آشنایی با مسجد وکیل یا مسجد سلطانی در شیراز

مسجد وکیل یا مسجد سلطانی، مسجدی تاریخی مربوط به دوره زندیان در شیراز است که به دستور کریم خان زند ساخته شد. این مسجد در غرب بازار وکیل و در انتهای راستهٔ شمشیرگرها واقع شده است طرح این مسجد دو ایوانی بوده و دارای دو شبستان جنوبی و شرقی است.

شبستان جنوبی با ستون های سنگی یکپارچه و مارپیچ از شاخصه های معماری ایرانی و از مناطق دیدنی این مسجداست که دارای ۴۸ ستون سنگی یکپارچه می باشد.

مساحت این شبستان در حدود ۵ هزار متر مربع است و منبر چهارده پله ای یکپارچه از سنگ مرمر از زیبائی های قسمت شبستان می باشد. گویند به فرمان کریم خان این سنگ از مراغه به شیراز آورده شد.

در سمت شمال مسجد طاق بلند و مهمی ساخته شده که به طاق مروارید معروف است و در دور این طاق با قلم درشت و خط ثلث عالی یکی از سوره های قرآن به صورت هلالی نوشته شده است.

این مسجد بر طبق بافت معماری سنتی این مرز و بوم در یک مجموعه اجتماعی قرار گرفته و هماهنگی زیبایی را در پیوند دین و دنیا، به وجود آورده است. کاشی کاری صحن و ایوان های شمالی و جنوبی نیز بسیار زیبا و از انواع هفت رنگ و معرق می باشد.

مسجد وکیل در سفرنامه به سوی اصفهان پیرلوتی این گونه معرفی شده است: "امروز خوشبختانه موفق شدم وارد مسجد کریم خان شوم بی شبهه اگر مدتی در این جا بمانم به همه محل هایی که دخول به آن ها اکنون به طور کامل برایم ممنوع است، وارد می شوم. مردم این شهر نسبت به من بسیار ملایم و مهربانند. خطوط و نقوش معماری مسجد، ساده و بی آلایش است، ولی در همه جا، میناکاری و رنگ های سبز و قرمز دیده می شود و این تجمل به حد افراط رسیده است هیچ قسمتی از دیوار را نمی توان یافت که به دقت میناکاری نشده باشد. اکنون در کاخی لاجوردین و فیروزه فام هستیم."

درباره مسجد وکیل شیراز

شیراز شهری با جاذبه های گردشگری بسیار زیادی است. مسجد وکیل شیراز یکی از آثار تاریخی این شهر است که همچون مسجد نصیر الملک شیراز مربوط به دوره زندیه است. در غرب بازار وکیل و در انتهای بخش شمشیرگرها، مسجد وسیع بسیار زیبایی احداث شده که به نام مسجد سلطانی وکیل یا مسجد وکیل مشهور است. مسجد وکیل که با نام مسجد جامع وکیل نیز شناخته می شود از آثار با ارزش دوره زندیه بوده که در محله درب شاهزاده، خیابان آیت الله طالقانی، بین حمام و بازار وکیل قرار دارد. این مسجد زیبا که از لحاظ هنری و معماری دارای اهمیت زیادی است در سال 1187 هجری و همزمان با بنای بازار و میدان وکیل به دستور کریم خان احداث شد.

معماری مسجد وکیل شیراز

این مسجد دارای دو ایوان شرقی و جنوبی می باشد. معمارهای مسجد وکیل به منظور این که قبله مسجد با قبله شرعی مطابقت کند و از طرفی نمای مسجد با درهای فرعی بازار و خود بازار همخوانی داشته باشد، راهروها را به صورتی به صحن مسجد وصل کرده اند که در عین کجی تغییر زاویه صحن مشخص نباشد.

این حد از دقت در معماری در دوره ای که اوج شکوفایی ایران در بخش معماری بوده است، قابل تحسین و ستودنی است. از دیدنی ترین بخش های این مسجد می توان به شبستان جنوبی مسجد اشاره کرد. این شبستان دارای 48 ستون سنگی مستحکم با طرح و نقش های مخصوص دوره زندیه است. ستون های شبستان جنوبی مسجد به صورت مارپیچ و آمیخته از هنر ایرانیان دوره زندیه است. طاق بالایی قسمتی از این شبستان با کاشی های لاجوردی که در کناره های آن آیات قرآن با خط نسخ و ثلث به رنگ سفید، تزئین شده است که چشم هر بیننده ای را به خود جذب می کند. این بخش از شبستان در کنار تمام زیبایی ها و معماری زیبایی که در ساخت ستون ها و طاق ها، به کار برده شده است، دارای یک منبر 14 پله ای است. جنس پله های این منبر از سنگ مرمر است که گفته می شود به منظور زیباکردن هرچه بیشتر این منبر به دستور کریم خان زند سنگ های مرمر این پله ها از مراغه به شیراز آوره شده است.

