چهارطاقی که با نام چهار قاپو و چهار دروازه نیز شناخته می‌شوند، بنایی است چهارگوش که روی پلانی مربع ساخته می‌شود. چهار پایه در آن عهده‌دار نگهداری گنبد هستند و در چهار ضلع خود میان دو پایه طرفینی ورودی طاق‌دار دارند.
پایه‌ها در این نوع بناها، دیوارهایی با ضخامت زیاد و عرض کم هستند و به‌نحوی متصل شده‌اند که زاویه میانی آنها قائمه است. در دو طرف آنها ورودی قرار گرفته است. به این نوع دیوارها در گذشته جرز می‌گفتند. سقف ورودی‌ها نیز از نوع طاق منحنی (قوس) است.
از دیگر عناصر اصلی در ساخت این بناها، گوشواره است که در زیر گنبد و در قسمت فوقانی طاق‌ها قرار می‌گیرد. گوشواره در واقع سازه‌ای است که برای تبدیل مربع به هشت‌ضلعی و سپس دایره، به‌منظور اجرای گنبد استفاده می‌شود که به‌شکل پیش‌آمدگی در کنج‌های داخل بنا به چشم می‌خورد.
رضا مرادی غیاث‌آبادی، اختر باستان‌شناس، در سال 1380 و در کتاب «نظام گاهشماری در چارتاقی‌های ایران» فرضیه کاربری آن را به‌عنوان یک تقویم آفتابی یا شاخص اندازه‌گیری زمان مطرح کرد. غیاث آبادی معتقد است «این بنا کارکردی تقویمی دارد و به گونه‌ای ساخته شده که طلوع و غروب خورشید در آغاز و میانه هر یک از فصل‌های سال از یکی از روزنه‌های آن دیده می‌شود. بنای چارتاقی نیاسر به مانند دیگر چارتاقی‌های منفرد ایران بدون وجود بناهای دیگر در اطراف آن ساخته شده و دقت محاسبات تقویمی آن بیش از بناهای دیگر تقویمی در جهان است که گاه تا سه درجه خطا دارند.» آنگونه که در نقشه‌های آن دیده می‌شود؛ ساختار تقویمی این بنا به گونه‌ای است که در آغاز و میانه هر یک از فصل‌های سال، پرتوهای خورشید بامدادی به شکلی خاص از میان پایه‌های بنا دیده می‌شده و هنوز نیز دیده می‌شود.
دانشگاه کاشان و پایگاه میراث فرهنگی نیاسر نیز هر ساله به دعوت او در مراسم دیدار طلوع خورشید شرکت می‌کنند. در صورت پذیرش این نظریه، پیدا شدن کاربری تقویمی احتمالی برای این بنا در تضاد با کاربری‌های دیگر مثل بنای یادمانی و آتشکده نیست. چون در معماری ایرانی بسیاری از بناها کاربری چندمنظوره دارند و در ضمن به‌کارگیری واژه چارتاقی تنها ناظر بر ویژگی‌های معماری بنا و نه کاربری آن است. به پیشنهاد و پیگیری او هرساله مراسم دیدار و بررسی میدانی از طلوع خورشید در چارتاقی نیاسر در نخستین روز هر فصل سال در کنار این بنا برگزار می‌شود. به هر حال هنوز ابهاماتی در این مورد وجود دارد و برخی نسبت به این کاربری تردید دارند.
آدرس: استان اصفهان، شهرستان کاشان، ارتفاعات بخش نیاسر
شهر نیاسر که به عقیده مورخان روستایی باستانی بوده است، از جاهای دیدنی کاشان محسوب می‌شود و در 35 کیلومتری شمال غربی این شهر در استان اصفهان و در منطقه‌ای کوهستانی در ارتفاعات کرکس قرار دارد. نیاسر به‌واسطه وجود چشمه‌ای دائمی و پرآب، از مناطق خوش آب و هوای ایران به شمار می‌رود. این شهر با توجه به قدمت تاریخی قابل‌ملاحظه، ابنیه تاریخی متعددی را در خود جای داده است که چهارطاقی نیاسر از آن جمله است.
این چهارطاقی بخشی از یک آتشکده مربوط به دوره ساسانی است که به دستور اردشیر بابکان (موسس سلسله ساسانی) روی یکی از صخره‌های غربی مشرف به شهر ساخته شده است. طول اضلاع پلان مربع آن، 14 متر است و در ساخت آن از سنگ‌های موجود در مکان ساخت و گچ استفاده شده است. سنگ‌های به‌کار رفته در بنا، در قسمت پایینی بنا به‌شکل طبیعی و در قسمت فوقانی و قوس‌ها مربع‌شکل هستند.
