لجبازی چیست؟
لجبازی نوعی رفتار مقابله ای در كودكان می باشد كه معمولا والدين در مواجهه با آن رفتارهای مختلفی را نشان می دهند. البته اکثرا هم با شكست مواجه می شوند.درابتدا بايد به نكته ظريفی اشاره کرد و آن اینکه هميشه بياد داشته باشيم كه از ايجاد رفتارهایی كه منجر به لجبازی در كودكان می شود، تاحد ممكن اجتناب کنیم.چرا كه درواقع اين ماهستيم كه بازنده خواهيم بود.
کودک از 2 تا 3 سالگی لجبازی را آغاز کرده و یا بهتر بگوییم در خودکشف می کند. او به درجه ای از خودآگاهی و شناخت محیط و اطرافیان می رسد که می فهمد رفتارش روی اطرافیانش تاثیر می گذارد و واکنش ها را برمی انگیزد. به همین دلیل در بعضی امور و زمانیکه از او کاری خواسته می شود لجبازی را به کار می گیرد تا واکنش ها را مشاهده کند و کنجکاوی اش ارضا شود. به گفته ی کارشناسان روانشناسی کودک این کنجکاوی می تواند به همان خواسته مربوط باشد یا به شخص درخواست کننده.
یکی از علل اصلی لجبازی کودک این است که او بدون آن که درباره لجبازی قضاوتی داشته باشد یا آن را خوب یا بد بداند تنها لجبازی را به عنوان وسیله ای برای محک زدن عکس العمل اطرافیان به کار می گیرد، ولی راه چاره چیست؟ پیشنهادها موثری را در ادامه این بخش خواهیم گفت.
لجبازی کودک را ریشه یابی کنید.
درابتدا بايد دقت كنيم كه ريشه ی آن حركت ناخوشايندی كه كودك انجام می دهد چيست؟ آيا نياز او برای جلب توجه است؟ آيا آن كار به او آرامش می دهد؟ آيا نیاز حسی است؟ آيا سطح توانایی اش در همين حد است؟ آيا عادتی است؟ هر كدام از اين موارد كه باشد نمی توان با گفتن يك دستور بكلی قال قضیه را كند به جای آن بهتر است به قول معروف گولش بزنيم! این اصطلاح در اصل یک تکنیک رفتار درمانی است که یک کار مطلوب را جایگزین رفتار نامطلوب می کنیم.
جهت انجام این تکنیک بهتر است از واژه زیر استفاده کنیم که اگر توونستی، این کار را بکنی؟! در این مواقع اگر نیاز کودک به جلب توجه ریشه حرکت ناپسندش باشد سریعا فعالیت دلخواه شما را جایگزین می کند. مثلا به کودکی که مدام برهمه چیز لگد می زند می گویم: بیا ببینیم زورت می رسد تا به این توپه لگد بزنی؟ اگر راست می گی و خیلی قوی هستی بیا کمک کن این صندلی ها رو تنهایی جمع کن. در این حالت در اثر اشتغال به فعالیتی از نوع موازی، مشارکتی، رقابتی و هر نوع دیگر،ا و را از حال و هوای حرکت ناپسندش بیرون بیاوریم بدون این که احساس کند ما روی فلان حرکت او حساس می شويم.
در مقابل کودک لجباز ضعیف نباشید.
در حقیقت باید از موضع قدرت و عقل برخوردکنیم و نقطه ی ضعفمون را نشان ندهیم.چرا که دیده ایم خیلی از ماها عملا آن قدر واکنش شدیدی به رفتارهای کودکان نشان می دهیم که کودک هر قدر که کوچک باشد متوجه می شود که نقطه ضعف ما در کجاست! در مورد نکته دوم( برخورد عقلانی )،این که واقعاً آن چیزی که از کودک می خواهیم،جداً چه ضرورتی دارد؟
عصبی نشدن در مقابل کودک لجباز
یک نفس عمیق بکشید، یک یا دو دقیقه به اتاق دیگری بروید یا تا ده بشمارید، هر کاری لازم است انجام دهید تا آرام شوید. در غیر این صورت وضعیت وخیم تر میشود.
به خواسته کودک لجباز خود گوش دهید.
اگر فرزندتان مایل به انجام کاری نیست، از آنها علت را جویا شوید؛ می تواند یک دلیل اصلی مهم داشته باشد. به عنوان مثال، اگر آنها هر روز صبح از رفتن به مدرسه خودداری می کنند، ممکن است به این دلیل باشد که آنها مورد آزار و اذیت قرار می گیرند یا معلم به آنها خیلی اهمیت نمی دهد.
