آشنایی با حرم امام حسین (ع) در عراق

حسین بن علی بن ابی طالب (علیه السلام)(۴-۶۱ق)، امام سوم شیعیان، از اصحاب کساء، فرزند دوم امام علی(ع) و حضرت زهرا(س)، نوه پیامبر(ص) و مشهور به اباعبدالله است. او در ۱۰ محرم سال ۶۱ قمری، به همراه یارانش به دستور یزید بن معاویه به شهادت رسید.

تاریخچه مدفن حسین

پس از شهادت امام حسین(ع) و یاران او، طایفه ای از بنی اسد پیکر امام و یارانش را در همان جایی که به شهادت رسیده بودند، به خاک سپردند. در آن دوره، بنایی که آرامگاه امام حسین(ع) را به مردم می نمایاند، برآمدگی هایی از خاک بود.

اولین بنای حرم امام حسین (ع)

زمانی که مختار ثقفی در شعبان سال ۶۵ قمری در قیام خونخواهی امام حسین(ع) به پیروزی رسید، بر آرامگاه امام(ع) بنایی ساخت و بر آن گنبدی از آجر و گچ قرار داد. مختار در روزگار فرمانروایی خود نخستین کسی بود که بر آن مضجع، بنایی ساخت. این بنا شامل یک سرپوشیده و یک مسجد بود و مسجد هم دو در داشت؛ دری به سمت مشرق و دری دیگر به سمت مغرب.

به خاطر اینکه شیعیان زیادی به زیارت امام حسین(ع) می رفتند، هارون عباسی عده ای را روانه کرد تا مرقد امام را ویران سازند. فرستادگان هارون مسجدی را که بر مرقد امام بنا شده و همچنین مسجدی را که بر مرقد ابوالفضل(ع) برپا شده بود، ویران کردند. هارون همچنین از آنان خواسته بود درخت سدری را که در کنار مرقد امام(ع) روییده بود، قطع کنند و جای قبر را نیز با خاک یکسان سازند و آنان نیز چنین کردند.

دومین بنای حرم امام حسین

هنگامی که مأمون عباسی خلافت را در اختیار گرفت، همه عبّاسیان در برابر او ایستادند و او نیز برای آن که حکومت خود را ثبات دهد و خود را از مخالفت عبّاسیان برهاند، به فرزندان علی(ع) و شیعیان او توسّل جست و خواهان نزدیکی بیشتر به آنان شد و به همین خاطر امام رضا(ع) را به ولایتعهدی گماشت.

مأمون در سال ۱۹۳ق. دستور داد قبر امام حسین(ع) بازسازی شود و به شیعیان اجازه داده شود به زیارت مرقد امامان شیعه بروند.

در دوره مأمون بنایی بر مضجع امام حسین(ع) ساخته شد و این بنا تا سال ۲۳۲ق یعنی دوران زمامداری متوکل برجای ماند. چون متوکل به قدرت رسید بر شیعه سخت گرفت و آنان را در تنگنا قرار داد، فرمان تعقیب علویان را صادر کرد و آنان را از زیارت مرقد امام حسین(ع) باز داشت. او به گذاشتن پاسگاه های منع و تعقیب زائران که در همه پانزده سال فرمانروایی اش به سختی دست به کار این تعقیب و منع بودند بسنده نکرد، بلکه به نابود کردن، با خاک یکسان ساختن و آب بستن به مرقد امام حسین(ع) فرمان داد. طبری این واقعه را در ذیل حوادث سال ۲۳۶ ق آورده است.

سوّمین بنای حرم امام حسین

منتصر در اواخر سال ۲۴۷ق بر کرسی خلافت عباسی نشست و فرمان داد گنبدی بر مرقد امام حسین(ع) بسازند. خلیفه، همچنین اموالی در اختیار علویان قرار داد و آنان را به زیارت امام حسین(ع) فراخواند. در پی این گشایش، گروهی به کربلا هجرت کردند. بنایی که منتصر ساخت، تا سال ۲۷۳ ق. یعنی دوره خلافت معتضد عباسی بر جای ماند.^[۷]

چهارمین بنای حرم امام حسین

در ۹ ذی الحجه سال ۲۷۳ق و در حالی که زائران در روز عرفه در مرقد امام حسین(ع) گرد آمده بودند، بنایی که منتصر بر آن آرامگاه ساخته بود، بر سر آنان خراب شد و عده ای کشته شدند.پس از آن مرقد امام به مدّت ده سال همچنان بدون بنا باقی ماند، تا آن که داعی صغیر به حکومت رسید. او به ساختن بنایی مناسب برای مرقد امام علی(ع) و مرقد امام حسین(ع) فرمان داد. تاریخ این بنا به سال های میان ۲۷۹ و ۲۸۹ قمری مربوط می شود. داعی صغیر حرمی که در کربلا ساخته بود گنبدی بلند و دو درب داشت و در هر یک از دو سوی آن نیز یک سرپوشیده قرار داشت. وی همچنین بارویی را که بر پیرامون حرم امام حسین(ع) و خانه های مجاور بود را بازسازی کرد.

