کاخ گلستان بدون شک یکی از نام آشناترین کاخ های شهر تهران می باشد. این کاخ که تنها اثر ثبت جهانی شده پایتخت است در میدان پانزده خرداد واقع شده و شامل سیزده موزه متفاوت و مجزا می باشد که بازدید از آن برای هر پایتخت نشینی به شدت توصیه می شود. کاخ گلستان با قدمتی که از لحاظ حافظه تاریخی به 442 سال می رسد یکی از منحصر بفرد ترین مجموعه های تاریخی ایران است. این مجموعه با این قدمت، نه تنها بیانگر بخش مهمی از تاریخ هنر این مرز وبوم است بلکه به واسطه رخدادهای فوق العاده موثر اتفاق افتاده در آن، یا به نوعی مرتبط با آن، به مجموعه ای بی بدیل و سندی زنده از مهمترین بخش تاریخ ایران تبدیل گشته است.
چرا کاخ گلستان تهران؟
- یکی از آثار جهانی ایران است که نامش در فهرست میراث یونسکو می درخشد.
- نمونه ای منحصر به فرد از معماری و تزیینات به شمار می رود. نمونه کاشی کاری های این مجموعه را در هیچ جای دیگری نمی توانید بیابید.
- یکی از اماکن معروف تهران برای عکاسی و ثبت تصاویر چشم نواز است.
- می توانید در این مجموعه، هم گشتی در تاریخ بزنید و هم از حال و هوای خوش لذت ببرید.
- دسترسی به آن با وسایل حمل و نقل عمومی بسیار آسان است.
- در بافت قدیمی تهران قرار دارد و شما را به حال و هوای پایتخت در سال های دور می برد.
- از نمونه های تلفیق معماری ایرانی و اروپایی به شمار می رود.
- از جاذبه های محبوب تهران نزد گردشگران خارجی است.
- موزه های متعدد با موضوعات مختلف و جذاب را در خود دارد.
- از مقرهای اصلی شاهان قاجار بوده است.
- وقایع تاریخی بسیار مهمی در آن روی داده است و به همین سبب سندی زنده از تاریخ محسوب می شود.
- آلبوم خانه این مجموعه یکی از مهم ترین مخازن دنیا و دومین مخزن عکس و فیلم بعد از موزه بریتانیا به شمار می آید.
- مرکز اسناد خطی کاخ گلستان به عنوان یکی از مراکز مهم جهان از نظر تعداد اسناد خطی و مکتوب دوران قاجار شناخته می شود.
تاریخچه کاخ گلستان
بر اساس اسناد و مدارک و همین طور سفرنامه پيترو دلاواله، تاريخچه كاخ گلستان را به دوران شاه عباس صفوی نسبت می دهند؛ هرچند مهم ترین دوره تاریخی این کاخ به عصر آقا محمد خان قاجار مربوط می شود. وی پس از غلبه بر لطفعلی خان زند، در سال ۱۲۱۰ هجری قمری تاج گذاری و تهران را به عنوان پایتخت انتخاب کرد که همین موضوع اهمیتی دوچندان به ارگ سلطنتی گلستان داد.
ناصرالدین شاه قاجار نیز در این کاخ تاج گذاری کرد و اولین پادشاه ایران بود که سفری به اروپا داشت. همین امر باعث شد کاخ گلستان تحت تاثیر معماری اروپایی دستخوش تغییرات زیادی شود و شکل متفاوتی به خود بگیرد. در زمان قاجار، این مجموعه به عنوان محلی برای حکم رانی و اقامتگاه سلطنتی و همین طور تعلیم هنرمندان و معماران بود و از همین رو کاخ یادشده در قرن ۱۹ مرکز مهمی برای تولید هنر محسوب می شد.
در زمان حکومت مظفرالدین شاه، محمدعلی شاه و احمد شاه قاجار هیچ تغییر خاصی در این ارگ سلطنتی اتفاق نیفتاد؛ اما اهمیت این دوره به دلیل رخدادهای تاریخی مهمی همچون انقلاب مشروطه و تاثیرات آن است. کاخ گلستان در عصر پهلوی اول و پهلوی دوم نیز تغییراتی را به خود دید.
با این اوصاف می توان قدمت کاخ گلستان را بیش از چهار قرن دانست که هنوز هم از مجموعه های تاریخی منحصربه فرد ایران به شمار می رود و به دلیل وقوع اتفاقات مهم در آن، سندی باارزش از مهم ترین بخش تاریخ ایران است. این كاخ در حال حاضر همانند عضوی نامتجانس در معماری از هم گسيخته شهر تهران است که اطرافش را ساخت وسازهای بی هویت و جديد احاطه کرده اند.
