم شیرازی در ایران و سید علی سیستانی در عراق.