مسجد شاه که با نام های مسجد سلطانی، مسجد جامع عباسی نیز شهرت دارد، مهم ترین مسجد تاریخی اصفهان و یکی از مساجد میدان نقش جهان است که در طی دوران صفوی ساخته شد و از بناهای مهم معماری اسلامی ایران به شمار می رود.[۱] این بنا شاهکاری جاویدان از معماری، کاشی کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری است. مسجد شاه در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۰۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا همراه با میدان نقش جهان، به عنوان یکی از میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این مسجد که در ضلع جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس یکم، در بیست و چهارمین سال سلطنت وی شروع شده و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسید. شاه عباس مسجد را برای شادی روح جدش، شاه طهماسب بنا نمود.معمار مهندس آن استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان محب علی بیک الله بوده اند؛ و خوشنویسانی چون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی در آن کتیبه نگاری کرده اند. مشهور است هنگام ساخت این بنا معادن مرمری اطراف اصفهان کشف شد که از ان در ساخت این بنا استفاده کردند.
تاریخچه مسجد امام
مسجد امام مهم ترین مسجد دوره صفویه در شهر اصفهان به شمار می رود و چه از نظر عظمت بنا و چه از نظر کثرت تزیینات از اهمیت زیادی برخوردار است. ساخت مسجد به فرمان شاه عباس اول در سال ۱۰۲۰ هجری قمری و چهارمین سال سلطنت به منظور زیباسازی میدان آغاز شد. در سال ۱۰۲۵ هجری قمری، در حالی که هنوز مشغول پی ریزی قسمت های دیگر مسجد بودند، سردر نفیس کاشیکاری معرق آن را به اتمام رسانیدند.
این مسجد نمونه ای ارزشمند از هنر کاشی کاری و حجاری ایران در قرن یازدهم است. تاریخ های ثبت شده در مسجد که شامل سال ۱۰۷۷ هجری قمری یعنی آخرین سال سلطنت شاه عباس دوم و ۱۰۷۸ هجری یعنی اولین سال سلطنت شاه سلیمان و نیز سال ۱۰۹۵ هجری قمری می شود، نشان می دهد اتمام تزیینات و الحاقات مسجد، در دوره جانشینان شاه عباس اول صورت گرفته است.
در کتب تاریخی مشهور عهد صفویه مانند «عالم آرای عباسی» و «وقایع السنین و الاعوام» از این مسجد به نام «مسجد جامع عباسی» و «مسجد جامع جدید عباسی» یاد شده است. کتیبه سردر مسجد به خط ثلث «علیرضا عباسی» و مورخ سال ۱۰۲۵، حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا و ثواب آن را به روح جد اعظم خود، شاه طهماسب اهدا کرده است.
در زیر این کتیبه، کتیبه دیگری به خط محمدرضا امامی نصب شده است که به موجب آن از مقام معماری و مهندسی معمار مسجد جامع جدید اصفهان (در مقابل مسجد جامع عتیق) یعنی استاد علی اکبر اصفهانی و ناظر ساختمان، محب علی بیکالله، تجلیل شده است. کتیبه های مسجد، کار خطاطان معروف عهد صفویه است، افرادی نظیر علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمدرضا امامی و محمدصالح امامی.
معماری مسجد امام
معماری مساجد جامع به عنوان اصلی ترین عنصر شهر، جایگاه ویژه ای در معماری و شهرسازی پس از اسلامی دارند. نقش مساجد جامع در شکل دهی کالبدی عناصر شهری دیگر همانند بازارها، معابر و... از یک سو و عنایت ویژه حکام اسلامی به ساخت مسجد جامع شهر در هر دوره، از سوی دیگر سبب شده اند تا همواره مسجد جامع به عنوان یک نشانه شهری قابل توجه در کل شهر مطرح باشد. مسجد جامع عباسی نیز به همین دلیل حائز اهمیت است.
میان محور سردر که رو به میدان نقش جهان ساخته شده و محور مسجد که رو به قبله است، زاویه ای پدید آمده که معمار آن را به بهترین گونه پاسخ داده است. میدان نقش جهان رون اصفهانی دارد، یعنی حدودا رو به جنوب است؛ اما مسجد رو به جنوب غربی است. معمار ایوان جنوبی مسجد را در پشت هشتی به گونه ای چرخانده است که از هشتی می توان میانسرای مسجد را دید؛ ولی نمی توان مستقیم به آن وارد شد؛ بلکه باید از یکی از دو دالان گرداگرد ایوان به میانسرا رسید. در پشت دالان طویل تر، آبریزگاه ها و وضوخانه جای گرفته اند.