تکیه دولت به فرمان ناصرالدین شاه
تکیه دولت به فرمان ناصرالدین شاه در سال ۱۲۸۴ هجری قمری با هزینه ای بالغ بر ۳۰۰ هزار تومان ساخته شد که کار ساخت آن حدود پنج سال طول کشید. این تکیه که در ضلع جنوب شرقی کاخ گلستان و جنوب غرب شمس العماره ساخته شده بود، از نظر معماری با تمام تکیه های تهران آن روزگار تفاوت داشت. برخی محققان، معماری تکیه دولت را برگرفته از آمفی تئاترها و تماشاخانه های غربی و برخی نیز آن را به تقلید از طرح کاروان سراها و تکایا و میدان های ایران می دانند.نمای بیرونی تکیه دولت به شکل منشوری هشت ضلعی بود که در داخل به صورت یک استوانه بود. این تکیه سه ورودی برای آقایان، بانوان و پادشاه داشت.
پس از مشروطه و تحت تاثیر فرهنگ غرب و ظهور نمایش های جدید در ایران، تکیه دولت رونق و ارزش خود را از دست داد. تکیه مذکور به عنوان بزرگ ترین نمایش خانه کشور محسوب می شد که سال ها متروکه ماند، تا اینکه در سال ۱۳۲۵ برای ساخت یک شعبه بانک ملی تخریب شد.
تاریخچه ساخت عمارت خروجی
عمارت بزرگی در ضلع شمالی شمس العماره وجود داشت که عمارت خروجی نامیده می شد و باغ گلستان را به دو قسمت تقسیم می کرد. کار ساخت این عمارت از زمان آقا محمدخان تا فتحعلی شاه طول کشید و از اتاق موزه، صندوق خانه تالار آینه گلستان و رخت دارخانه سلطنتی تشکیل می شد. در دوره ناصرالدین شاه با هدف ساخت موزه ای شبیه به کشورهای اروپایی، این عمارت تخریب شد؛ هرچند بعدها استخر بزرگی به جای آن احداث شد که در اوایل سلطنت پهلوی اول به شکل فضای سبز درآمد. به باور برخی کارشناسان، نام کاخ گلستان از تالار گلستان همین عمارت گرفته شده است که به تدریج به کل مجموعه اطلاق شد.
تغییرات ناصرالدین شاه در مجموعه گلستان
ناصرالدین شاه تغییرات زیادی در مجموعه گلستان ایجاد کرد که یکی از آن ها گسترش عمارت اندرون بود. این بنا از روی کاخ دولمه باغچه سلطان عثمانی ساخته و به خوابگاه ناصری معروف شد. در زمان پهلوی اول برای از بین بردن این نشانه شهوت رانی، آن را تخریب کردند تا محلی برای ساخت ساختمان های وزارت دارایی باشد.
نقطه ای آرام و دور از همهمه
تصور کنید که در همهمه خیابان 15 خرداد صدا به صدا نمی رسد، بازار دستفروشان داغ است و چرخ دستی بازاری ها از این سو به آن سو می روند. کالسکه ها مردم را جابه جا می کنند و صدای حرکت شان بر روی سنگفرش مدام به گوش می رسد. در فاصله کمی از این خیابان به مجموعه گلستان قدم می گذارید؛ دیگر خبری از آن همهمه نیست. حالا همه چیز صدای شرشر آب است و وزش نسیم خنک و صدای پرندگان. گویی زمان به عقب برگشته و هنوز ساکنان این کاخ در قید حیاتند، هنوز زندگی جریان دارد و برو و بیای قاجارها به راه است. می توانی کنج دنجی را انتخاب کنی، بنشینی و چشمانت را ببندی و با شنیدن صداهای گوش نواز به دنیایی دیگر بروی.
دیدنی های معماری ایرانی و اروپایی مجموعه گلستان
برای دیدن تنها اثر ثبت جهانی شده پایتخت راهی خیابان 15 خرداد می شویم و سری به کاخ گلستان تهران می زنیم. قدم به درون این مجموعه جهانی می گذاریم و تک تک ساختمان هایش را از نظر می گذرانیم. تزیینات و معماری کاخ گلستان آن قدر تماشایی و جذاب است که نمی توانید از دیدن جزیی ترین چیزها هم ساده بگذرید. مجموعه کاخ گلستان شاید عنوان یک بنای تاریخی را به دوش بکشد و حرف های زیادی از تاریخ این سرزمین در خود داشته باشد؛ اما همه جذابیت هایش به همین ها ختم نمی شود.
