مختار ثقفی کیست؟
مختار ثقفی ملق به کیسان، رهبر یکی از قیام های خونخواهی امام حسین (ع) و یاران ایشان است. او در رمضان سال ۶۷ قمری به دست مصعب بن زبیر در کوفه کشته شد. سریال مختارنامه در سال ۱۳۸۹ توسط داوود میرباقری ساخته شد که فریبرز عرب نیا در این سریال تاریخی در نقش مختار مقابل دوربین قرار گرفت.
اصل و نسب مختار ثقفی
مختار بن مسعود بن عمرو بن عمیر بن عوف بن عقده بن غیره بن عوف بن ثقیف ثقفی که کنیه اش ابواسحاق بود و به او لقب کیسان داده بودند اهل طایف و از قبیله ثقیف بود. نقل است که امام علی (ع) دو بار او را با صفت کیس (به معنی باهوش و زیرک) خطاب کردند و همین باعث شد که لقب کیسان را به او بدهند. البته بعضی هم معتقدند که این لقب برگرفته از نام یکی از مشاوران و فرمانده های اوست.پدر مختار از صحابه پیامبر (ص) بود و در جنگ جسر (یکی از جنگ های قادسیه) به همراه سه برادرش وهب، مالک و جبر در زمان خلیفه دوم کشته شد. مادرش دومه بن عمرو بن وهب از طایفه بنی طیفور و زنی صاحب فصاحت و بلاغت بود. عموی او هم سعد بن مسعود ثقفی نام داشت و از طرف امام علی (ع) به عنوان والی مدائن انتخاب شده بود.
زندگی سیاسی مختار ثقفی
وی درکنار عمویش، سعد بن مسعود کـه حاکم مدائن بود از سال 37 هجری قمری یعنی در 37 سالگی زندگی سیاسی خودرا آغاز کرد. بعد از صلح حسن بن علی بـه کوفه رفت و چون امام حسن «ع» را یاری نکرده بود برای جبران این اتفاق در زمره کسانی قرار گرفت کـه از کوفه بـه امام حسین «ع» نامه نوشت. خانه مختار محل ورود مسلم بن عقیل بود.پس ازآن کـه مسلم وارد کوفه شد، مستقیماً بـه خانه مختار رفت، او مسلم را گرامی داشت، رسماً از او پشتیبانی کرد و با او بیعت کرد. با ورود عبیدالله بن زیاد بـه کوفه، مسلم صلاح دید بـه خانه هانی بن عروه نقل مکان کند. مختار نیز بـه منطقه خطرنیّه و اطراف کوفه برای جمع آوری افراد و گرفتن بیعت برای مسلم حرکت کرد. اما با دگرگونی اوضاع کوفه و تسلیم مردم در مقابل ابن زیاد، دوباره بـه کوفه بازگشت.
زندانی شدن مختار ثقفی
ابن زیاد دستور داد کـه دعوت کنندگان حسین و طرفداران مختار با وی بیعت کنند، وگرنه دستگیر و اعدام می شوند. وی طی ماجرایی طولانی هانی و مسلم را دستگیر و اعدام کرد. ابن اثیر دراین زمینه گفته اسـت: «ابن زیاد پس از مسلط شدن بر اوضاع و قتل مسلم و هانی، بـه شدت در جستجوی مختار بودو برای دستگیری او جایزه اي معین کرد.» وی همچنین گفته اسـت:هنگام دستگیری مسلم و هانی، مختار در کوفه نبود و او برای جذب نیرو بـه اطراف شهر رفته بودو وقتی خبر وخیم دستگیری مسلم را شنید، با جمعی از افراد و یارانش بـه کوفه آمد. هنگام ورود بـه شهر، با نیروهای مسلح ابن زیاد برخورد کرد ودر پی یک گفتگوی لفظی شدید، بین آنان و مختار و افرادش، درگیری پیش آمد و فرمانده آن گروه مسلح کشته شد و افراد مختار متفرق شدند.
چرا مختار به کربلا نرسید؟
گزارش های تاریخی حاکی از آن است که مختار در صدد یاری رساندن به مسلم بود، اما روز شهادت مسلم، وی به خطرنیه نقطه ای در بیرون کوفه رفته بود تا نیرو جمع آوری کند و هنگامی به کوفه رسید که مسلم و هانی شهید شده بودند ؛ بنابراین مختار در بیرون از کوفه بود وبه قصد پیوستن به قیام مسلم که می خواست وارد کوفه شود وکوفه سخت در محاصره سربازان عبیداله بن زیاد بود، دستگیر وروانه زندان شد، مختار در زندان افتاد تا واقعه کربلا روی داد ؛ سرانجام به عبدالله ابن عمر که شوهر صفيه خواهر مختار بود از حبس نامه فرستاد كه درباره او وساطت کند چون به جهت فرزند خلیفه بودن در نزد یزید دارای منزلت بود لذا به يزيد نوشت و در باره آزادی مختار شفاعت كرد. يزيد هم به ابن زياد دستور داد که سریعا او را آزاد كند وی هم آزادش کرو ولى گفت بيش از سه روز در كوفه نماند.
