موزه مردم شناسی، یکی از موزه های استان تهران است. این موزه که در سال ۱۳۱۴ بنیاد گردید، شامل آثار مربوط به مردم شهرستان های گوناگون ایران در دوره قاجاریه و معاصر می باشد. در سال ۱۳۴۷ موزه مردم شناسی از محل سابق به کاخ ابیض در مجموعه کاخ گلستان انتقال داده شد. این موزه دارای کارگاه های خطاطی، عکاسی، مجسمه سازی، نجاری و نیز کتابخانه، قرائت خانه، سالن سخنرانی و چهل و هفت غرفه مربوط به آثار گردآوری شده از سراسر ایران است. آثار موزه به شیوه موضوعی طبقه بندی شده و به نمایش درآمده اند. این موزه در میدان ۱۵ خرداد داخل محوطه کاخ گلستان واقع شده است.
کاخ ابیض
این کاخ یکی از کاخ های زیبای واقع در مجموعهٔ کاخ گلستان (در میدان ارگ تهران) است که امروزه به عنوان موزهٔ مردم شناسی مورد بازدید عموم قرار می گیرد.در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه، شاه سلطان عبدالحمید، پادشاه عثمانی مقداری اثاثیه ارزشمند و گرانبها برای شاه ایران فرستاده چون در آن هنگام تقریباً همه کاخها و تالارهای سلطنتی با تابلوها و اثاثیه متعدد پر و آراسته شده بود، از این رو ناصرالدین شاه تصمیم گرفت که در گوشه جنوب غربی محوطه کاخ گلستان، که سابقاً محل کلاه فرنگی یا برج آغامحمدخانی بود، کاخ جدیدی بنا کند و هدایای سلطان را در آن جای دهد.
این بنا به علت سفیدی رنگ نمای ساختمان، که به شیوه بناهای قرن ۱۸ اروپا گچ بری و نماسازی شده بود و نیز به سبب آنکه پله ها سراسری کاخ مرمر سفید رگه دار بود، کاخ ابیض نامیده می شد. کاخ ابیض از همان ابتدای بنای خود به جلسات هیئت دولت اختصاص یافت. جلسات تا سال ۱۳۳۳ شمسی، در این کاخ و در تالار سلطان عبدالحمید تشکیل می شد. در سال ۱۳۴۴ به سبب تاجگذاری محمدرضا شاه پهلوی در ضلع غربی و نیز طبقه پایین ساختمان تغییراتی به وجود آمد و از سال ۱۳۴۷ تا به امروز به موزه مردم شناسی تبدیل شد.
در پنجره هایی که در این عمارت بکار رفته، به سبب تأثیر معماری اروپایی نقشها ساده شده و از خطوط منحنی استفاده شده و به گره خورشیدی نام گذاری شده؛ ولی درب ورودی کاخ کاملاً طبق نقوش هندسی معماری قاجار ساخته شده که از گره هشت مشبک در زمینه نیم دایره استفاده شده است.
معماری کاخ ابیض
در معماری کاخ از سبک اروپایی الهام گرفته شده است و نوع طراحی که برای پنجره های کاخ به کار رفته است گویای همین موضوع است زیرا طرح پنجره ها ساده و خطوط منحنی در آن ها به کار رفته است که نام این طرح گره خورشیدی است ولی با تمام این اوصاف در طرح در اصلی کاخ از سبک معماری قاجار استفاده شده است و از طرح گره هشت مشبک در زمینه نیم دایره به کار برده شده است.معماری آن شباهت زیادی به شمس العماره دارد و با نگاه به ساختمان این عمارت می توان شمس العماره را تجسم کرد
روایت شده است که شخص ناصرالدین شاه نقشه کاخ را طراحی کرده است و به گونه ای اندازه های دیوارهای تالار بزرگ کاخ را طراحی کرده است که متناسب با اندازه بزرگترین فرشی باشد که سلطان عبدالحمید به او هدیه داده است و پس از پایان ساخت کاخ با دستوراتی که خود ناصرالدین شاه برای تزیین تالار داده است به تالاری زیبا و مناسب برای پذیرایی از پادشاهان مبدل می شود.
که این تزیینات شامل تابلو هایی می شود که شاه در سفر های خود به کشور های اروپایی به عنوان یادگاری دریافت می کرده است و یا بعد از سفر برای شاه فرستاده شده بودند و نقوش روی تابلو ها تصاویری از پادشاهان و ملکه های کشور های دیگر بوده است و نقاشی ها از نوع رنگ و روغن بوده اند.
موزه مردم شناسی
در سال ۱۳۳۶ نمایشگاهی با موضوع پوشش زنان ایران در این کاخ برگذار شد که اولین نمایشگاهی بود که در این موزه برپا شده است در سال های ابتدایی پهلوی دوم و بعد از تاج گذاری محمد رضا شاه وزارت فرهنگ و هنر تشکیل شد و با مرمت کاخ که به دلیل رطوبت و کهنگی به مرحله نابودی رسیده بود تعمیراتی انجام شد و به موزه مردم شناسی مبدل شد
محمد رضا شاه در سال ۱۳۱۴ دستور داد که این موزه تاسیس شود و بعد از ابلاغ فرمان شاه کارشناسانی به تمامی نقاط کشور فرستاده شدند تا اشیا و اسباب زندگی مردم را در شهر ها و روستا ها مختلف گردآوری کنند و در نتیجه تلاش های کارشناسان موزه در ماه مهر سال ۱۳۱۶ هجری شمس افتتاح شد.