حساب و کتاب امر و نهی هایتان را داشته باشید.
یادمان باشد که همیشه حساب و کتاب و تعداد امر و نهی هایمان را در یک روز داشته باشیم. می دانید چرا؟ چون والدین زمانی که خسته اند و حوصله ی کاری را ندارند، تعداد امر و نهی هایشان خیلی بیشتر از زمانی است که دوست دارند به دل کودک راه بیایند تا خودش به کشف محیط بپردازد.
هم چنین این که درست مقابل این لجبازی که الان دغدغه ی ذهنی ماست، مطیع بودن بسیار زیاد و از خود ایده نداشتن و کاهش اعتماد به نفس و کاهش عزت نفس و احساس پوچی و بی تفاوتی است. مواظب باشیم که آنقدر که این امر و نهی ها و دستورات را کش ندهیم که یک زمان از آن طرف خیلی چیزها را از دست بدهیم. و حالا در مورد دیسیپلین این که والدین هیچ وقت از دستوری که داده اند نباید چشم پوشی کنند، برای همین مواقعی که دستوری می دهیم باید دقت داشته باشیم که کودک در حالتی باشد که بتواند دستور ما را انجام دهد.( به قول معروف مودش مناسب باشد ). اما اگرجواب نداد باید از روش های مختلف رفتاری جهت شکل دهی فعالیت استفاده کنیم تا در نهایت به کتک زدن و تنبیه بدنی ختم نشود.
سازش و مدارا در مواجهه با کودک لجباز
هر گاه امکان پذیر است، با کودکان خود از طریق مصالحه کار کنید. به عنوان مثال اگر آنها می خواهند یک لباس را که برای مدرسه مناسب نیست بپوشند، سعی کنید یک جایگزین داشته باشید که هر دو شما را خوشحال کند مانند شلوار جین یا ژاکت متفاوت.
تنبیه بدنی کودک لجباز ممنوع حتی نیشگون
لجبازی برای كودك به مرور به یك عادت و خصلت رفتاری و همچنین روشی برای پیشبرد كار، جلب توجه و اظهار وجود تبدیل می شود و رفع آن نیازمند زمان و توجه است. نكته اصلی درباره لجبازی كودك اجتناب از تنبیه وی است. لجبازی یك خصلت بد و پلید نیست و برای كودك هدف محسوب نمی شود. بر این اساس در مقابل لجبازی وی نباید از حربه تنبیه استفاده كرد.
تنبیه بدنی هم به كلی مطرود است و از نظر كارشناسان حتی نیشگون یا سیلی آرام نیز تنبیهی مخرب برای روان كودك محسوب می شود. تنبیه بدنی به جای جسم، روان كودك را نشانه می رود و تاثیری بسیار مخرب برجا می گذارد. تنبیه بدنی به مدت طولانی و حتی برای همیشه در یاد كودك می ماند و همین فراموش نكردن بخوبی گویای تاثیر مخرب آن بر روان كودك است.
یک الگوی خوب برای بچه ها باشید.
اگر یک کودک همیشه والدین خود را در حال درگیری ببیند، رفتار مشابهی از خود نشان میدهد؛ بنابراین بسیار مهم است که آنها نحوه برخورد درست رفع مشکلات را از جانب والدین ببیند. به همین دلیل است که کارشناسان والدین پیشنهاد می کنند که هرگونه بحث و مشاجره را به زمانی که کودک در اطراف شما نیست موکول کنید. یا بهتر است، والدین یاد بگیرند که کارها را به گونه ای دوستانه انجام دهند. آموزش های عملی به مراتب از آموزش های تئوری، موثرتر و آموزنده تر می باشند. اگر والدین در حضور بچه ها با یک دیگر لجبازی كنند ، خیلی راحت و بدون دردسر لجبازی را به آن ها یاد می دهند و بچه ها به طور واضح فیلمی مشاهده می كنند كه در آن یكی از والدین با پافشاری دیگری را مجبور به اطاعت از خود می كند و آنان متوجه می شوند كه از این راه می توانند به راحتی به خواسته های خود برسند.
دادن حق انتخاب به کودک لجباز
اجازه دهید کودکان در موارد کوچک حق انتخاب داشته باشند. انعطاف پذیری و دادن اختیار به کودک در انتخاب هایی که از طرف والدین پذیرفته شده است و باعث بروز مشکل نمی شود به کاهش لجبازی کمک می کند. همچنین به آنها کمک می کند تا بعدها در زندگی و در مسائل بزرگتر راحت تر تصمیم گیری کنند. می توانید از مسائلی مثل زمان خواب یا لباس مدرسه شروع کنید. بهتر است بین چند گزینه موردنظر خودمان به او حق انتخاب دهیم. اگر به او حق انتخاب دادیم در واقع به نظرش احترام گذاشته ایم.
