خانه علی ابن ابیطالب (ع) در اصل متعلق به "ام هانی" خواهر حضرت علی علیه السلام بوده است که ایشان پس از آمدن به کوفه، در آن اقامت گزیدند. این خانه در ضلع جنوب غربی و نزدیک مسجد کوفه واقع شده است و داخل آن اتاق های کوچک و محقری وجود دارد که هر کدام منتسب به یکی از فرزندان بزرگوار امام علی(ع) است. همچنین محلی که پیکر حضرت علی علیه السلام را آنجا غسل دادند هم در این خانه دیده می شود.
علی بن ابی طالب(ع) مشهور به امام علی و امیرالمؤمنین (۱۳ رجب سال ۲۳ قبل از هجرت - ۲۱ رمضان سال ۴۰ق)، امام اول همهٔ مذاهب شیعه، صحابی، راوی، کاتب وحی و چهارمین خلیفه از خلفای راشدین نزد اهل سنت است. وی همچنین پسرعمو و داماد پیامبر اکرم(ص)، همسر حضرت فاطمه(س)، پدر و جدِّ یازده امام شیعه است. پدر او ابوطالب و مادرش فاطمه بنت اسد بودند. به گفته عالمان شیعه و بسیاری از علمای اهل سنت، در کعبه زاده شد و نخستین مردی بود که به پیامبراسلام(ص) ایمان آورد. از نظر شیعه، علی(ع) به فرمان خدا و تصریح پیامبر(ص)، جانشین بلافصل رسول خدا(ص) است.
فضائل زیادی برای امام علی(ع) برشمرده اند؛ پیامبر(ص) در یوم الدار او را به عنوان وصی و جانشین خود برگزید. او هنگامی که قریش قصد کشتن پیامبر(ص) را داشتند، در بستر پیامبر اسلام(ص) خوابید تا پیامبر(ص) بتواند مخفیانه به مدینه هجرت کند. پیامبر(ص) عقد اخوت خود را با وی بست. بنابر منابع شیعه و برخی منابع اهل سنت، حدود ۳۰۰ آیه از قرآن کریم، درباره فضایل وی است مانند آیه مباهله، آیه تطهیر، آیه ولایت و برخی دیگر از آیات که بر عصمت وی دلالت دارد.
علی(ع) در همه غزوات پیامبر اسلام(ص) به جز جنگ تبوک شرکت داشت. در غزوه تبوک پیامبر(ص) علی(ع) را به جانشینی خود در مدینه گماشت. امام علی(ع) در غزوه بدر، تعداد زیادی از مشرکان را به هلاکت رساند، در غزوه احد از جان پیامبر(ص) محافظت کرد، در غزوه خندق با کشتن عمر بن عبدود جنگ را خاتمه داد و در غزوه خیبر، با کندن درِ بزرگ قلعه خیبر، جنگ را به سرانجام رساند.
پیامبر(ص) پس از انجام تنها حج خود، پس از نزول آیه تبلیغ، مردم را در منطقه غدیر خم جمع کرد؛ سپس خطبه غدیر را خواند و دست امام علی(ع) را بلند کرد و فرمود «هر که من مولای او هستم، علی نیز مولای اوست، خدایا دوست بدار آن که او را دوست دارد و دشمن او را دشمن بدار.» پس از آن، برخی صحابه مانند عمر بن خطاب به امام علی(ع) تبریک گفتند و او را با لقب امیرالمومنین خطاب کردند. بنابر نظر مفسران شیعه و برخی از اهل سنت، آیه اکمال در همین روز نازل شده است. به باور شیعیان، عبارت من کنت مولاه فعلیٌ مولاه که توسط پیامبر(ص) در روز غدیر گفته شد، به معنای تعیین جانشینی پیامبر(ص) است.
پس از درگذشت پیامبر(ص) گروهی در سقیفه، با ابوبکر به عنوان خلیفه بیعت کردند. رقابت های قبیلگی، کینه توزی و حسادت را علت مخالفت با دستور پیامبر(ص) برای جانشینی علی(ع) پس از پیامبر دانسته اند. به گزارش برخی منابع، علی(ع) مناظره ای صریح با ابوبکر داشته و طی آن ابوبکر را به دلیل تخلفش در واقعه سقیفه در نادیده گرفتن حق اهل بیت پیامبر(ص) محکوم کرد. طبق منابع شیعه و برخی منابع اهل سنت یاران خلیفه برای گرفتن بیعت به خانه علی(ع) حمله کردند که طی آن فاطمه(س) آسیب دید و فرزندش سقط شد. پس از مدت کوتاهی فاطمه(س) به شهادت رسید. علی(ع) به مناسبت های مختلف و در سخنان متعددی به ماجرای سقیفه اعتراض کرده و حق خود را در جانشینی پیامبر اسلام(ص) یادآوری کرده است که خطبه شقشقیه از معروف ترین آنها است.