دسترسی به این به چهارطاقی نیاسر با حرکت از سمت شمال‌غربی شهر کاشان تا فاصله 30 کیلومتری شهر نیاسر امکان‌پذیر است. این آتشکده بالاتر از چشمه اسکندریه و همین طور در فاصله 400 متری غار نیاسر قرار دارد.
با توجه به برگزاری آیین‌های مذهبی ادیان باستانی ایران در زمان‌هایی خاص از فصول مختلف سال، در طراحی ساختمان‌های مذهبی مرتبط، از اطلاعات نجومی استفاده می‌شد. این شیوه طراحی علمی، بناهای نجومی و تقویمی بسیاری را در این سرزمین به یادگار گذاشته است.
بر اساس پژوهش‌های اخترباستان‌شناسی، چهارطاقی نیاسر مانند برخی چهارطاقی‌های موجود دیگر، یکی از این بناهای نجومی و تقویمی است که در کنار اینکه اتاق اصلی آتشکده (محل استقرار آتش) بوده، به‌عنوان تقویم آفتابی نیز کاربرد داشته است.
در تقویم آفتابی، زمان با استفاده از سایه‌های ایجاد شده توسط پرتوهای خورشید به هنگام طلوع و غروب آفتاب محاسبه می‌شود. با توجه به کیفیت حرکت خورشید در ایام مختلف سال، طراحی بنا از حیث اندازه طول پایه‌ها، نسبت این اندازه با فاصله میانی پایه‌ها و در نتیجه زاویه منتج شده از این نسبت، به‌نحوی بوده است که پرتوهای خورشید هنگام طلوع و غروب در راستاهای سنجیده شده‌ای از بنا می‌تابد و در نقاطی خاص، سایه ایجاد می‌کند که هرکدام از این نقاط خاص بیانگر زمانی مهم و شاخص بوده است. در واقع، تقویم آفتابی عهده‌دار ثبت آیینی زمان بوده است.
چهارطاقی نیاسر در سال 1317 به شماره 316 در میان آثار ملی به ثبت رسیده و یک بار در سال 1334 به همت اداره‌‌کل باستان‌شناسی مرمت شده است. این بنا سالم‌ترین چهارطاقی موجود در ایران است که برای علاقه‌مندان به ایران باستان ارزش بازدید و برای مسئولان مربوط، ارزش توجه بیشتری دارد.
اگر بخواهیم بهترین زمان برای بازدید از این آتشکده را بگوییم تمام طول سال می تواند مناسب باشد. مدت زمانی که برای بازدید از این آتشکده نیاز است حدود 15 دقیقه است. اما حتما تاریخچه ی آن را مطالعه کنید و سپس به بازدید از آن بروید.
آدرس: استان اصفهان، شهر نیاسر، آتشکده‌ی نیاسر
به منظور دسترسی به این جاذبه ی تاریخی و علمی در شهر کاشان، در صورتی که وسیله ی نقلیه دارید باید از سمت شما غربی شهر کاشان به فاصله ی 30 کیلومتری شهر نیاسر بروید. این آتشکده بالاتر از چشمه اسکندریه و همینطور در فاصله ی 400 متری غار نیاسر واقع است.
نیاسر شهری در کنار کویر نمک کاشان و آران و بیدگل است، که حدود 30 کیلومتر از کاشان فاصله دارد و در شمال غرب آن واقع است. چارطاقی نیاسر، بنایی باستانی از اواخر عصر اشکانی و یا اوایل عصر ساسانی است. این بنا جزو کهن ترین و بزرگترین نمونه های چارطاقی ایران و سالم ترین آنها است.سبکی سنگ های متخلخل و سختی اندک و انعطاف پذیری ملات آن، موجب تحمل زمین لرزه ها و پایداری بنا در عمر نزدیک به دو هزار سال آن شده است. چهار سوی این بنا همانند دیگر چارتاقی ها کاملاً باز بوده و هیچگونه در یا پنجره و بازدارنده های دیگری برای ورود به آن، وجود نداشته است.بنای چهارتاقی نیاسر، بنایی بسیار قدیمی است که از دوران ساسانی برای ما به یادگار مانده است. همچنین، پژوهشگران زیادی ساخت این بنای تاریخی را به اواخر دوره اشکانی نسبت می دهند. به دلیل شباهت این آتشکده به دیگر بناهای دوره ساسانیان متوجه می شویم که این بنا مربوط به دوره ساسانی است.