پنجمین بنای حرم امام حسین

در دوران خلافت طائع پسر مطیع عبّاسی، عضد الدوله بویهی حکمرانی بغداد را در دست گرفت. او در پنج سال دوره حکمرانی اش یک بار در جمادی الاول در سال ۳۷۱ق کربلا را زیارت کرد، اوقافی به مرقد امام(ع) اختصاص داد و فرمان داد تا آن را نوسازی کنند. همچنین در زیارت خود به مردمان و زائران امام(ع) عطایایی بخشید و مبالغی هم به صندوق حرم اهدا کرد. عضدالدوله افزون بر نوسازی بنا، به تزیین آن نیز پرداخت، رواق هایی بر اطراف ضریح امام ساخت. ضریح را به ساج و دیبا تزیین کرد و روکشی از چوب برایش ساخت و چراغدان ها و شمعدان هایی برای روشن کردن حرم اهدا نمود. این توجّهِ عضد الدوله، رونق و شکوفایی و پیشرفت کربلا در زمینه های دینی، اجتماعی و تجاری را در پی آورد. رواق معروف به رواق عمران بن شاهین در مرقد امام علی(ع) در نجف و همچنین مسجدی که در سمت غرب حائر حسینی بنا شده، در همین دوران ساخته شده است.

معزالدوله بویهی در سال ۳۶۹ق فرمانروایی بطیح جایی در نزدیکی واسط را به عمران بن شاهین واگذاشت و عمران دست به کار ساختن مسجد و رواقی در نجف و همچنین مسجد و رواقی دیگر در کربلا و کاظمین شد. رواقی که ابن شاهین بنا کرد، به رواق «سید ابراهیم مجاب» مشهور شد، و مسجدی که در جوار رواق ساخته بود تا دوران حکومت شاهان صفوی برپا ماند و در این دوره بنا به فتوایی که ضمیمه کردن مسجد به صحن حرم امام حسین(ع) را مجاز اعلام می کرد، در توسعه و نوسازی حرم، آن را جزو صحن قرار دادند. البته قسمتی از این مسجد همچنان جزو بناهای حرم امام(ع) مانده و امروزه مخزن فرش های حرم و در پشت ایوانِ معروف به ایوان ناصری واقع است.

در سال ۴۰۷ه. ق. یکی از شب ها دو شمع بزرگ از شمع هایی که حرم را روشن می ساخت بر فرش ها افتاد و آتش نخست پرده ها و روکش ها را به کام خود فرو برد و سپس به رواق ها و گنبد سرایت کرد، به گونه ای که تنها دیوارها، بخشی از حرم و مسجد عمران بن شاهین از آسیب این آتش ایمن ماند.

ششمین بنای حرم امام حسین

حسن بن مفضل بن سهلان پس از در دست گرفتن قدرت به بازسازی حرم امام حسین(ع)، که بخش هایی از آن؛ شامل حرم و گنبد و رواق ها در آتش سوخته بود، پرداخت. او در سال ۴۱۲ق گنبدِ حرم امام حسین(ع) را بازسازی و قسمت های سوخته در آتش را ترمیم کرد و فرمان داد دیواری بر پیرامون حرم بسازند.

بنای هفتم حرم امام حسین

در سال ۶۲۰ه. ق. محمد بن عبدالکریم کندی وزارت ناصرلدین الله را به عهده گرفت. او در دوران وزارت خود به ترمیم حرم و نوسازی و بازسازی قسمت های ویران شده آن پرداخت، دیوارها و چار رواق حرم را پوششی از چوب ساج پوشاند، صندوقی چوبی که با دیبا و پارچه های حریر زینت یافته بود، بر روی قبر نهاد.