این موزه یکی از با قدمت ترین موزه های مردم شناسی ایران است و از جهاتی شباهت زیادی به موزه هنرهای ملی دارد که از نظر وسایلی که در آن نگهداری می شود بسیار غنی است که دارای دو طبقه و بخش های گوناگونی است که بخش اداری و تالار نمایش در طبقه همکف قرار دارد و در طبقه دوم سبک پوشش مردم ایران در نقاط مختلف ایران به نمایش گذاشته شده است و علاوه بر آن شیوه ی پوشش مردم در زمان قاجار چه در بانوان و چه در آقایان در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داده شده است.
طبقه اول موزه
در این طبقه در ابتدای مسیر با مدارک تاریخی که بر روی دیوار ها نصب شده است روبه رو می شوید این مدارک و اسناد دارای موضوعات مختلفی هستند مانند سند ازدواج شاهزاده حسنعلی میرزای قاجار که مهریه همسر او ۹۰۰ تومان بوده است و همچنین فرمانی که مظفر الدین شاه برای بخشیدن بخش های مختلف کشور صادر کرده است.
اتاق هایی تو در تو در قسمت راست طبقه اول وجود دارند که در آن ها وسایل و ابزاری که مردم عادی برای زندگی از آن ها استفاده می کرده اند را قرار داده اند که با دیدن این ابزار و وسایل که شامل انواع قفل ها و کلید ها ی چوبی، وسایل حمام و وسایل پزشکی و فانوس ها می شود تصویری در ذهن بازدیدکنندگان مبنی بر ساده بودن زندگی مردم ایران در زمان قاجار نقش می بندد.
ماکتی از یک عروس و درویش های زمان قاجار در ادامه اتاق ها قرار داده شده است که با دیدن آن ها می توان به نحوه پوشش در آن دوران پی برد علاوه بر این در کنار ماکت ها ابزار های موسیقی مانند سرنا، سنتور، ضرب، کمانچه و دهل قرار داده شده که بیانگر سبک موسیقی در زمان قاجار هستند.
مسیر بازدید داخل موزه
مسیر بازدید از این موزه در طبقه ی اول با دیدن اسنادی آغاز می شود که به دیوار نصب شده اند. این اسناد شامل موضوعات مختلفی از جمله فرمان اعطای حکومت بخش های مختلف کشور توسط مظفر الدین شاه و سند ازدواج شاهزاده ی قاجاری، حسنعلی میرزا و همسرش با مهریه ۹۰۰ تومان است.
۱. اشیای ساده زندگی در کاخ قاجار
در سمت راست این طبقه اتاق هایی تو در تو قرار دارند که اشیای مورد نیاز زندگی عموم مردم در نقاط مختلف کشور را در خود جا داده اند.این اشیا شامل گهواره ای متعلق به مردم نواحی شمالی کشور ، اسباب پخت و پز، انواع قفل ها و کلیدها ، ساخته های چوبی ، سفال های لعاب دار ، منابع روشنایی مانند فانوس ها، وسایل حمام ، وسایل پزشکی، ساخته های نمدی و صنایع منبت و خاتم کاری شده است که هریک با ظرافت خاصی طراحی شده اند و تصویری از ابزارآلات مورد نیاز زندگی عموم مردم را مشخص می کنند، تصویری که می تواند زندگی ساده ی مردم دوره ی قاجاری را در ذهن مخاطب مجسم کند.
۲. دهل، سرنا و کمانچه؛ ابزآلات موسیقی در دوره قاجار
در ادامه ی اتاق های تو در توی طبقه ی نخست، ماکتی از عروس دوره ی قاجار و دراویش آن زمان قرار دارد که هریک با نمایش لباس های مخصوص، نحوه ی پوشش در آن دوران را نشان می دهند. در کنار این ماکت ها، آلات موسیقی مانند دهل ، سرنا ، کمانچه ، سنتور، دایره، ضرب و ... به نمایش گذاشته شده است تا موسیقی دوران قاجار را بتوان تصور کرد.در امتداد اتاقک های طبقه ی اول نیز قهوه خانه های قدیم ایرانی شبیه سازی شده است که شمایل آن با سماور، منقل و دیزی همراه قهوه چی و نقال و مشتری ها، پاتوق های ۷۰ سال پیش را تداعی می کند.
۳. تصویر فتحلی شاه قاجار، تنها اثر باقی مانده روی دیوار کاخ
از دل طبقه ی نخست این عمارت، پله هایی عریض بازدیدکنندگان را به سالن طبقه ی فوقانی هدایت می کنند. سالن وسیعی که هر دو طرف آن با تابلوهای بزرگ پارچه دوزی شده با تصویر فتحعلی شاه قاجار منقش شده اند.سراسر اتاق های سالن طبقه دوم نیز که مسیر بازدیدش با تماشای انواع روسری های ابریشمی منقش آغاز و با انواع پای افزارهای ایرانی تمام می شود، محل نمایش ماکت های مومی است که هرکدام معرف زنان و مردان نقاط مختلف کشور با پوشش های بومی رایج آن مناطق هستند. در کنار آن ها نیز نمونه های باقی مانده از برخی لباس های مورد استفاده در دوره ی قاجار مانند پوشش رایج مرد درباری یا تن پوش های اندرونی و بیرونی عموم زنان به چشم می خورد.
آشنایی با تخت مرمر در تهران
