چادر شب چیست و چگونه بافته می شود؟

تعریف چادرشب

چادرشب یکی از دستبافته های نساجی سنتی است این دست بافته ها دارای تنوع زیادی هستند و غالبا به صورت رو انداز، البسه، بقچه و رختخواب پیچ و... مورد استفاده قرار می گیرند که اغلب این دستبافته ها ماحصل دسترنج زنان روستایی است که به منظور رفع نیاز های روزانه رونق یافته اند و به مرور زمان و روی کار آمدن نمونه های ارزان ماشینی و دسترسی آسان، کاربرد خود را از دست داده و کم کم رو به فراموشی نهاده است و با از بین رفتن منابع تولید، چون کشت پنبه و کمرنگ شدن دامپروری و دسترسی به مواد اولیه کارخانه ای و تغییر الگوی های زندگی و گرایش به الگو های شهرنشینی تداوم تولید آن ها در برخی مناطق از بین رفته است.

استان های گیلان، مازندران، سمنان، زنجان، قزوین و... دارای انواع دست بافته های داری و نساجی سنتی از جمله چادرشب است.

دلیل نامگذاری چادرشب:

چون در قديم اکثرا از آن در شب براي روانداز استفاده مي شد آن را چادرشب ناميده اند.

تاریخچه چادرشب

تاریخ نساجی در ایران به آغاز عصر نو سنگی می رسد. در حفاری هایی که در سال های 1950 میلادی در غاری نزدیک دریای خزر به عمل آمد، قطعات پارچه بافته شده ای از پشم گوسفند و موی بز به دست آمده و با روش سال یابی ایزوتوپ کربن 14 معلوم شده که مربوط به 6500 سال (با اختلاف 200 سال) قبل از میلاد است. دوک سره و خامه هایی در خانه های اولیه فلات ایران پیدا شد که تاریخ آن به 5000 سال قبل از میلاد می رسد و این خود نشان دهنده آن است که این صنعت در آغاز عصر نو سنگی ادامه داشته است. نقش پارچه های روی دو تبر مسی که در حفاری نزدیک شوش کشف شده و مربوط به 3500 تا 3000 سال قبل از میلاد است، نشان می دهد که بافندگی و حتی ریسندگی و قیچی کردن پشم در آن زمان متداول بوده است.

مواد اولیه چادرشب

به طور کلی الیافی را که در چادرشب بافی مورد استفاده قرار می گیرد، می توان به دو طبقه اصلی الیاف طبیعی و مصنوعی تقسیم کرد.

الیاف طبیعی خود شامل معدنی؛ مثل آزبست، حیوانی؛ نظیر ابریشم و پشم و گیاهی که از چهار قسمت دانه؛ مانند پنبه، برگ؛ شامل سیسال، ساقه؛ همچون کتان کنف، چتایی و رامی و میوه؛ نظیر نارگیل تشکیل می گردند.

الیاف مصنوعی نیز بر پایه الیاف غیر آلی؛ مثل الیاف شیشه، ترکیبی؛ مثل نایلون و پلی استر، آکرلیک و تریلن، و باز یافتی؛ نظیر ویسکوز رایرون، دی استات، تری استات و کوپر آمونیوم تقسیم می شوند.

این محصولات در برخی مناطق از الیاف پنبه ای و پشمی به سه شکل پشم خالص، ترکیب پنبه و پشم و پنبه خالص تولید می شوند.

ابزار و تجهیزات چادرشب

چادرشب با دستگاه های ساده چهار وردی و هشت وردی بافته می شود. این دستگاه ها در برخی مناطق به پاچال معروف است چرا که قسمت پدال دستگاه در گودالی حدود 60 تا 90 سانت حفر شده و در کارگاه تعبیه شده است. مکان تولید این دستبافته ها ثابت است. جزییات دستگاه شامل شانه، ورد، دفتین، پدال (پا کتل)، ماسوره، ماکو، نورد، متید، عروسک، قرقره و... می باشد.

نقش های چادرشب

معمولا نقوش چادرشب با توجه به کاربرد آن متفاوت می باشد. گاه هندسی به صورت خانه های شطرنجی در رنگ های مختلف و خانه های ریز و درشت، متناسب با سلیقه بافنده تولید و برای رختخواب پیچ و بستن کمر بانوان و گاه به صورت راه راه برای سفره، هم چنین ساده و تک رنگ برای پوشاک تولید می شود.

رنگ های چادرشب

در چادرشب اغلب از رنگ های نارنجی، سورمه ای، قرمز، سبز، سفید، آبی استفاده می شود.

نخ ؛ تار و پود چادر شب

مواد اوليه دستگاههاي چادرشب بافی در سابق به علت عدم گسترش جمعيت به وسيله كشت پنبه و يا پشم گوسفند و كرك شتر در محل تهيه مي شد. ولي بر اثر پيشرفت تكنيك و گسترش جمعيت و پيدايش الياف مصنوعي كه آن هم يكي از واردات است مواد اولیه مصرفی تغییر کرده است .