قیام مختار در کوفه
مختار خود را نماینده محمد حنفیه در کوفه معرفی کرد و مردم رابه قیام دعوت کرد. این باعث شد کـه مختار در کوفه جایگاه ویژه اي یابد. لذا تعداد زیادی از شیعیان با او بیعت کردند و از میان آنها سپاه بزرگی از قبایل نیرومند شیعه فراهم شد. وی با شعار توابین؛ «یا لثارات الحسین» «بـه پارسی: بـه خونخواهی حسین» و شعار «یا منصورُ اَمِت؛ اي پیروز، بمیران» کـه پس از پیروزی در جنگ بدر رایج شده بود، در کوفه بـه پاخاست. او تجهیز و جمع آوری سپاهی بـه کمک ابراهیم پسر مالک اشتر قلمرو کوفه را تا شهر موصل گسترش داد و فقط بصره و حجاز زیر سلطه آل زبیر بود. نخستین اقدام او پس از بدست گرفتن قدرت، خونخواهی از مسببان واقعه کربلا بود. گرچه تعداد زیادی از آنها در قیام مختار بـه بصره گریختند، در اکثر اسناد کشته شدگان بـه دست مختار را حدود ۳۰۰۰ نفر ذکر کرده اند. در آخرین نبرد، سپاه مختار لشکر عبیدالله بن زیاد را در شهر موصل شکست داد.
شهادت مختار ثقفی
در سال ۶۷ مصعب بن زبیر به کوفه حمله کرد و بعد از غلبه بر مختار او را در تاریخ ۱۴ رمضان سال ۶۷ هجری قمری در سن ۶۷ سالگی به شهادت رساند. مصعب بعد از کشتن مختار ۶۰۰۰ نفر از طرفداران او را هم که تسلیم شده بودند گردن زد. مصعب حتی گردن همسر مختار را هم زد.مزار مختار در شهر کوفه در صحن مسلم بن عقیل و متصل به مسجد کوفه قرار دارد.
مزار پنهان مختار ثقفی
پس از شهادت مختار توسط مصعب بن الزبیر، پیکر او در دیوار دارالاماره مدفون شد. این قبر مخفی ماند تا اینکه آیت الله العظمی سید مهدی بحرالعلوم حدود ۲۳۰ سال پیش، در جست وجو برای یافتن بقایا و محراب مسجد کوفه برآمد.با توجه به اینکه مسجد کوفه در آن زمان پایین تر از زمین های اطراف بود و امکان جاری شدن آب های سطحی در آن وجود داشت، ایشان تشخیص داد مسجد کوفه با خاک پاک پر و همسطح زمین های مجاور شود.پیرو دستور آیت الله بحرالعلوم و هنگام عملیات همسطح سازی، قبری پنهان شده در انتهای راهرو در زیرزمین و به طرف خارج مسجد به سمت دارالاماره پیدا شد که سنگ قبر آن به نام «مختار ثقفی» منقوش بود.پس از یافتن قبر، «محسن الحاج عبود شلاش» ساختن حرم جدید و بزرگی برای مختار را بر عهده گرفت و آن را به رواق حرم حضرت مسلم از سمت جنوب ملحق کرد و برای قبر پنجره ای آهنین قرار داد و درب راهرو را که در حجره ای در کنج مسجد کوفه قرار داشت، مسدود کرد.
دستاوردهای قیام مختار ثقفی
قیام مختار دستاوردهای زیادی برای اسلام، مسلمانان و شیعه داشت که به چند نمونه اشاره می کنم، بقیه در کتابی که تحت عنوان «قیامهای پس از نهضت عاشورا » که به زودی منتشر می شود تبیین شده است .مهمترین دست آورد قیام مختار انتقام از قاتلین امام حسین (ع)بود که با انتقام وی جمعی از ظالمین خونخوار که در کشتار فجیع کربلا شرکت داشتند و عده ای جانی که وجودشان برای نه تنها اهل اسلام وشیعه بلکه برای بشریت خطرناک بود، مختار آنها را ریشه کن کرد وی دست خدا در زمین بود که بر انها مسلط و ریشه آنهارا خشکاند، چه بسا اگر بودند، جنایات بیشتری مرتکب می شدند و حکومت امویان ریشه ودوام بیشتری می یافت ،هرچه عمر حکومت اموی بیشتر می شد، اسلام و سنت های دینی و فرهنگ اسلام لطمه بیشتری می خورد، بنابراین قیام مختار فواید وآثار بی شماری داشت، قیام مختار موجب ایجاد امید در میان محبان اهل بیت شد، شیعه با قیام مختار بار دیگر امیدوار شد که درمقابل ظلم باید ایستاد لذا درس مبارزه، ایستادگی و مقاومت در مقابل ظلم از دیگر دستاوردهای قیام مختار بود، پس از قیام مختار در زمان حیات ائمه، شیعه یک حکومت تشکیل داد وراه برای تشکیل حکومت باز شد، اهل بیت امام سجاد (ع) با این خبر که مختار انتقام قاتلان اهل بیت (ع) را گرفت، مسرور و در حق مختار دعا کردند.ایرانیان در این حکومت و تشکیلات نقش مهمی داشتند، در قیام علوی و حسینی هم عنصر ایرانی نقش بر جسته ای داشت و در پیروزی مختار بر امویان و پیروزی حق بر باطل هم عنصر ایرانی نقش مهم دراسلام ایفا کرده است همچنین قیام های دیگر ضد اموی بر اساس قیام مختار و مبانی فکری آن شکل گرفت واین قیامها استمرار یافت ودست آوردهای زیادی برای شیعه و اسلام به دنبال داشت.