مساحت مسجد وکیل شیراز

کاشی کاری صحن و ایوان های شمالی و جنوبی مسجد بسیار زیبا بوده و از هفت رنگ معرق در کاشی های صحن مسجد استفاده کرده اند. تاریخ ساخت این مسجد سال 1187 هجری و همزمان با ساخت بنای بازار وکیل و میدان در زمان کریم خان زند بوده است. مسجد وکیل دارای وسعتی بالغ بر 8 هزار و660 متر مربع می باشد.

بخش های مسجد وکیل شیراز

مسجد وکیل شیراز مساحتی بالغ بر ۱۱ هزار متر مربع و ۸۶۶۰ متر زیربنا دارد و ابعاد بنا از قسمت بیرونی، دارای طولی برابر با ۱۲۰ متر و عرضی بالغ بر ۸۰ متر است. برخی از بخش های این مجموعه شامل ورودی، حیاط، شبستان بزرگ، شبستان زمستانی، حیاط خلوت، طاق مروارید و... می شود.

ورودی

دو لنگه در ورودی مسجد ارتفاعی بالغ بر هشت متر و عرضی حدود سه متر (برای هر لنگه در) دارند. ورودی بازار شمشیرگرها نیز در مجاورت این درها واقع شده است. درب ورودی به سمت دالانی متشکل از هشت ضلع باز می شود که سقفی زیبا و مزین به کاشی کاری های گل و بته و عبارت زیبای لااله الاالله به خط کوفی دارد.

طاق مروارید

در قسمت شمالی مسجد وکیل شیراز، طاق مروارید قرار دارد که از دو گلدسته کاشی کاری شده، ارتفاعی برابر با ۲۰ متر و عرض دهنه ای بالغ بر ۱۲ متر تشکیل شده است. پهنای دهنه این طاق با احتساب جرزهای کاشی کاری شده در قسمت های چپ و راست طاق، به ۲۰ متر نیز می رسد. در چهار قسمت طاق مروارید، سه عدد طاق نمای کوچک و یک شاه تویزه تعبیه شده است. یکی از این طاق نماها، راه ورودی به حیاط مسجد و سه طاق نمای دیگر، جلو رواقی با عرضی برابر با پنج متر هستند. سقف و جرزهای طاق مروارید با کاشی هفت رنگ و تزییناتی به صورت طرح های گیاهی و هندی مزین شده است. همچنین ازاره بخش داخل طاق از سنگ مرمر سبک و ازاره قسمت های جرزهای دو سمت چپ و راست طاق، از نقوش سنگ گندمک، ساخته شده اند. در قسمتی از طاق مروارید کتبیه ای قرار دارد که تاریخ ۱۲۴۳ بر آن حک شده است. در بخش درونی طاق نیز کتیبه ای دیده می شود که آیاتی از قرآن را با خط ثلث بر آن حک کرده اند.

شبستان جنوبی

مسجد وکیل شیراز دو ایوان و دو شبستان در بخش های جنوبی و شرقی دارد. در قسمت جنوبی حیاط مسجد، طاقی دقیقا قرینه با طاق مروارید جای گرفته است که از چهار طاق نما تشکیل می شود. در قسمت زیر طاق مذکور، در ورودی شبستان بزرگ مسجد با ابعادی برابر با ۳۶×۷۵ تعبیه شده است. با پنج هزار متر مربع مساحت، در شبستان جنوبی ۴۸ ستون سنگی به صورت هماهنگ و مارپیچ جای گرفته اند. حجاری روی این ستون ها، شکوه و جلالی تحسین برانگیز به آن ها بخشیده است و در عین حال، مسئولیت نگهداری سقف شبستان وسیع مسجد را بر عهده دارد.

کف شبستان نیز با تخته سنگ هایی کاملا صاف پوشیده شده اند و ازاره آن تا ارتفاعی بالغ بر ۱.۵ متر از سطح زمین، با سنگ گندمک آراسته شده است. از دیگر قسمت های جالب شبستان جنوبی مسجد وکیل می توان به منبری متشکل از ۱۴ پله یکسان و از جنس مرمر اشاره کرد که زیبایی خارق العاده ای به شبستان بخشیده است.

طبق نقل قول ها، این سنگ های مرمر به دستور کریم خان زند از مراغه تهیه شده است. همچنین محراب شبستان جنوبی با تزیینات مقرنس کاری و کاشی کاری بازتابی است از هنر معماری دوران زندیه. جرزهای قسمت چپ و راست محراب با کاشی های هفت رنگ و نقوشی از گل و بته مزین شده است. فاصله ازاره پوشیده از سنگ مرمر محراب نسبت به سطح زمین، بالغ بر یک متر است.