تقویت رفتار مثبت در کودک لجباز
تشویق کودکان به رشد اعتماد به نفس آنها کمک می کند. همچنین آنها را تشویق به ادامه کار در جهت اهداف خود و حفظ رفتار مثبت سوق می دهد. بنابراین از کلماتی استفاده کنید که نیاز به هیچ گونه مبارزه برای خوابیدن و خوردن غذا وجود نداشته باشد.
سیستم پاداش را امتحان کنید.
بچه ها عاشق برچسب ها و گنجینه های کوچک هستند و خرید این اقلام هیچ هزینه ای ندارد بنابراین استفاده از این پاداش های کوچک تاثیر به سزایی در رفتار کودک ایجاد خواهد کرد. تشویق باعث رشد اعمال نیك و حركت به سوی ترقی می شود. اما باید توجه داشت كه تشویق و پاداش ، باید به اندازه و درخور كار او باشد.
عجله و شتاب زدگی جواب نمی دهد.
معمولا خانواده ها در چند كار، كودك را ناخواسته یا خواسته به عجله و شتابزدگی وادار می كنند كه بیشتر مواقع عدم آگاهی والدین در تشدید آ ن ها دخالت مستقیم دارد از جمله چیزهایی كه می توان در این رابطه یاد آور شد:
- حمام كردن: در دوران طفولیت عدم آشنایی والدین به خصوص مادر از مسایل تربیتی باعث می شود به جای فراهم آوردن محیطی شاد و مفرح هنگام استفاده از حمام، آن را به محیطی درد آور و وحشتناک برای او تبدیل می كند. برای این كار بهتر است اجازه بدهیم كودك ابتدا خوب بازی كند و در همان حال با شعرها و قصه های كودكانه شروع به شستن او كنیم و ضمنا اجازه دهیم تا كودك حتی برخی از اسباب بازی های خود را به حمام بیاورد و با آن ها مشغول بازی شود.
- مهمانی رفتن: همان طور كه ما بزرگ ترها قبل از رفتن به مهمانی یا گردش نیاز داریم خود را آماده كنیم، فرزندان ما هم نیاز دارند كه آماده شوند. البته نیاز آن ها با نیاز ما اندكی تفاوت دارد. پس بهتر است زمان رفتن به مهمانی یا گردش را یك ساعت قبل از حركت به كودك یادآور شویم تا بتواند با كمك بزرگ ترها آماده شود. متاسفانه بعضی از والدین كمی قبل از حركت به كودك می گویند آماده شود و این كار باعث لجبازی و مخالفت او می شود چون دایم به او تذكر می دهیم كه زود باش، سریع تر، دیر شد و… به جای این كه سرعت كودك را برای آماده شدن بیشتر كنیم، باعث می شویم كه مخالفت كند.
- غذا خوردن، خوابیدن و …: به هر حال كودك مانند افراد بزرگسال نمی تواند از نیروی تفكر و حركت در یك زمان استفاده كند و والدین باید بدانند زمان تفكر و انجام كارها در كودكان به سعه ی صدر بیشتری نیاز دارد.
به کودک لجباز خود رشوه ندهید.
اگر كودک برای رسیدن به مطلوب خود چه درست و چه نادرست شروع به گریه كردن و یا داد كشیدن بكند و از این راه بخواهد به خواسته ی خود برسد و والدینی كه به اصطلاح حوصله ندارند با دادن امتیاز (رشوه) به كودک، او را ساكت می كنند، باعث پرورش لجبازی در او می شوند. پس باید پدر و مادر از دادن هرگونه رشوه به كودك خودداری كنند.
عدم توجه و نادیده گرفتن رفتار کودک لجباز
گاهی بهتر است وقتی فرزندمان شروع به داد و بیداد می كند خیلی خونسرد و بی توجه از كنار مسئله عبور كنیم به طوری كه یا متوجه نشده ایم و یا موضوع برایمان اهمیت ندارد.
برقراری آرامش و امنیت در خانواده
به هر حال در هر خانواده مسایل و مشكلاتی به وجود می آ ید كه منجر به بحث و گفت و گو می شود. والدین باید بدانند كه تمام مسایل گره هایی هستند كه به وسیله ی دست باز می شوند. یعنی به جای بحث و متهم كردن دیگران ، آرام و بدون بر هم زدن امنیت خانواده به خصوص كودكان ، مشكلات و مسایل را می توان به راحتی حل كرد، به طوری كه هم خود و هم دیگران از نوع گفت و گو ها لذت ببرند.