بنای هشتم حرم امام حسین

اویس بن حسن جلائری در سال ۷۶۷ق بنای مسجد و حرم را نوسازی کرد و بر فراز ضریح گنبدی نیم دایره ای بنا نهاد. این گنبد بر چهار طاق در چهار سمت مضجع امام استوار بود و سمت بیرونی هر یک از این طاقها رواقی از رواق های حرم را تشکیل می داد. گنبدی بلند بر این چهار طاق ساخته شد و شکل هندسی بدیعی را تشکیل داد. این بنا که یکی از پسران اویس به نام احمد آن را در سال ۷۸۶ق تکمیل کرد؛ به گونه ای بود که اگر کسی بیرون از آن و در سمت درِ قبله می ایستاد تمام حرم و مضجع و ضریح امام را به طور کامل می دید و افزون بر این، امکان گردش زائران بر گرد ضریح وجود داشت.

احمد جلائری ایوان روبروی صحن را که به ایوان طلا مشهور است و همچنین مسجد صحن را، که به شکل مربعی برگرد حرم قرار گرفته است ساخت و به آراستن رواق ها و داخل حرم به وسیله آینه کاری و خاتم کاری و نیز کاشی های کاشانی که بر آنها منظره هایی طبیعی نقش بسته اهتمام ورزید. بنا به فرمان احمد جلایری، دو گلدسته حرم را نیز به آجرهای زرد کاشانی آراستند.

حرم امام حسین در دوره صفویه

در سال ۹۱۴ق. شاه اسماعیل صفوی بغداد را گشود در دوّمین روز پس از آن به زیارت امام حسین(ع) رفت و فرمان داد حاشیه های ضریح را تذهیب کنند. او همچنین دوازده چراغدان طلا به حرم هدیه کرد. در ۹۲۰ق شاه اسماعیل، دیگر بار به زیارت کربلا آمد و دستور داد صندوقی از چوب ساج بر ضریح بسازند. در ۹۳۲ق شاه اسماعیل دوم، ضریح مشبک زیبایی که از نقره ساخته شده به مرقد امام هدیه کرد. در ۹۸۳ق علی پاشا ملقّب به «وند زاده» بنای گنبد را نوسازی کرد. در ۱۰۳۲ق. شاه عباس صفوی ضریح مسی برای صندوق ضریح ساخت و گنبد را نیز به سنگ های کاشانی تزیین کرد. در ۱۰۴۸ق. سلطان مراد چهارم، از سلاطین عثمانی، کربلا را زیارت کرد و فرمان داد گنبد را از بیرون با گچ سفید کنند.

حرم امام حسین در دوره نادرشاه

در سال ۱۱۳۵ ق. همسر نادر شاه با در اختیار گذاشتن اموال فراوانی به متولیان حرم امام حسین(ع) فرمان داد نوسازی گسترده ای انجام دهند. در ۱۱۵۵ق. نادر شاه کربلا را زیارت کرد و فرمان داد بناهای موجود را تزیین کنند. او همچنین هدیه های گران بهایی به گنجینه حرم هدیه کرد.

حرم امام حسین در دوره قاجار

در سال ۱۲۱۱ق. آقا محمدخان قاجار دستور داد گنبد را به طلا آراستند. در ۱۲۱۶ق وهابی ها به کربلا یورش آوردند، ضریح و رواق را ویران کردند و همه نفایس موجود در گنجینه حرم را ربودند. در ۱۲۲۷ق ساختمان حرم رو به فرسودگی نهاده بود از همین رو مردم کربلا برای فتحعلی شاه قاجار نامه نوشتند و فرسودگی گنبد را به وی اطلاع دادند. وی با فرستادن یک ناظر برای نظارت بر هزینه ها و کار تجدید بنا دستور داد بنا را نوسازی و ورق های طلای روی گنبد را تعویض کنند.

در سال ۱۲۳۲ق فتحعلی شاه قاجار ضریح نقره ای تازه ای ساخت؛ ایوان گنبد را به طلا آراست و همه آنچه را که وهابیون ویران کرده بودند بازسازی کرد. در ۱۲۵۰ق فتحعلی شاه دستور داد گنبد بارگاه امام را نوسازی و گنبد حرم حضرت ابوالفضل(ع) را نیز برپا و تذهیب کنند. از سوی وی وکیلش ابراهیم خان شیرازی نظارت بر انجام امور و هزینه ها را بر عهده داشت. در ۱۲۷۳ق ناصرالدین شاه گنبد و بخشی از طلاکاری های آن را نوسازی کرد و در ۱۲۸۳ق صحن حرم را توسعه داد.