طاق نماهای غربی و شرقی

در بخش غربی حیاط، طاق نماهایی وجود دارد که بر بخش های جرز مانند و لچکی آن ها کاشی های رنگین کار شده است. در قسمت جلو یا پیشانی طاق نماها، اسامی خدا جلوه می کند. تعداد طاق نماها در بخش مذکور، به ۱۱ عدد می رسد که در پیشانی ششمین طاق، بخشی از آیه قرآنی با خط زیبای نسخ حک شده است. در بخش شرقی نیز دقیقا به صورت قرینه با قسمت غربی، ۱۱ طاق نما حضور دارد.

شبستان زمستانی

در پشت رواق ضلع شرقی، شبستانی متشکل از چهار دهنه با طولی برابر با ۲۵ متر و عرضی بالغ بر ۲۰ متر قرار گرفته است که به شبستان زمستانی شهرت دارد. این شبستان از سقفی آجری تشکیل می شود که روی ۱۲ ستون همانند با ارتفاعی حدود پنج متر قرار دارد. در گنبدهای بین تویزه ها تا جایی که از در ورودی تا محراب امتداد یافته، از تزیینات کاشی کاری و بقیه عرق چین ها از آجر استفاده شده است. بر سردر ورودی، کتیبه هایی قرار دارد که آیاتی از قرآن کریم با خطوط نسخ و ثلث در زمینه ای به رنگ لاجوردی نقش بسته است. به نظر می رسد در کناره های ایوان نیز چنین آیاتی نوشته شده باشد.

چگونه و چه زمانی به مسجد وکیل برویم؟

مسجد وکیل در خیابان آیت الله طالقانی و در غرب بازار وکیل قرار دارد. در صورتی که می خواهید از وسایل نقلیه عمومی چون اتوبوس برای رفتن به این مکان تاریخی استفاده کنید، می توانید سوار اتوبوس های شهری شده و در ایستگاه میدان شهرداری پیاده شوید. اگر می خواهید از مترو برای رسیدن به مسجد وکیل استفاده کنید، لازم است بدانید که ایستگاه میدان نمازی نزدیک ترین ایستگاه مترو به این مکان است.

در رابطه با زمان بازدید از این مجموعه وکیل خوب است بدانید که همه روزه از ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه صبح تا ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه شب می توانید برای بازدید از این مجموعه تاریخی اقدام کنید. گفتنی است زمان بازدید از مجموعه وکیل در نیمه دوم سال تغییر می کند و در صورتی که در نیمه دوم سال به شهر شیراز رفته و به دنبال بازدید از این مجموعه هستید، می توانید از ساعت ۸ صبح تا ساعت ۸ شب از مجموعه وکیل دیدن کنید.

دیدار از مسجد تاریخی وکیل در شهر شیراز

یکی از مقاصد دلکش برای سفر شهر شیراز است. شهر شیراز سرشار است از جاذبه های گردشگری و جاهای دیدنی. این شهر دلگشا بیشترین تعداد شاهکارهای معماری دوران قاجاریه و حتی زندیه را به خود اختصاص داده است و در کنار این بناهای بی نظیر آرامگاه بسیاری از بزرگان زبان و ادب فارسی نیز به شهر شیراز منحصر شده است. بیشتر آرامگاه ها در دورۀ پهلوی ساخته شده اند. به این ترتیب در شهر شیراز گردشگران عزیز شاهد چند دورۀ تاریخی هستند. هر یک از دوره های صفویه، زندیه، قاجاریه و پهلوی و حتی قبل از این دوره ها در شهر شیراز اثری تاریخی به چشم می خورد. در واقع هر یک از این ادوار تاریخی یادگاری از دورۀ خود به جا گذاشته اند و آن یادگارهای ارزنده همین آثار و ابنیۀ تاریخی هستند. به عبارتی دیگر می توان گفت با توجه به این آثار ارزشمند تاریخی می توانیم به تاریخ گذشته و گذشتگان پی ببریم. از هر نقش و نگارِ نگاشته بر هر یک از ابنیۀ تاریخی می توانیم از فرهنگ و هنر و نوع نگرش نیاکان خود آگاه شویم. به همین دلیل دیدار از ابنیۀ تاریخی از ارزش والایی برخوردار است و بر هر ایرانی واجب است که به دیدار این ابنیه بشتابند و در حفظ و نگهداری آن کوشا باشند.

آشنایی با مسجد سن پترزبورگ در روسیه