باتوجه به افزایش جمعیت، تولید بیشتر محصولات کشاورزی مخصوصا محصولات استراتژیک اهمیت بسیاری یافته است. بنابراین افزایش کمیت محصولات زراعی در کنار کیفیت آن ها از جمله مباحثی است که مورد بررسی قرار می گیرد. بذر مورد استفاده باید سالم، قوی و بدون آلودگی به آفات، بیماری ها و تخم علف های هرز باشد. یکی از روش های افزایش کیفیت بذر، بوجار کردن بذر است. بوجاری و تمیز کردن بذر، بعد از خشک کردن آن ها صورت می گیرد. بوجاری بذر به منظور جداکردن بذر علف های هرز و مواد زاید و همچنین جدا کردن بذر ناسالم انجام می شود.
عوامل بیماری زا که در بذور وجود دارند سبب کاهش کیفیت آن ها می شوند. این عوامل می توانند جوانه زدن بذر را به خطر بیندازند و یا سبب ایجاد بیماری در گیاهچه شوند. بنابراین درصورت وجود بذر ناسالم و حاوی عوامل بیماری زا، محصولات کاهش می یابند. به همین دلیل ضدعفونی بذر ضروری است.
عوامل بیماری زا در بذر
بذرها باید فاقد ذرات خارجی مانند خاک، بذر سایر گونه ها و بخش های غیر از بذر باشند. ذرات خارجی می تواند شامل عوامل بیماری زا مانند باکتری، ویروس و قارچ نیز باشد.
۱- قارچ
اکثر بیماری های گیاهی از طریق قارچ ها ایجاد می شوند. اغلب قارچ ها در چرخه زندگی خود اندام مقاومی به نام اسپور تولید می کنند. زمانی که شرایط در مزرعه مساعد باشد، بیماری های قارچی گسترش پیدا می کند. عامل اصلی این بیماری در گیاه، بذر آلوده می باشد. قارچ ها گونه های مختلفی دارند. گونه های Alternaria، Aspergillus، Bipolaris، خطرناک ترین بیماری ها را ایجاد می کنند.
۲- باکتری
باکتری ها میکروارگانیسم های تک سلولی و کوچک می باشند. پاتوژن های باکتریایی زیادی در بذر وجود دارند. نشانه های بیماری های باکتریایی در گیاهان، لکه برگی، سوختگی، شانکر و … می باشد. اکثر این باکتری ها گرم منفی هستند.
۳- ویروس
ویروس ها توسط پوشش پروتئینی حفاظت می شوند. برخی از بیماری های ویروسی با تیمار بذر، کنترل یا ریشه کن می شوند. انتقال با بذر و گرده می تواند اهمیت قابل توجهی در اکولوژی برخی ویروس ها داشته باشد. بقا در بذر ممکن است برای ویروسهایی که فقط دارای میزبانهای یکساله هستند و نیز ویروسهایی که ناقلین بی مهره آنها ( مثل نماتدها) عموماً به کندی حرکت می کنند، از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد. بعضی از ویروسها می توانند در بذور دفن شده، حداقل یکسال دوام آورند. انتشار طبیعی بذور آلوده شده توسط باد و یا آب نیز ممکن است عامل مهمی در انتقال ویروس باشد.
هر یک از عوامل بیماری زا توانایی کاهش کیفیت بذر را دارند. شرایط آب و هوایی و خصوصیات خاک در هر منطقه میزان شیوع نوع خاصی از باکتری، ویروس یا قارچ را تعیین می کند. مهمترین عوامل تاثیرگذار بر نوع بیماری دما و رطوبت منطقه است.
روش های ضدعفونی کردن بذر
ضدعفونی بذرها باید به طور یکنواخت انجام شود. استفاده خیلی زیاد از مواد ضدعفونی کننده سبب کاهش جوانه زنی بذر می شود. همچنین کم بودن مقدار ماده ضدعفونی کننده نیز تاثیری روی عوامل بیماری زا ندارد. استفاده نادرست از تجهیزات ضدعفونی بذر نیز به بذر ها آسیب می رساند.
درگذشته ضدعفونی بذر توسط محلول آب آهک یا آب نمک انجام می گرفت. دیگر روش های بسیار قدیمی ضدعفونی بذر استفاده از گوگرد می باشد. این روش صدها سال قبل از میلاد مسیح استفاده می شد. آب نمک و خاکستر و در برخی موارد استفاده همزمان از آن ها دیگر روش های قدیمی ضدعفونی بذر هستند.
به مرور زمان محلول های سولفات مس، پودر کربنات مس و سپس ترکیبات جیوه ای جایگزین مواد قبلی شدند. ضدعفونی بذر به منظور کنترل آفات و بیماری های موجود در خاک انجام می شود. مواد ضدعفونی کننده جایگزین مناسبی برای سموم و قارچ کش های شاخ و برگ جهت کنترل آفات و بیماری های اول فصل هستند.
ضدعفونی کردن بذر با استفاده از آب گرم
آب گرم می تواند اکثر قارچ ها و باکتري های بذرزاد را بدون صدمه زدن به بذر، از بين ببرد. تیمار آب گرم روشی است که می توانید برای ریشه کن کردن یا به حداقل رساندن سطح پاتوژن ها (بخصوص پاتوژن های باکتریایی) در بذر سبزیجات، استفاده کنید. سایر روش های رایج (به عنوان مثال، تیمارهای قارچ کش) نیز می توانند به کاهش بیماری کمک کنند، اما معمولاً عوامل بیماری زایی که در پوسته بذر نفوذ کرده اند، را از بین نمی برند. تیمار آب گرم برای بذرهای ریز و کوچک مناسب تر است. برای بذرهای درشت، بسیار شکننده، گندله شده، پرایمینگ شده، بذری که توسط قارچ کش ضدعفونی شده و بذرهای کهنه مؤثر نیست.