حرم امام حسین در دوره های بعد

در سال ۱۳۵۸ق. سیف الدین طاهر، داعی اسماعیلی ضریح نقره ای را به ضریحی نو بدل کرد. در ۱۳۶۰ق او یکی از گلدسته ها را که ویران شده بود را از نو ساخت. در ۱۳۶۷ق خانه ها و همچنین مدارس دینی مجاور صحن به هدف توسعه آن تخریب شد. در ۱۳۷۰ق ضلع شرقی حرم ساخته، بدان افزوده و ایوان ها و طاق ها با کاشی های نفیس زینت داده شد. در ۱۳۷۱ق گنبد، تجدید بنا و به خشت های طلا آذین شد.

در سال ۱۳۷۳ق آینه کاری های سقف و رواق های حرم به طور کامل بازسازی و کاشی های معرّقی از اصفهان برای آراستن حرم امام حسین(ع) و حضرت عبّاس به کربلا آورده شد. در همین سال قسمت بالای ایوان قبله (ایوان طلا) را طلاکاری کردند. در ۱۳۸۳ق هیأت نوسازی حرم برای نمای دیوارهای بیرونی حرم سنگ هایی از ایتالیا وارد کرد.

در سال ۱۳۸۳ق هیأت نوسازی حرم به بلندتر کردن ایوان ها و نماکاری دیوارهای آنها با کاشی اقدام کرد. در ۱۳۸۸ق ستون هایی سنگی از ایران وارد کردند و به برداشتن سقف قدیمی ایوان پرداختند.

در سال ۱۳۹۲م کلنگ احداث بنای جدید ایوان طلا بر زمین زده شد. در ۱۳۹۴ق طرح نوسازی و هماهنگ سازی صحن تدوین شد. این طرح شامل احداث مجدد ایوان، خراب کردن ضلع غربی صحن و همچنین نماکاری دیوارها با کاشی بود. در ۱۳۹۵ق کار تعمیرات حرم امام حسین(ع) و حرم حضرت عباس(ع) با کاشی کاری دیوارهای جلوی صحن و ساختن کتابخانه و موزه در ضلع غربی حرم امام(ع) پیگیری شد. در ۱۳۹۶ق وزارت اوقاف به تزیین و نوسازی ایوان طلا به وسیله کاشی معرّق و خاتم کاری پرداخت.

در سال های اخیر صحن حرم مسقف شده است. مسقف شدن صحن باعث گردیده تا گنبد و مناره ها از فاصله دور قابل رویت نباشد. برای حل این مشکل ستادبازسازی عتبات عالیات ایران با هماهنگی با مقامات عراقی در صدد اجرای طرح مرتفع کردن گنبد حرم امام حسین(ع) هستند. بر اساس این طرح، ارتفاع گنبد ۷/۵ متر افزایش می یابد تا از راه دور نیز گنبد قابل مشاهده باشد.

حرم امام حسین (ع) چند درب دارد؟

این حرم مطهر دارای درب های مختلفی است که هر کدام به یکی از محله های شهر کربلا و خیابان های اطراف باز می شوند. برای هر در ورودی حرم امام حسین (ع) ایوان هایی بلند با تزئینات بسیار زیبای کاشی کاری منقش به آیات قرآن با خط کوفی در نظر گرفته شده است. در گذشته حرم امام حسین (ع) هفت درب داشت اما پس از توسعه صحن و بخشهایی از آن در حال حاضر ده درب برای تشرف به بارگاه مقدس سید الشهدا (ع) وجود دارد. درهای حرم امام حسین (ع) را با نام های مختلفی می شناسند که عبارتند از:

• باب قاضی الحاجات
• باب الرجاء
• باب الشهدا
• باب السلام
• باب الکرامه
• باب السدره
• باب السلطانیه
• باب الراس الشریف
• باب الزینبیه
• باب القبله

حرم امام حسین چند گنبد دارد؟

یکی از مسائلی که در سال های اخیر موجب آزرده خاطر شدن زائران حسینی شده است، دیده نشدن گنبد این حرم مطهر از فاصله دور است. به خاطر ساخت و سازهایی که انجام شده دید زائران نسبت به گنبد حرم امام حسین (ع) کاهش پیدا کرده و به حدی رسیده است که از فاصله ۵۰ متری امکان مشاهده حرم وجود ندارد.