نوع مواد اوليه اي كه براي چادر شب مصرف مي گردد مختلف بوده و از لحاظ قيمت نيز متفاوت است، ولي به طور كلي اين مواد شامل نخ پنبه اي نخ و يسكوز، مواد رنگي و نشاسته مي باشد. براي چادر شب رختخواب پيچي از نخ 30 دولا ويسكوز جهت تار و در بعضي مواقع از نخ 20 دولا ويسكوز نيز استفاده مي شود و پود آن را نخ نمره 12 يك لا ويسكوز تشكيل مي دهد. ولي براي چادر شب صحرائي كه بيشتر در كشاورزي از آن استفاده مي شود نخ مورد مصرف در تار و پود آن را به ترتيب نخ نمره يك لا پنبه اي و نخ 20 دولا تشكيل مي دهد.

انواع چادر شب

• چادر شب معمولی که دارای تار و پود نخ - پنبه ای است.
• چادر شب از ابریشم و نخ پنبه ای .
• چادر شب از ابریشم درجه 3 که به روش پودگذاری مضاعف و گاه به صورت چهار خانه و گاه به صورت ساده بافته میشود.
• چادر شب از ابریشم خالص که در واقع مرغوبترین نوع چادر شب است.
• چادر شب از نخ پنبه ای و کاموا که البته این نوع چادر شب از اصالت چندانی برخوردار نمی باشد.

کاربردهای چادرشب:

• آن را را دور کمر می بستند جهت جلوگیری از سرایت رطوبت به بدن
• به عنوان رخت خواب پیچ
• برای رو جهازی در جهاز هر دختری
• نوع دیگر که به طرح خِتکی نامیده می شود و ضخیم تر است و مورد استفاده بیابانی یا صحرایی است چادرشب بیابانی در قدیم برای حمل علوفه و فرآورده های کشاورزی برای روستاییان و به عنوان بقچه برای بسته بندی استفاده می شده
• جهت ساک دستی و رو تختی و یا جانماز
• نوعی که راه راه است و به نام سفره معروف است
• نوعی از چادرشب که پیش از ترویج چادر مشکی بین زنان ایرانی ، چادرکژ نامیده می شد و زنان در یزد می پوشیدند
• طرح نباتی نیز در برخی از مناطق یزد به عنوان دستار برای مردان مورد استفاده بوده است
• در قدیم زرتشتیان ساکن یزد از نوعی چادرشب ابریشمی به عنوان سربند استفاده می کردند تا از دیگران متمایز شوند.

شیوه تولید چادرشب

پس از تهیه نخ ها، بر روی زمین، چوب میخ های بلندی را به شکل چهار ضلعی قرار می دهند. درازای آن حدود 15 تا 20 متر می باشد. این کار با مهارت شخص چله دوان صورت می پذیرد تا ترتیب زیر و روی نخ ها به هم نخورد. نخ های چله با توجه به کاربرد پارچه، گاه دارای نخ های رنگی متعدد و گاه یک رنگ استفاده می شود. نخ به دور اولین چوب میخ گره زده شده و به دور چوب میخ های دیگر به صورت زیر و رو عبور داده می شود تا یک ضربدر به شکل 8 ایجاد گردد.که عمل بافت بر روی تارها صورت گیرد. نقش این پارچه با تعداد تار و پودها، ترتیب و تغییر رنگ آن ها شکل می گیرد و عرض آن بین 30 تا 35 سانتی متر می باشد.

پس ازچله کشی، تار ها را بر روی دستگاه قرار می دهند، سپس وردکشی کرده (عبور تار با توجه به ترتیب رنگ از داخل میلمیک های پنبه ای یا فلزی) و از شانه (با تیغه هایی از نی یا فلز) عبور داده و به نورد جلوی بافنده وصل می گردد. برای بافت، ابتدا لازم است هماهنگی بین دست و پای بافنده ایجاد گردد. وردها با فشردن پدال ها به حرکت در آمده و تارها جا به جا شده و دهنه کار ایجاد می گردد. برای این که بافنده در حین بافت موجب اشتباه نشود با فشردن پای راست، ماکو را با دست راست داخل دهانه کار سُر داده و دفتین را به حرکت در آورده و یک بار به آرامی ضربه وارد کرده سپس ضربه ای محکم تر جهت درهم تنیده شدن تار و پود می زنند. برای این که لبه پارچه کج نشود از وسط دفتین که معمولا دارای علامتی است، دفتین می زنند، علت آن این است که به یک میزان ضربه به سطح پارچه وارد شود.

مراکز بافت چادرشب

چادرشب در یزد و اردکان (به گویش محلی: چادیشُو) معمولاً با طرح چهارخانه و معمولاً از جنس پنبه و ویسکوزبا آهار نشاسته بافته می شود.

هنر جاجيم بافی را بشناسید