بازدیدکنندگان پس از ورود از درآیگاه ورودی و هشتی، طی سلسله مراتبی و با چرخش از دالان ها وارد صحن مسجد می شوند و در جهت قبله قرار می گیرند. در اصلی مسجد شاه در ضلع جنوبی میدان و زیر مقرنس عالی سردر باشکوه آن واقع و با نقره و طلا پوشش داده شده است. روی این در اشعاری به خط نستعلیق دیده می شود که از سال اتمام و نصب آن می گوید.
مسجد امام از مساجد چهار ایوانی است و میانسرای مسجد، تناسبات ۶ پهلوی منتظم دارد. در دو گوشه جنوب شرقی و جنوب غربی صحن مسجد دو مدرسه به نام های ناصری و سلیمانیه قرار دارند که اولی به دست ناصرالدین شاه و دومی به دست شاه سلیمان تعمیر شده اند. در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگ ساده ای به شكل شاخص در محل معینی تعبیه شده است كه ظهر حقیقی اصفهان را در چهار فصل نشان می دهد و چنانكه می گویند محاسبه آن را شیخ بهایی، دانشمند و فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عباس انجام داده است. سطح فوقانی این شاخص به شكل مثلث قائم الزاویه است. وتر مثلث این شاخص در جهت طرفی قرار دارد كه ظهر را تعیین می كند، ضلع مجاور زاویه قائمه وصل به دیوار است و ضلع دیگر نماینده قبله مسجد است.
توصیف کلی مسجد امام اصفهان
مسجد امام اصفهان با ۱۸ میلیون تکه آجر و ۴۷۴ هزار کاشی بنا شده است و سنگ مرمر نیز به وفور در آن دیده می شود؛ هر کدام از مناره ها تقریبا ۳۳ متر ارتفاع دارند و این درحالیست که مناره هایی که در بالای قسمت شبستان وجود دارد به مراتب بلند تر نیز هستند.مسجد دارای یک گنبد و یک صحن اصلی در زیر آن است که مناره اصلی مسجد در راستای قبله و دیگر مناره در راستای میدان نقش جهان بنا شده است. در این بنا ایوان های چهارگانه به چشم می خورد و شبستان شرقی و غربی به همراه مدرسه ناصریه و سلیمانیه نیز کاملا مشخص است.
سنگاب های مسجد امام اصفهان
مسجد امام اصفهان دارای هفت سنگاب است که این سنگاب ها عبارت اند از:
- سنگاب درب ورودی که از سنگ یشم ساخته شده
- سنگاب چهلستون غربی که از سنگ یشم ساخته شده و دارای حفاظ است.
- سنگاب چهلستون شرقی که از آهک ساخته شده
- سنگاب گنبد غربی که از مرمر ساخته شده
- سنگاب گنبد شرقی که از مرمر ساخته شده است
- دو سنگاب دیگر نیز در بخش شرقی ورودی اصلی وجود دارد.
شبستان ها و گنبد مسجد امام اصفهان
در هر کجا از میدان نقش جهان اصفهان که قرار گرفته باشید گنبد زیبای مسجد امام به چشم می آید و نقش و هنر آن را می توانید ببینید. مخصوصا در شب ها که نور بسیاری زیبایی در این مکان وجود دارد گنبد را به مراتب زیباتر جلوه می دهد.
از طرفی وقتی وارد شبستان ها می شوید عظمت و شکوه مسجد را می توانید به خوبی درک کنید و حس ماشین زمان به شما دست می دهد و انگار واقعا شما به گذشته سفر کرده اید. این حس و حال را مدیون کسانی هستیم که با هنر و علم در قرن های پیش این مکان تاریخی را برای ما به یادگار گذاشته اند.
راه های دسترسی به مسجد امام
این میدان در مرکز شهر قرار دارد و شما می توانید از طریق مترو، تاکسی و اتوبوس های عمومی به سمت ایستگاه امام حسین حرکت کرده و خود را به میدان نقش جهان برسانید. به دلیل معروفیت بسیار زیاد این مکان در اصفهان، شما به آسانی می توانید آن را روی تابلوها پیدا کرده و یا از محلی ها پرس وجو کنید. همه روزه به غیر از ایام اعتکاف از ساعت ۹ونیم صبح الی ۱۱ و نیم و ۱۳ الی ۱۶:۳۰ میزبان گردشگران برای بازدید از این مجموعه است.
جاذبه های دیدنی اطراف مسجد امام اصفهان
اصفهان از مکان هایی است که برای بازدید جاذبه های دیدنی به هرکجا که بروید اشتباه نیست، اما برای دیدن جاذبه های اطراف مسجد می توانید از کاخ عالی قاپو، خانه مشروطیت، مسجد شیخ لطف الله، چهارباغ عباسی، چهل ستون، تالار اشرف، حمام شیخ بهایی، پل خواجو، سی وسه پل و… دیدن کنید که همگی از جلوه ها و ویژگی های خاص خود برخوردارند.
آشنایی با آبشار شاه لولاک اصفهان
