هنر گره چینی
گره چيني به هنري ايجاد شده با قطعات برش خورده چوب و شيشه هاي رنگي در اشکال مختلف و متعدد الاجرا و وحدت گراي هندسي که به طور هماهنگ در يک کادر مشخص و تکرار شونده در کنار هم قرار گرفته باشند گفته مي شود. در واقع هندسه نقوش و گره کشي جزء جدانشدني اين هنر به حساب مي آيد.
در اصطلاح هنري گره چيني عبارت است از مجموعه اي از شکل هاي هندسي که با نظم و ترتيب و پيچ و شکل هاي هماهنگ و قرينه در کنار هم چيده شده اند. در تعريف ديگر، گره چيني عبارت است از يک ترکيب هماهنگ از شکل هاي هندسي به هم پيچيده، موزون و جذاب که با استفاده از خط هاي راست شکل گرفته است.
تاریخچه هنر گره چینی
گره چینی چوب هنر ظریفی است که از اوایل دوره اسلامی در ایران رایج بوده است، متاسفانه از سابقه ی گره چینی در ایران اطلاعات دقیقی در دست نیست. بررسی ها نشان می دهد که این هنر در قرن 6 تا 8 هجری قمری ابتدا در مصر و سوریه رواج پیدا کرد و پس از آن به ایران رسید. پژوهشگران معتقدند که این هنر نخستین بار در دوران خلفای عباسی به کار گرفته شده است. مطالعات نشان می دهد که خاستگاه اصلی این هنر شهر اصفهان بوده است.
با بررسی های بیشتر تاریخچه ی این هنر در معماری های ایرانی، به دوره سلجوقی و صفوی می رسیم. از دوران صفوی به بعد تعبیه ی شیشه های رنگی در چوب های مشبک که در اصطلاح به آن ارسی می گویند رواج پیدا کرد. هنرهای چوبی به جز هنر ارسی پس از دوران صفویه به خصوص در دوران قاجار نه تنها تکامل فنی پیدا نکرد بلکه دچار یک سیر نزولی نیز شد.
با بررسی بناها در صد سال گذشته می توان نتیجه گرفت که از چوب و فرآورده های چوبی به عنوان مصالحی موثر در ستون های چوبی، ساخت پنجره های ارسی و پنجره های ظریف با کارهای هنری مختلف گره سازی، قواره بری و … استفاده شده است. در آن زمان این هنر به سبک مشبک در منابر، درهای اماکن متبرکه، آرامگاه ها، پنجره های منازل و کاخ ها و نرده ها به کار گرفته می شده است.
نمونه های معروف گره چینی در ایران را می توان در شهرهای اصفهان، کاشان، یزد و سایر شهرهای قدیمی مشاهده کرد. به عنوان نمونه می توان به عمارت چهل ستون، هشت بهشت، خانه های تاریخی مثل خانه ی اعلم، خانه ی شیخ الاسلام و خانه ی سوکیاس در اصفهان، خانه ی طباطبائی ها، خانه ی عباسیان، خانه ی بروجردی ها در کاشان و بسیار مکان های تاریخی دیگر اشاره کرد.
با فراگیری استفاده از در و پنجره های آهنی و آلومینیومی در ساختمان های جدید، صنایع چوب و در و پنجره هایی که با هنر گره چینی ساخته می شد، کم کم به دست به فراموشی سپرده شد. برای جلوگیری از به فراموشی سپرده شدن این هنر هزارساله، لازم است این هنر دوباره به کار گرفته شود.
اجزای گره چینی
آلت
واحد کار در گره، آلت نام دارد. آلت در لغت به معنای یک ابزار واسطه بین فاعل و مفعول است برای رسیدن به یک اثر. در واقع آلت به عنوان یک خط مرزی اطراف لقاط است. خطوط مرزی در گره های گوناگون متفاوت است.
لقط
در گره، به شکل های گره، لقط گفته می شود. لقط از خط های مستقیم بر اساس یک قاعده ی منظم به صورت شکل های هندسی در آمده و در یک قاب یا زمینه محدود شده است. لقط می تواند از جنس چوب، شیشه یا هر جنس دیگری باشد.
انواع گره چینی
هفت نوع گره چینی وجود دارد:
- گره تند
- گره کند
- گره شل
- گره تند و شل
- گره کند و شل
- گره پیلی
- گره درودگری
هر یک از این گره ها طرح و زمینه های بسیار زیادی دارند که از کنار هم قرار گرفتن چند نوع آلت به طور منظم با قاعده ی گوناگون در زمینه های مختلف شکل می گیرند.
