همه ما کم و بیش از سلسله های تاریخی و ترتیب به قدرت رسیدنشان چیزهایی می دانیم؛ اما کمتر کسی است که بداند تاریخ ایران به این سلسله ها ختم نمی شود و قدمت این سرزمین کهن به دورانی پیش از اختراع خط می رسد. با این که بخشی از تاریخ و گذشته این سرزمین را در کتاب های درسی خوانده ایم، اما از بخش اعظم تاریخ ایران بی اطلاعیم یا برای آگاهی، دسترسی به منابع کافی نداریم. اینجا است که موزه ها به داد افراد علاقه مند به تاریخ رسیده و آثار تاریخی به جامانده از دوره های مختلف را به نمایش می گذارند. البته در هر شهر و روستای گردشگری موزه ای قرار دارد که به معرفی و نمایش آثار تاریخی می پردازد. اما این موزه ها تنها به آثار استخراج شده از آن منطقه اختصاص یافته اند و برای اطلاعاتی بیشتر از تاریخ ایران به موزه جامع تر، موزه ملی ایران مراجعه می شود که با گردآوری آثار از مناطق مختلف ایران به خوبی دوره های تاریخی مختلف را به نمایش گذاشته است.
تاریخچه و معرفی موزه ملی ایران
در سال ۱۲۹۵ بود که مرتضی قلی خان ممتاز الملک یکی از اتاق های مدرسه دارالفنون تهران را به فضایی به نام موزه تبدیل کرد و بیش از ۲۷۰ شی تاریخی را در آن گردآوری کرد. پس از مدتی که حفاری های باستان شناسی آغاز شد (۱۳۰۶)، جای خالی فضایی تحت عنوان موزه به شدت احساس می شد و در نتیجه دستور ساخت موزه صادر شد. ابتدا این دستور در سال ۱۳۰۸ به آندره گدار فرانسوی ابلاغ شد تا نقشه ای شایسته برای موزه ایران طراحی کند. این معمار فرانسوی با مطالعه سبک معماری ایرانی و با الهام از ایوان طاق کسری طرحی مطابق معماری و تاریخ ایران طراحی کرد. این طرح در سال ۱۳۱۴ به معماران ایرانی حاج عباس قلی معمار باشی و استاد مراد تبریزی داده شد تا عملیات ساخت و ساز را آغاز کند و در نهایت پس از دو سال فعالیت، موزه ملی ایران مورد بهره برداری قرار گرفت.
بخش های موزه ملی ایران
موزه ملی ایران (موزه ایران باستان) قدیمی ترین، مهم ترین، بزرگ ترین و از غنی ترین موزه های ایران است. این موزه به دو بخش ایران باستان و دوران اسلامی تقسیم می شود. در بخش ایران باستان اشیای تاریخی از دوران پارینه سنگی تا دوران ساسانی به نمایش گذاشته شده است. در بخش اسلامی هم آثار دوران پس از اسلام به نمایش در آمده است. موزه ملی ایران به عنوان اولین موزه رسمی کشور و موزه مادر، با زیربنای بیش از ۲۰ هزار متر مربع و مساحت ۱۸ هزار متر مربع، شامل دو بخش موزه ایران باستان و موزه باستان شناسی و هنر اسلامی است. بیش از ۳۰۰ هزار شی از ادوار مختلف فرهنگی ایران یعنی از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی در این موزه نگهداری و به نمایش گذاشته شده است.
موزه ایران باستان
ساخت موزه ایران باستان از سال ۱۳۱۲ به مدت چهار سال و در طی چهار مرحله آغاز شد. آندره گدار مکان ساختمان موزه را در جهت شمالی- جنوبی به فاصله کمی از خیابان سی تیر یا قوام السلطنه در نظر گرفت. این موزه که با آجرهای قرمز رنگ تزیین شده؛ به شکل یک معکب مستطیل افقی خوابیده روی سطح زمین است که از سه بخش جدا از هم که در حجم به هم پیوسته اند تشکیل شده است.طرح و پلان موزه ایران باستان، از کاخ ساسانی کسری الهام گرفته است گدار در طراحی وردی موزه ایران باستان از کاخ ساسانی تیسفون و طاق معروف کسری الهام گرفته حتی نحوه چیدمان آجرها در سطوح داخلی ایوان و بدنه های اطراف آن از معماری ایرانی وام گرفته شده است. این ورودی شامل ایوانی با طاق هلالی شکل است. یکی از ویژگی های منحصربه فرد ایوان موزه ایران باستان حذف تزیینات متعارفی است که در ایوان به کار می رود. و آنچه که زینت بخش آن است سایه روشن ها، پس نشستگی ها و جلو آمدگی های آجری است.