در حال حاضر حرم امام حسین (ع) دارای دو گنبد است و گنبد اولیه که به قبه حسینی مشهور است در زیر گنبد دوم محفوظ مانده است. گنبد دوم در عصر صفویه ساخته شده و از ارزش تاریخی و هنری بالایی برخوردار است. از این رو ستاد بازسازی عتبات عالیات تصمیم گرفته برای حفظ این گنبد و افزایش دید زائران گنبدی جدید بر روی آن نصب کند. درواقع ۳ گنبد شدن حرم امام حسین (ع) به این معنی نیست که حرم دارای ۳ گنبد مجزا می شود، بلکه همانگونه که اکنون دو گنبد بر روی هم سوار هستند، گنبد جدید نیز روی آنها سوار می شود تا ارتفاع آن افزایش یابد.

حرم امام حسین (ع) چند گلدسته دارد؟

حرم امام سوم شیعیان دارای ۳ گلدسته است که نخستین آنها توسط منتصر عباسی در سال ۲۴ هجری قمری ساخته شد. منتصر پس از تخریب حرم توسط پدرش متوکل عباسی به بازسازی و مرمت بنا پرداخت و مناره ای بلند برای راهنمایی زائران و به عنوان نشانه حرم مطهر اما حسین (ع) بنا کرد. دو گلدسته دیگر نیز در سال ۷۴۷ هجری قمری در دوران ایلخانان و در جریان بازسازی حرم مطهر توسط سلطان احمد جلایری ساخته شدند. این دو گلدسته به نام های «مناره العبد» و «مناره جنوبی» شناخته می شوند.

پس از تخریب مناره العبد در سال ۱۳۵۴ قمری توسط آل زعمه از متولیان حرم به دلیل انحراف و کج بودن دیگر گلدسته ای ساخته نشد و در حال حاضر حرم امام حسین (ع) دارای دو مناره بلند با تزیینات بسیار زیبای کاشی کاری و طلاکاری است.

حرم امام حسین (ع) چند گوشه دارد؟

ضریح حرم امام حسین (ع) برخلاف سایر ضریح های پاک امامان و معصومین دارای ۶ گوشه است. داستان ها و روایات متعددی برای ۶ گوشه بودن قبر امام حسین (ع) نقل شده که معتبرترین آنها که به واقعیت نزدیک است توسط شیخ مفید در کتاب «الارشادات» ارائه شده است. در این کتاب نام ۱۷ نفر از شهدای بنی هاشم در روز عاشورا ذکر شده که در پایین پای امام در یک گودی بزرگ دفن شده اند که یک از آنها حضرت علی ابن حسین (ع) است. حضرت علی اکبر (ع) از سایر شهدا نزدیکتر به امام دفن شده است.

بنابراین گوشه های اضافی ضریح مطهر سیدالشهدا محل دفن پسر بزرگ یشان و فرزند نوزاد این حضرت یعنی حضرت علی اصغر (ع) و دیگر شهدای روز عاشورا است.

در حرم امام حسین چه دعایی بخوانیم؟

زائرانی که به حرم مطهر امام حسین (ع) مشرف می شوند باید در این مکان مقدس ادعیه و زیارتنامه مخصوص این حضرت را بخوانند در منابع مختلف آمده است که در حرم سیدالشهدا خواندن نماز مخصوص زیارت و خواندن زیارتنامه هایی همچون زیارت وارث، زیارت ناحیه مقدسه، زیارت عاشو، زیارت رجبیه و زیارت شب های قدر فضیلت بسیار دارد.

چه کسانی در حرم امام حسین (ع) دفن شده اند؟

در حرم مطهر امام حسین (ع) علاوه بر پیکر پاک ایشان افراد دیگری نیز دفن شده اند. مهمترین آنها پسران این امام یعنی حضرت علی اکبر (ع) و حضرت علی اصغر (ع) هستند که در پایین پای پدرشان به خاک سپرده شده اند. از دیگر افرادی که مدفن آنها در حرم امام حسین (ع) است و دارای ضریح جداگانه ای هستند می توان به حبیب ابن مظاهر و ابراهیم مجاب اشاره نمود.

همچنین بسیاری از شهدای عاشورا و عالمان و مشاهیر مانند محمد تقی شیرازی، محمد حسین حائری اسفهانی، سید علی طباطبایی، سید رضی، رجال سیاسی مشهور مانند امیرکبیر، مظفرالدین شاه قاجار، محمد علی شاه قاجار، احمد شاه قاجار، ظاهر شاه هندی، ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه قاجار و … در این حرم مطهر دفن شده اند.