ابزارآلات و مواد اولیه گره چینی
ابزارآلاتی که برای ساختن گره استفاده می شود، همان ابزاری است که دریک کارگاه دوردگری وجود دارد؛ مانند:
انواع اره: اره فلکی، اره دوربری، اره رادیکالی، اره چکشی، اره برقی، اره فارسی بر، و انواع اره های دستی.
رنده: رنده کف بری، گنده گیری، رنده ابزاری، رنده خشتی، رنده دوراهی و رنده دستی.
گیره: انواع گیره دستی و گیره روی میز.
خط کش: خط کش تیزه دار کولیسی، گونیا90درجه ، گونیا فارسی، گونیا بازشو.
سمباده: ماشین سمباده زنی نواری، دیسکی، لرزشی و سنگ چرخی.
و انواع دریل، سوهان، چکش، مته، فرز و میز کار و... .
بهترین ماده اولیه ساخت گره چینی که مورد توافق استادکاران چوب است درخت چنار است که خوشبختانه این درخت، درخت بومی ایران است؛ زیرا بافتی منسجم داشته و از مقاومت بالایی برخوردار است. البته از چوب نارنج، گلابی، گردو، عناب و از چوب درخت های جنگلی ایران، از نوع آزاد و راش نیز برای ساخت گره چینی استفاده می شود.
در هنر گره چینی برای اتصال قطعات از هیچ میخ و چسبی استفاده نمی کنیم، فقط با زبانه و ضربه این قطعات که سوهان کشیده شده اند را درون هم قرار می دهن
با فراگیر شدن استفاده از درب و پنجره های آهنی و آلومینیومی که در ساختمان های جدید استفاده می شود، کم کم صنایع چوب و درب و پنجره هایی که با هنر گره چینی ساخته می شوند، به فراموشی سپرده شده است.
برای جلوگیری از به فراموشی سپرده شدن هنر هزارساله گره چینی، لازم است کاربرد هنری و زیبای آن پررنگ تر گردد.
بهترین انواع چوب برای ساخت گره چینی
همه ی استادکاران چوب به اتفاق هم به این نتیجه رسیده اند که بهترین چوبی که می توانند برای ساخت گره چینی استفاده کنند چوب درخت چنار است و خوشبختانه این درخت، درخت بومی ایران است. چوب این درخت بافتی منسجم داشته و از مقاومت بالایی برخوردار است. علاوه بر چوب درخت چنار می توان از چوب درخت نارنج، چوب درخت گلابی، چوب درخت گردو، چوب درخت راش و … برای ساخت گره چینی استفاده کرد.
مراحل تولید گره چینی
برای تولید گره چینی ابتدا لازم است که گره مورد نظر را با توجه به اندازه ی کار طراحی و ترسیم کرد. در مرحله ی بعدی از قسمت های مورد نیاز گره رسم شده، الگو یا قالب برداری کرد و چهارچوب یا کارگاه را در اندازه ی مورد نظر بسازیم. همان طور که پیش تر گفتیم گره ها اتصالات کوچکی از چوب هستند که به صورت زبانه ای به یکدیگر قفل می شوند و نقش های زیبایی را بوجود می آورند.
در هنر گره چینی برای اتصال قطعات از هیچ میخ و چسب استفاده نمی شود فقط به کمک زبانه و ضربه قطعاتی که سوهان کشیده شده اند را درون هم قرار می دهیم. هرچه قدر این گره ها ظریفتر باشند، از نظر هنری با ارزش ترند.
برای ایجاد نقش گره، چوب ها به ضخامت بند رسم شده بریده و در عین حال چوب های واگیره (قطعاتی که در کار تکرار می شود) از قالب های آماده شده تهیه می شود. سپس به وسیله اره پشت بند دار، زاویه های اتصالات روی چوب را برش می زنند و با رنده ابزار، روی آلت ها ابزار می زنند. سپس دو سر هر یک از آلت ها فاق و زبانه (یا هر نوع اتصال دیگر که مورد نظر استاد کار باشد) می زنند و در آخر، کار چیدن گره و درگیر کردن اتصال های ساخته شده و شیشه های رنگی برش خورده کار به پایان می رسد.
کاربرد گره چینی در دکوراسیون داخلی
ایرانیان نقوش گره چینی را در طراحی بناهای خود بسیار به کار برده اند. نقوش زیبایی که در هر گوشه از بناهای تاریخی به شکلی تازه و چشمگیر خودنمایی می کند.