امام علی(ع) در دوران ۲۵ ساله خلفای سه گانه تقریباً از امور سیاسی و حکومتی به دور بود و تنها به انجام خدمات علمی و اجتماعی مشغول بود؛ از جمله جمع آوری قرآنی که به مصحف امام علی(ع) مشهور شد و حفر قنات. همچنین خلفا با وی در خصوص مسائل مختلف حکومتی نظیر قضاوت مشورت می کردند.
امام علی(ع) پس از خلیفه سوم، به اصرار مسلمانان خلافت و حکومت را پذیرفت. او در دوران حکومتش اهمیت ویژه ای برای عدالت قائل بود و در برابر روش خلفا که بیت المال را بر اساس سوابق افراد تقسیم می کردند، ایستاد. وی دستور داد که عرب و عجم و هر مسلمانی از هر تیره و تبار که باشد، در سهم بیت المال یکسان اند و تمام زمین هایی که عثمان به افراد مختلف واگذار کرده بود، به بیت المال بازگرداند. در دوره کوتاه حکومت امام علی(ع) سه جنگ سنگین داخلی جمل، صفین و نهروان درگرفت.
امام علی(ع) سرانجام در محراب مسجد کوفه در حال نماز به دست یکی از خوارج به نام ابن ملجم مرادی به شهادت رسید و مخفیانه در نجف به خاک سپرده شد. حرم ایشان از مکان های مقدس در فرهنگ شیعه بوده و زیارت آن مورد توجه است.
سررشته بسیاری از علوم مسلمانان، از جمله نحو عربی، کلام، فقه و تفسیر به امام علی(ع) نسبت داده شده و فرقه های گوناگون تصوّف، سلسله سند خود را به او می رسانند. علی بن ابی طالب همواره از سوی شیعیان، جایگاه و منزلت ویژه ای داشته و پس از پیامبر(ص)، بهترین، باتقواترین و عالم ترینِ انسان ها و جانشین برحق حضرت محمد(ص) بوده است. بر این اساس گروهی از صحابه از زمان حیات پیامبر اسلام(ص)، پیرو و دوست دار علی(ع) یعنی شیعه دانسته می شده اند. کتاب معروف نهج البلاغه منتخبی از سخنان و نامه های امام علی(ع) است. مکتوباتی نیز به ایشان نسبت داده شده که با املای رسول خدا(ص) و خط ایشان بوده است. آثار مکتوب بسیاری به زبان های مختلف درباره وی نوشته شده است.
ویژگی های خانه امیر المومنین (ع)
خانه امیر المومنین ع در کوفه در زاویه جنوب غربی مسجد کوفه و پیوسته به ضلع غربی دارالاماره کوفه قرار دارد. درون خانه، اتاق ها و جایگاه هایی منسوب به امیر المومنین ع و فرزندان ایشان دیده می شود.
در فاصله کمی از زاویه جنوب غربی مسجد کوفه و پیوسته به ضلع غربی دارالاماره کوفه، خانه ای وجود دارد که نزد شیعیان، به خانه امیر المومنین(ع) در کوفه، شناخته شده است. این خانه در طول تاریخ و بر اساس منابع نوشتاری ، چندین بار بازسازی شده که آخرین بازسازی آن، پس از سقوط رژیم بعثی صورت گرفته است. گفتنی است که در هر بازسازی متاسفانه بر اثر پندارهای سازندگان، بخش هایی بدان افزوده گردیده است.
داخل خانه، اتاق ها و جایگاه هایی منسوب به أمیر المومنین (ع) و فرزندان ایشان، وجود دارد؛ از جمله در سمت راستِ کسی که به خانه گام می نهد ، اتاق امام حسن ع و امام حسین(ع) و سمت چپ آن، اتاق مکان غسل دادن أمیر المومنین (ع) و نزدیک محراب، جایگاه محلًِ نشستن امام حسن ع و امام حسین(ع) قرار دارد!
اتاق های دیگری نیز منسوب به حضرت زینب ع ، ام کلثوم ، و ام البنین وجود دارد. در اتاقی در انتهای منزل نیز چاه آبی وجود دارد که گفته می شود به دست حضرت (ع) حفر شده است و زائران برای تبرک، از آب آن می نوشند.متاسفانه هیچگونه منبع معتبری انتساب این خانه به أمیر المومنین ع و اهل بیت ایشان و نیز اعتبار معماری خانه رااز نظر تاریخی تأیید نمی کند.