دنیای رنگین کاشی کاری ها
کافیست کمی از رنگ و نقش سر در بیاوری تا پاهایت گوش به فرمان چشمانت شوند و تو را به نزدیکی دیوارها ببرند. دنیایی از نقوش و تصاویر پیش روی تان است و کم نظیر ترین کاشی کاری ایرانی را می توانید در فاصله ای نزدیک ببینید. آن قدر این نقوش ظریف هستند که فکر می کنی با فوت کردن تو می شکنند. حالا تصور کن سال ها پیش با امکانات آن زمان و خلق این نقش ها....
به صرف یک فنجای چای در عمارت قاجاری
چایخانه و کافه ای کوچک نیز در این مجموعه برپاست که می توانید لحظاتی خوش و شیرین را در آن بگذرانید. بر روی صندلی بنشینید و در بنایی قاجاری با معماری ایرانی اروپایی خود را به یک نوشیدنی ایرانی یا فرنگی مهمان کنید و یا میان وعده ای خوشمزه بخورید.
خلاصه که محوطه کاخ گلستان تو را به سفری متفاوت دعوت می کند؛ جایی که لمس تاریخ برایت لذت بخش تر از هرجای دیگری خواهد بود، جایی که تو را از همه دغدغه ها دور می کند و در میان همهمه شهر آرامش را برایت به ارمغان می آورد.
بخش ها و موزه های مجموعه کاخ گلستان
بخش های مختلف این مجموعه عبارتند از:
- محوطه مجموعه: شامل درختان سر به فلک کشیده و استخر و فواره ها است و محل مناسبی برای عکاسی است. قبل از آنکه وارد ساختمان ها شوید، حتما از دور تا دور این مجموعه لذت ببرید. بازارچه کوچکی نیز در نزدیکی در ورودی وجود دارد که مشغول فروش صنایع دستی هستند. برای ورود به محوطه مجموعه گلستان باید بلیط تهیه کنید و در نظر داشته باشید که برای ورود به هر یک از ساختمان ها نیز باید بلیط جداگانه ای تهیه کنید.
- شمس العماره: با اینکه بازدید از بناها ترتیب خاصی ندارند اما بهتر است در ابتدا به شمس العماره بروید که قبلا به عنوان نماد پایتخت به شمار می رفت. این بنای مرتفع جزو شاخص ترین بناهای کاخ گلستان است. شکل این ساختمان بر اساس الگوی ساختمان های فرنگ است که از ناصرالدین شاه به یادگار مانده است. این ساختمان از جهت بلندی، تزیینات و طراحی بسیار زیبا بوده و دارای ۵ طبقه جزو بلندترین ساختمان های تهران بوده است. شمس العماره اولین ساختمان از جنس فلز است. داخل ساختمان نیز آینه کاری ها و نقاشی ها و گچ بری های زیبایی خواهید دید.
- ایوان تخت مرمر: این ایوان که دارالاماره یا دیوانخانه نام دارد و ساخت آن به دوران کریم خان زند برمی گردد و در دوران قاجار نیز محل شادی شاهان بوده است.
- تخت مرمر: تخت مرمرین توسط حجاران و سنگ تراشان معروف اصفهانی ساخته شده و در ایوان نصب گردیده است. در ساخت این تخت از ۶۵ قطعه مرمر بزرگ و کوچک استفاده شده است. سنگ مزار ناصرالدین شاه هم به کاخ گلستان منتقل شده است. عکس ناصرالدین شاه در اندازه طبیعی با شمشیری در دست وجود دارد. اتاق موزه در ضلع شمال غربی باغ گلستان جزو نخستین موزه سلطنتی و دولتی ایران توسط ناصرالدین شاه ساخته شده است. بعدها اتاق موزه با عنوان تالار سلام مشهور شد و مراسم تاجگذاری پهلوی نیز در این اتاق انجام گرفت. تالار آینه نیز در غرب تالار سلام قرار گرفته و شامل تابلوی رنگ و روغن بزرگی است. ساخت و تزئین این تالار چندین سال طول کشید. تالار ظروف هم شامل هدایای سلاطين اروپایی به شاهان قاجار است.
آشنایی با بوستان گلاب دره تهران