گره چینی دکوراتیو
در کارگاه های نجاری، گره چینی هایی از جنس چوب، پس از سال ها هنوز ساخته می شود. اما در قطعات و ابعادی متنوع و برای کاربردی متفاوت از آنچه در گذشته داشت. این صفحات چوبی گره چینی را می توانید به عنوان پارتیشن و دیوارهای مشبک جدا کننده در هر کجای به کار گرفت. در تصویر بالا طراح از آنها به عنوان بخشی از دیوار سرویس بهداشتی استفاده کرده است.
در مکان هایی که نمی خواهید با یک دیوار صلب ارتباط فضا ها را با هم قطع کنید و یا تنها به تعیین مرز و تقسیم فضایی احتیاج دارید از این پارتیشن ها و دیواره های مشبک استفاده کنید. انتخاب مصالح مصرفی برای ساخت چنین دیواری با شماست، برای چنین کاری محدودیت نخواهید داشت. به یاد داشته باشید که با انتخاب درست و رنگ آمیزی مناسب می توانید رنگ این صفحات گره چینی شده را با محیط اطرافش هماهنگ کنید.
گره چینی در کاشی کاری
وقتی برای خرید کاشی و انتخاب طرح و رنگ آن به فروشگاه ها مراجعه می کنید دقت داشته باشید که در طراحی کاشی های امروزی نیز نقوش گره چینی را با کمی خلاقیت و شاید تغیر رنگ می توان دید. این کاشی ها را برای پوشش دیوارهای سرویس بهداشتی انتخاب کنید و زیبایی آنها را به خانه تان بیاورید.
گره چینی در طراحی سقف
این گره چینی ها برای طراحی سقف نیز مناسب هستند. یک گچکار ماهر به سادگی با پیاده کردن یک نقشه هندسی گره چینی در سقف به زیبایی فضای داخلی خانه کمک خواهد کرد. نیازی نیست که از ترکیب رنگ های مختلف برای کار استفاده شود. رنگ سفید گچ کافی است تا بتواند زیبایی آن را به نمایش بگذارد.
کاغذ دیواری گره چینی
کاغذ دیواری ها با طرح گره چینی پوشش خوبی برای دیوارها و حتی سقف خانه هستند. در تصویر بالا طراح اتاق کودک با انتخاب ترکیب رنگ سفید و آبی متناسب با دیگر اجزای فضا کاغذ دیواری را هم به همین رنگ انتخاب کرده است.
گره چینی در وسایل
کاربرد گره چینی در طراحی داخلی وسعت زیادی داشته و بنا ب خلاقیت و سلیقه شما می تواند در هرکجای دکوراسیون و یا متریال های مختلف اجرا شود.
- درب و پنجره
- لوستر
- کتابخانه
- اکسسوری
شاید یکی از ساده ترین راه ها این است که شما دربی را که با این نقوش هندسی طراحی و تزئین شده به فضای داخلی خانه تان بیاورید و در چهارچوب نصب کنید. اما اگر شما مستاجر هستید و یا به هر دلیلی امکان ایجاد چنین تغییراتی را در فضای داخلی منزل خود ندارید چیدانه به شما پیشنهاد می کند که به سراغ وسایل تزئینی و کاربردی خانه بروید.
از صفحات گره چینی چوبی به عنوان لوستر استفاده کنید. لوسترهای سقفی و لوسترهای آویزی با شیشه های رنگی و یا بدون استفاده از آنهای می توانند به سطح صاف و یکدست سقف خانه شما متصل شوند و ظاهر آن را از یکنواختی خارج کنند.
گره چینی در دکوراسیون اتاق خواب
تخت خواب گره چینی
مهمترین عنصر در طراحی اتاق خواب، انتخاب تخت خواب آن است. تخت خواب سفید رنگ با تخته پشت آن که طرح گره چینی دارند در فضای اتاق خواب مدرن جلوه خواهد کرد. البته می توانید از همان رنگ طبیعی چوب نیز استفاده نمایید.
پارچه با نقوش گره چینی
روتختی با پارچه هایی با طرح گره چینی گزینه دیگر شما است تا بتوانبد از این هنر در محیط اتاق خواب خود استفاده کنید. روکش بالش ها و کوسن ها را نیز با رو تختی ست کنید.
آشنایی با چیغ بافی یکی از هنرهای دستی کوچ نشینی