در این که امیر المومنین ع در پایان عمر شریفشان به مدّت چهار سال و چند ماه در کوفه حضور داشته و مرکز حکومت ایشان در کوفه بوده است ، تردیدی وجود ندارد و به یقین خانه ای داشته و در آن سکونت داشته اند، تردیدی وجود ندارد لیکن این که محل سکونت ایشان در کجای کوفه بوده، بیرون یا درون دار الاماره، اطّلاع دقیقی در دست نیست؛ چون به هر حال این احتمال وجود دارد، که محلّ فعلی در مجاورت کاخ دار الامارة کوفه، خانه آن حضرت باشد و نیز با توجّه به شهرت این محل به عنوان خانة امام، ما نیز آن را رد نمی کنیم ، لیکن تقسیمات درون این خانه قطعاً با روحیات حضرت سازگاری نداشته و ندارد و ساخته و پرداخته ذهن کسانی است که در سال های آخر حکومت صدّام آن را بازسازی کرده اند.
به عنوان مثال اختصاص مکانی به عنوان مکتب الحسنین (علیهما السلام) در این خانه، فاقد هرگونه توجیه عقلانی است. اعتقاد متقن شیعه این است که آن دو بزرگوار امام بوده اند و علم لدنّی داشته و نیازی به تعلّم و فراگیری نداشته اند.
علاوه بر این در زمان حاکمیت أمیر المومنین ع در کوفه یعنی بین پنجاه و هشت سالگی تا شصت و سه سالگی از عمر آن حضرت، این دو بزرگوار نیز مردانی سی و یا چهل ساله و دارای شخصیّت و زندگی مستقل بوده اند و داشتن چنین اتاق و مکتب خانه ای در خانة پدرشان برای آن دو بزرگوار قابل توجیه نیست.
برخی کوشیده اند، با ترجمة کلمه مکتب به معنی محلّ تدریس یا دفتر کار، مشکل را حل کنند اما قابل پذیرش نیست؛ زیرا چگونه اتاقی به این کوچکی محل اجتماع شاگردان یا ارباب رجوع به درون خانه شخصی امام قابل توجیه است؟
از سوی دیگر در هیچیک از منابع تاریخی و رخدادهای حضور حضرت در کوفه تا هنگام شهادت ، به حضور افراد و اجتماع مردم و شیعیان در درون خانه حضرت اشاره نشده است.
ضمن اینکه در آن هنگام چه در شهر مدینه و هنگام حضور رسول خدا ص و پس از شهادت ایشان ، و حضور خلفا ، همواره محل گردهمایی و تجمع ها درون مسجد بوده است ، و هنگام حضور أمیر المومنین ع در کوفه ، خطبه ها و قضاوت های حضرتش و جز اینها همه در مسجد کوفه بوده است، وما در این راستا هیچ منبع تاریخی نداشته و نداریم که تجمع ها و درس وجز اینها در خانه ای قرار داشته باشد.
از این ها گذشته، نماز هایی که برای بخش های گوناگون این خانه تشریع و ابداع کرده اند!! ، مانند نماز در مکان کتابخانه حسنین ع ، و یا نماز چاه أمیر المومنین ع ، یا نماز مکان غسل حضرت أمیر المومنین ع ، و یا نماز اتاق حضرت زینب و ام البنین ، همه فاقد وجاهت و ریشه درست و مستند بوده و موجب وهن شیعه است؛ مگر آن که به زائران آگاهی داده شود، که در این فرصت ها، نمازهایی از قبیل نماز هدیه به امام ع، و یا نماز حاجت، و یا نمازهای قضای روزانه به جا آورند.
از نمازهای ساختگی هم که بگذریم، روزانه چندین هزار زائر از کشورهای گوناگون وارد عراق شده و به زیارت مسجد کوفه و بخشی نیز به این مکان می آیند که علاوه بر آن ، جمع زیادی از مردم عراق هم هر روز به این محل آمده و خود را مقیًد به بازدید از این خانه و مکان می کنند .
در این هنگام است که با گام نهادن در این خانه ، و عبور از راهروهای تنگ آن ، مردم و زائرین نا آگاه و عاشق امامان ع در هر یک از این اتاق های تنگ نماز می گزارند! و همین موجب قرار گرفتن زن ومرد هنگام نماز در کنار یکدیگر می گردد که امری ناپسند است.
البته متاسفانه این خانه در نیم قرن گذشته گسترده تر گردیده و بیاد دارم که در دوران نوجوانی ، بارها به این خانه گام نهاده و فضای حیاط و اتاق ها ، بدین صورت نبود.
آشنایی با حرم کاظمین در عراق