راهنمایی ” آری” اما دخالت "خیر”
هیچ كس از دخالت كردن دیگران در امور زندگی خوداحساس رضایت و خشنودی نمی كند. پدر و مادر از همان شروع تربیت باید حركت صعودی خود را بر پایه ی راهنمایی قرار دهند تا كودک بتواند كم كم راه صحیح زیستن را تشخیص دهد. دیگر قابل پذیرش نیست كه: من می گویم این طور باش، من می گویم این جا نرو و… بلكه ارشاد و راهنمایی های خردمندانه و كمك گرفتن از خود كودك در مشكلات می تواند كمك بزرگی باشد.
عدم لجبازی والدین
یادتان باشد درخواستهای شما از کودک باید منطقی باشند. کودکان لجباز احساس میکنند، یکی باید برنده شود و دیگری باید ببازد. برای چنین موقعیتی، طرز فکر برنده - برنده، بهترین راه حل است. به نیازها و خواسته های کودک پاسخ دهید. به او بگویید که پدر و مادر هم می خواهند برنده باشند و آیا راه حلی را سراغ دارد که به نفع شما و خودش باشد؟
تقويت رفتار ناهمسان
وقتي شدت رفتارهای کودک نسبت به قبل کاهش يافت والدين بايد روش «تقويت رفتار نا همسان» را اجرا کنند، يعنی رفتار مقابل رفتار منفی کودک را به محض سر زدن از کودک ، تقويت کنند. مثلا کودکی که گريه مي کند به محض آن که ساکت شد ، توسط والدين مورد توجه و تشويق قرار گيرد .
رژيم غذایی مناسب برای کودک لجباز
شاخص های ديگری که بايد در نظر داشت ، استفاده از رژيم غذایی صحيح است، مصرف بيش از اندازه سردی ها، تنقلات، کاکائو، نمک و سرکه باعث تحريکات عصبی کودک می شود. تماشای تلويزيون و بازی های رايانه ای بيش از يک ساعت در روز باعث تشکيل امواج مخرب در مغز کودک و عصبانيت او می شود. کم خوابيدن کودک نيز باعث افزايش لجبازی می شود، خواب شب مهم تر از خواب روز است چون در خواب روزانه عواملی نظير نور و صدا باعث بر هم خوردن ريتم خواب می شود و کودک با وجود خواب زياد ، پس از بيداری آرامش ندارد.
خنداندن کودک لجباز
خنداندن کودکان بهترین راه برای مسواک زدن یا دارو دادن به آنهاست. وقتی که آنها می خندند، نه تنها فکرشان جای دیگر مشغول نیست بلکه دهانشان نیز کاملا باز است.
آهنگین و موزون صحبت کنیم.
معمولا وقت خوابیدن بهترین زمان برای پشت گوش انداختن خیلی چیز هاست، با لحنی موزون می توانیم فرزندمان را به مسواک زدن و لباس خواب پوشیدن تشویق کنیم. همچنین می توانیم زمان آواز خواندن، یک یا دو کلمه را اشتباه تلفظ کنیم.با این کار حواس فرزندمان به اشتباه ما بیشتر از مسواک زدن و... جلب می شود.
به کودک لجباز رازی را بگوییم.
اگر تا 15 دقیقه ای دیگر وقت دکتر داریم و فرزندمان سوار ماشین نمی شود، خم شده ودرگوش او بگوییم من می خواهم یک راز خیلی مهم را به تو بگویم، می خواهی آن را بشنوی؟ وقتی که او با سر بله گفت او را بغل کنیم و چیزهای جالب و شیرین را در گوشش بگوییم؛ سپس با سرعت او را در صندلی ماشین قرار دهیم.
راهنمایی حرفه ای بگیرید.
اگر هیچکدام از این روش ها روی فرزند تاثیر گذار نبود و روش دیگری برای تغییر رفتار در کودک وجود نداشت از یک متخصص خانواده مشورت بگیرید.
درباره لجبازی های شديد کودکان که گاه به صورت گريه های طولانی و کبودی لب ها و واکنش های غير عادی خود را نشان می دهد، بررسی امواج مغز کودک و مراجعه به روان پزشک و روان شناس کودک ضرورت دارد .
نحوه برخورد با لجبازی کودک موقع لباس پوشیدن