در دو طرف ورودی هم دو ساختمان دو طبقه قرار دارد که برای کتابخانه، سالن های نمایشگاهی و کنفرانس است. بر بالای سر در نیز کتیبه ای از سنگ مرمر وجود دارد که در آن شعری از ملک الشعرای بهار و به خط ثلث امیرالکتاب ملک الکلامی نوشته شده است. اشیای موزه ایران باستان از دوران پارینه سنگی تا زمان ساسانیان در دو بخش پیش از تاریخ و دوران تاریخی ایران و در دو طبقه در معرض نمایش قرار دارد.
بخش دوران پیش از تاریخ
برای دیدن این بخش باید به طبقه دوم بروید و توصیه می کنیم شروع بازدیدتان از این موزه، از این طبقه باشد چراکه در این بخش اشیایی را از از قدیم ترین دوران زندگی بشر یعنی دوران پارینه سنگی قدیم تا اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد یعنی از کهن ترین دوران تا پیش از ابداع نگارش خواهید دید. ابزار سنگی مربوط به دوران پارینه سنگی، سفال های مناطق و محوطه های مهم باستان شناسی، پیکرک های گلی انسانی و حیوانی و ماکت سفالی تپه سنگ چخماق از دیدنی های این دوران است.
بخش تاریخ و تمدن
بعد از سیر و گردش در دوران پیش از تاریخ، با رفتن به طبقه اول وارد دنیای تاریخ و تمدن و در واقع دوران تاریخی می شوید. در این طبقه آثاری از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد یعنی آغاز به کارگیری نگارش تا پایان دوره ساسانی به نمایش گذاشته شده اند. از اشیای شاخص این بخش می توان به کهن ترین انیمیشن جهان روی سفالی از شهر سوخته، مجسمه داریوش اول، مجسمه مفرغی مرد زاوی شمی و مرد نمکی معدن زنجان اشاره کرد.
موزه دوران اسلامی و بخش های مختلف
موزه دوران اسلامی در سال ۱۳۲۲ توسط اوژن آفتاندیلیان؛ همکار آندره گدار، به عنوان موزه مردم شناسی طراحی شده بود اما در ۱۳۳۲ این ساختمان با کاربرد اداری و نمایشگاه موقت و برگزاری همایش ها مورد بهره برداری قرار گرفت. بنابراین مجموعه آثار هنر اسلامی در طبقه دوم موزه ایران باستان به نمایش گذاشته شد که سال ها بعد با توجه به اهمیت این دوره، گسترش مجموعه ها و در راستای برطرف نمودن نیازهای آموزشی و پژوهشی تصمیم گرفته شد که موزه ای مستقل ایجاد شود. به همین منظور پس از تغییرات، تجهیز بنا و انتقال آثار، موزه دوران اسلامی در دوم آبان ماه ۱۳۷۵ گشایش یافت.
طرح موزه دوران اسلامی از کاخ ساسانی بیشاپور الهام گرفته و به صورت چلیپایی هشت ضلعی ساخته شده است
مجددا در دهه ۸۰ به منظور اصلاح و تکمیل تأسیسات، گسترش برخی فضاها و بازنگری در چگونگی نمایش آثار، این موزه تعطیل و در سال ۱۳۹۴ افتتاح شد. طرح و پلان موزه دوران اسلامی از پلان کاخ ساسانی در بیشاپور گرفته شده که به صورت چلیپایی هشت ضلعی است. این موزه با مساحت چهار هزار متر مربع در سه طبقه، در کنار موزه ایران باستان قرار دارد.
طبقه همکف موزه دوران اسلامی به سالن اجتماعات و سالن نمایشگاه های موقت اختصاص دارد. آثار و اشیای موزه را در طبقه های اول و دوم می توانید ببینید که بر اساس زمان بندی تاریخی در هفت تالار و ۱۷۰ ویترین چیده شده است. عمده اشیای موجود در این موزه نیز مانند موزه ایران باستان، برگزیده ای از آثار حاصل از کاوش های علمی یا از مجموعه های معتبری چون آستان شیخ صفی الدین اردبیلی گردآوری شده اند.
طبقه دوم: از صدر اسلام تا دوره ایلخانی
بازدیدتان از موزه اسلامی از طبقه دوم شروع می شود. این طبقه شامل تالارهایی از صدر اسلام، عصر سلجوقیان و ایلخانیان است. قرآن های این دوره بر پوست آهو از صدر اسلام، سفالینه های نیشاپور و کاشان، دست بافته های کهن ری و اصفهان، شیشه های گرگان، گچبری ها و آجرکاری های دوره سلجوقیان، ظروف زرین فام و محراب های عظیم ایلخانیان، نسخ خطی چون کتاب مسالک و ممالک و پنج گنج نظامی از آثار شاخص این بخش است.