هنگام تیمار بذر با آب گرم، فقط مقدار بذری را که برای کاشت نیاز دارید، تیمار کنید.قبل از هر کار می بایست یک نمونه کوچک از بذر مورد نظر را ضدعفونی کنید و از نظر جوانه زنی و کيفيت، آن را مورد بررسی و آزمایش قرار دهید. سپس این روش را برای ضدعفونی همه بذرها انجام دهید.
توجه: در روند ضدعفونی بذر با آب گرم، دمای آب باید با دقت کنترل شود. در صورت کاهش اندک دما ممکن است قارچ ها و باکتري ها زنده بمانند. افزایش دما نيز می تواند به بذر آسيب برساند.
برای تأثیرگذاری بهتر، از یک حمام آب با کنترل دقیق دما و زمان بندی (water oven) استفاده کنید. همچنین می توانید یک تابه بزرگ را روی اجاق گاز قرار دهید. برای اینکه این روش مؤثر واقع شود، نیاز به یک دماسنج با دقت بالا برای اندازه گیری دقیق و مکرر هرگونه تغییر دما دارید. علاوه بر این، باید آب را مرتباً مخلوط کنید. همچنین تنظیمات اجاق گاز را به طور مناسب تنظیم کنید، بذر را در طی مراحل کار به طور کامل زیر آب قرار دهید تا اطمینان حاصل کنید که دانه در تمام مدت در دمای ثابت و یکنواخت قرار دارد.
مراحل ضدعفونی بذر با آب گرم
- بذرها را به مدت 11 دقیقه در یک کیسه نخی نفوذپذیر ریخته و در دمای 38 درجه سانتیگراد با رعایت شرایط زیر، بخیسانید. (مرحله قبل از گرم کردن)
- کیسه را تا نیمه از بذر پر کنید.
- هوای آن را تخلیه کنید.
- مطمئن شوید که همه بذرها کاملاً مرطوب شوند.
- کیسه بذر را در آبی با حجم 5 تا 11 برابر حجم کل بذور و در دمای توصیه شده قرار دهید. (به جدول زیر مراجعه شود.)
- مدت زمان آلودگی زدایی و دمای آب باید به دقت رعایت شود.
- پس از مدت زمان مشخص شده، کيسه هاي بذر را به مدت 5 دقیقه در آب سرد قرار دهید تا سریعاً عملیات حرارتی پایان یابد.
- در این مرحله می توانید از یک قارچ کش مطابق دستورالعمل سازنده استفاده کنید (اختیاری).
- بذرها را از کيسه خارج کرده سپس روي یک پوشش تميز قرار دهید تا خشک شوند.
- در پایان بهتر است از یک ضدعفونی کننده بذر مانند قارچ کش هاي توصيه شده نيز، استفاده کنید (اختیاری).
استفاده از مایع سفید کننده برای ضد عفونی کردن بذر
بذر گوجه فرنگی و فلفل را با استفاده از مایع سفید کننده می توان ضدعفونی کرد. در این روش، باکتری های ایجاد کننده «لکه باکتریایی»، از بین می روند.
- محلولی به نسبت 1 قسمت مایع سفید کننده و 3 قسمت آب آماده کنید.
- بذرها را به مدت 1 تا 2 دقیقه در این محلول بخیسانید.
- سپس آنها را از محلول خارج کرده و بشویید.
- بذرها را به طور کامل خشک کنید.
- می توانید با یک قارچ کش عملیات ضدعفونی را تکمیل کنید.
در ضد عفونی بذور به چه چیزهایی دقت کنیم؟
ضد عفونی کردن بذور قبل از کاشت بسیار راحت تر است و مصرف سموم در طی دوره داشت را کمتر می کند. کارخانه های تولید و بسته بندی بذور، هر نوع بذر را با قارچکش مناسب با بیماری های رایج ضدعفونی کرده و بسته بندی می کنند. آنچه در ضد عفونی بذور مهم است جلوگیری از مسمومیت دام یا کارگران انجام دهنده ضدعفونی می باشد. اگر برخی از مواد ضدعفونی کننده در غلظت زیاد استفاده شوند سبب ایجاد گیاه سوزی در گیاهچه یا عدم جوانه زنی بذور می شوند.
بیماری هایی که باید با آنها مبارزه کنیم
- بیماری های خاکزاد و پوسیدگی بذر
- بیماری های بذرزاد مثل سیاهک آشکار گندم، سیاهک پنهان گندم
- بیماری های هوا زاد مانند سفیدک دروغی، زنگ
- علف های هرز
- حشراتی مانند سوسک ها، لاروها
تمیز کردن تجهیزات
تمیز کردن ظروف و تجهیزات مورد استفاده برای کاشت ضروری است. ساده ترین راه برای انجام این امر استفاده از سفید کننده رقیق می باشد. کافیست یک قسمت از سفید کننده را با 9 قسمت آب مخلوط کنید و گلدان، ظروف زیرین و تجهیزات را درون این محلول بخیسانید و در نهایت با آب داغ به خوبی شستشو دهید یا اگر از ماشین ظرفشویی استفاده می کنید با حداکثر حرارت شستشو دهید.
تجهیزات را قبل از استفاده حتما تمیز کنید:چنانچه در این بخش گفته شده است بهتر است پس از مصرف گلدان ها نیز آن ها را بشویید و تا استفاده بعدی ان ها را نگهداری کنید. بهتر است از گلدان های شیشه ای برای رویش بذرها استفاده کنید نه ظروف پلاستیکی زیرا علاوه بر تمیزی آسان این ظروف باکتری ها را روی خود نگه نمی دارند.
ریشه نهال را چگونه ضد عفونی می کنند؟