چرا حرم امام حسین (ع) بوی سیب می دهد؟

نقل شده کسانی که به زیارت حرم مطهر امام حسین (ع) می روند در این مکان مقدس بوی سیب استشمام می کنند. این سخن ریشه در روایتی از ام سلمه دارد که می گوید: « روزی هنگام نازل شدن جبرئیل بر پیامبر و سخن گفتن با ایشان امام حسن (ع) و امام حسین (ع) وارد شدند. جبرئیل شروع کرد به اشاره کردن با دستش، مثل کسی که چیزی را می گیرد ناگهان در دستش یک سیب و به و انار بود و آنها را به حسنین دارد. این میوه های بهشتی خاصیتی داشتند که هر کسی هر چقدر از آنها می خورد باز به حالت اول باز می گشتند و تمام نمی شدند»

طبق روایتی با شهادت حضرت فاطمه (س) انار و با شهادت حضرت علی میوه به از بین رفتند. می گویند امام در روز عاشورا برای برطرف کردن عطش خود این سیب را می بوییدند و با شهادت ایشان نیز این میوه بهشتی نیز ناپدید گردید. از این رو گفته می شود هرکس از شیعیان که زائر قبر سیدالشهدا است و در وقت سحر به حرم مطهر ایشان مشرف گردند بوی سیب را استشمام می کنند.

ایوان ها و رواق های حرم امام حسین (ع)

در حرم مطهر سیدالشهدا (ع) و اطراف صحن آن ایوان های بزرگی وجود دارد که مهمترین آنها به شرح زیر می باشند:

• ایوان طلا: معروف ترین ایوان حرم در ضلع جنوبی واقع شده و به خاطر پوشش دیوارهای آن با طلا به نام ایوان طلا شناخته می شود. این ایوان دارای سه در چوبی با روکش طلا و تزئینات هنرمندان مینا کاری و کتیبه های آیات قرآن و اشعار عربی است.
• ایوان ناصری: یکی دیگر از ایوان های حرم اباعبدالله در ضلع غربی قرار دارد و به خاطر انتساب به نام ناصرالدین شاه قاجار به ایوان ناصری معروف است. بعدها به خاطر بازسازی این ایوان توسط سلطان عبدالحمید عثمانی به نام ایوان حمیدی نیز شهرت یافت. این ایوان زیبا در تاریخ ۱۲۷۵ هجری قمری ساخته شده و در سال ۱۳۰۹ هجری قمری مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
• ایوان وزیر: در وسط ضلع شمالی صحن حرم ایوانی منسوب به یکی از وزرای دوره قاجار قرار دارد که به نام ایوان وزیری شناخته می شود. یکی از درب های صحن حرم به نام باب السلام به این ایوان گشوده می شود و ایوان وزیری محل دفن بسیاری از علما و بزرگمردان است.در چهار طرف گنبدخانه حرم امام حسین (ع) رواق هایی زیبا وجود دارند که پوشش دیوارها و کف آنها از سنگ مرمر و سقف آنها آینه کاری شده است. این رواق ها عبارتند از:
• رواق ابراهیم مجاب: این رواق در غرب گنبدخانه واقع شده و به خاطر وجود قبر و ضریح ابراهیم مجاب به این نام شهرت یافته است. همچنین در این رواق چند تن از علما نیز به خاک سپرده شده اند. از رواق ابراهیم مجاب دو درب به نام های باب حبیب بن مظاهر و باب سید ابراهیم مجاب به صحن حرم باز می شود.
• رواق حبیب بن مظاهر: در قسمت جنوبی گنبدخانه رواقی وجود دارد که محل دفن شهید بزرگ کربلا، حبیب بن مظاهر می باشد. ضریح این شهید والامقام که از جنس نقره می باشد در این رواق قرار گرفته و علاوه بر ایشان برخی دیگر از بزرگان و افراد مشهور در مقبره ای مخصوص در رواق حبیب بن مظاهر به خاک سپرده شده اند.
• رواق فقها: رواق شرقی از دیگر رواق های اطراف گنبدخانه است که به خاطر وجود قبور چند تن از فقهای شیعه مانند وحید بهبهانی، سید علی طباطبایی و شیخ یوسف آل عصفور به این نام شهرت یافته است. علاوه بر این بزرگان افراد دیگری نیز در این رواق مدفون شده اند.
• رواق سلاطین : آخرین رواق حرم امام حسین (ع) در بخش شمالی گنبدخانه واقع شده و به خاطر وجود قبر چندین تن از شاهان قاجاری مانند مظفرالدین شاه، محمد علی شاه و احمد شاه به نام رواق سلاطین شناخته می شود.