طبقه اول: از تیموریان تا قاجار
طبقه اول موزه هنرهای اسلامی شامل تالارهای قرآن، تیموری، صفویه، افشار، زند و قاجار است. کتاب آرایی و نگارگری دوره تیموریان، چینی های آبی و سفید، فرشینه های زربفت صفویان، نقاشی ها و لاکی های دوره زندیه و قاجار و نقاشی های قهوه خانه ای، خاتم کاری و آینه کاری روی چوب و فولادهای طلاکوب عهد قاجار در این طبقه به نمایش گذاشته شده اند.
تالار قرآن
فضای زیر گنبد مرکزی در طبقه اول موزه، با محوریت تالار قرآن چیدمان شده است. برخی از این قرآن ها که متعلق به سده های نخست اسلام هستند روی پوست آهو نوشته شده اند. یک نمونه جالب از آن ها رقم الحاقی علی بن ابیطالب (ع) دارد. قرآن های این تالار به خطوط مختلفی چون انواع کوفی، نسخ، ریحان، محقق، ثلث و غبار است.
در مرکز این تالار یک صفحه از قرآن بزرگ و نفیس به قلم بایسنقر میرزا به نمایش گذاشته شده که نادرشاه آن را از هرات به قوچان منتقل کرد و در جنگ هایش با هدف حفظ لشکریان در جلو لشکر حمل می شد. برخی از اوراق این قرآن در غائله نادر در اثر آتش سوزی سوخت و برخی اوراق آن در موزه های دیگر نگهداری می شود.
امکانات موزه ملی ایران
- کتابخانه: کتابخانه موزه ملی ایران که هم زمان با تأسیس موزه ملی برپا شده یکی از کتابخانه های غنی و مهم در زمینه باستان شناسی و تاریخ است. در این کتابخانه کتاب های خطی و چاپ سنگی مانند مجمع الفصها، ناسخ التواريخ، چاپ سنگی قرآن مجيد و... كه متعلق به دوره قاجاريه است نگهداری می شود.
- گالری: در فضای حیات موزه ملی ایران، گالری صنایع دستی وجود دارد که بعد از بازدید از موزه می توانید از آن دیدن و خرید کنید.
- کافه رستوران: بعد از موزه گردی در اعماق تاریخ ایران نوشیدن یک فنجان چای یا قهوه می چسبد. پس می توانید لحظاتی را نیز در کافه رستوران موزه ملی ایران سپری کنید.
چطور خودمان را به موزه ملی ایران برسانیم؟
اگر تصمیم گرفته اید به موزه ایران باستان بروید پیشنهاد می کنیم قید ماشین شخصی را بزنید چون ساختمان موزه در طرح ترافیک قرار گرفته است. اما خیلی راحت با مترو و تاکسی و اتوبوس می توانید خودتان را به این موزه برسانید. موزه ملی ایران در نزدیکی خیابان سی تیر، شمال خیابان امام خمینی (سپه سابق) و در ضلع غربی ساختمان وزارت امور خارجه قرار دارد.
- برای رسیدن به این محل می توانید از مترو استفاده کنید و در ایستگاه امام خمینی (ره) در تقاطع خط یک و دو مترو پیاده شوید و بعد از آن پنج دقیقه به سمت غرب پیاده روی کنید تا به خیابان سی تیر و موزه ملی ایران برسید. اگر هم ایستگاه حسن آباد پیاده شدید پنج دقیقه پیاده روی دارید ولی این بار به سمت شرق. جز این راه ها پایانه های تاکسی و اتوبوسی که مقصدشان پارک شهر باشد هم شما را به این محل می رسانند.
- برای بازدید از موزه ملی ایران ساعت بازدید در شش ماه اول سال از ۹ صبح تا ۷ عصر و در شش ماه دوم سال از ساعت ۹ تا ۵ عصر است.
- موزه فقط شش روز در سال و آن هم در تاسوعا و عاشورا، ۲۸ صفر رحلت پیامبر اسلام و امام چهارم شیعیان، ۱۴ خرداد رحلت رهبر انقلاب و ۲۱ رمضان شهادت امام اول شیعیان و ۲۵ شوال شهادت امام ششم شیعیان تعطیل می شود.
آشنایی با باغ موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس تهران
