شاید اشتباه کردن در فکر و عمل ، از ملزومات حیات بشری است. بارها از افراد پا به سن گذاشتۀ پیرامون خود شنیده ایم که ای کاش این زندگی و تجربه را در 20 سالگی خود داشتم تا مسیر زندگی ام با ضریب خطا و اشتباه بسیار اندکی پیش می رفت. این جمله همسنگِ آه جوانی کجایی است که دست نیافتنی است. عده ای از افراد ناخواسته و بدون عزمی بر خطا ، صرفا به دلیل حرکت کردن ، لاجرم اشتباهاتی هم می کنند ، این نوع اشتباه کردن از مواردی است که ما را به پختگی و تجربه در زندگی می رساند و پسندیده هست. اما اشتباهات عمدی و لجوجانه و گاه نابخردانۀ برخی ، زندگی او و دیگران را به مخاطره می اندازد. ما با اشتباهات نوع دوم در زندگی فقط به خودمان آسیب نمی رسانیم و یا فقط مسیر زندگی خودمان را به انحراف و کجی نمی کشانیم ، تمامی افراد درگیر با خطای ما ضرر می بینند و حتی جامعه هم آسیب می بیند. مثلا : در یک دعوای دوستانه بر سر هدفی واحد ، سه چهار دوست 20- 25 ساله با هم درگیر می شوند .
در جامعه ما هم عذرخواهی صورت نمی گیرد و یا اگر هم بگیرد پذیرفته نمی شود. رفتار شایسته و تحسین برانگیزی که در فیلم های خارجی به عنوان معدود ابزار ارتباط فرهنگی ما با آنان ، می بینیم عذرخواهی و مهمتر از آن پذیرش عذرخواهی است. یعنی یک بده بستان معقول آرمانی - انسانی که معترف است هر کسی می تواند اشتباه و یا خطا کند اما پذیرفتن عذرخواهی او یعنی بخشش ، یعنی درس گرفتن از خطا و اجازه دادن به او جهت ادامۀ زندگی با این جهت . اما اگر ما با فرد خاطی ، خویشاوند نسبی و یا سببی هم باشیم و یا همسایه و همکار باشیم و...... او را طرد می کنیم ، با او قهر می کنیم ، منفذهای ارتباط سالم با او را مسدود می سازیم ، نه تنها خود که همسر و فرزندان را نیز بدین کار محکوم و مجبورمی سازیم که مبادا با او حرف بزنی .
عذر خواهی کردن
عذر خواهی کردن برای اکثر افراد در جامعه ما دشوار میباشد اگر فرهنگ عذر خواهی کردن در جامعه ما ترویج شود همه افراد یاد می گیرند به حقوق خود احترام بگذارند و افراد جامعه دنبال اشکالاتی در رفتار خود می گردنند و سعی میکنند ایرادات خود را رفع کنند تا مجبور به عذر خواهی نشوند.
چرا معذرت خواهی نمی کنیم؟ این سوال مهمی است که سال ها از طرح آن می گذرد، اما به جوابی که بتوان در آن به نتیجه عملی دست یافت نرسیده ایم. برای رسیدن به پاسخ باید یک موج راه بیفتد. نخستین موج ها نیز باید توسط رسانه ها ایجاد شود. در این صورت است که مخاطب نگاهش به رسانه ها تغییر می کند. وقتی نگاه تغییر کند باعث جلب توجه و درنهایت اعتماد خواهدشد. در این صورت است که می توانیم جامعه را هر چه بهتر و سریع تر برای یک زندگی درست و ایدئال آماده کنیم که البته کار بزرگی خواهدبود. از طرف دیگر برای یافتن پاسخ این سوال باید یک نگاه روان شناسی و تربیتی نیز داشته باشیم.
چرا باید عذرخواهی کنیم؟
دلایل زیادی برای عذرخواهی وجود دارد. عذرخواهی باعث به وجود آمدن مکالمه ای بین شما و طرف مقابل می شود. اعتراف به اشتباه تان، به طرف مقابل فرصتی می دهد که بتواند مجددا با شما ارتباط برقرار کند و با احساساتش روبه رو شود.
وقتی عذرخواهی می کنید، در اصل اعتراف می کنید که رفتارتان غیر قابل قبول بوده است. این به شما کمک می کند تا اعتماد از دست رفته را دوباره بازگردانید و رابطه تان با طرف مقابل را استحکام ببخشید. همچنین به هر دوی شما این فرصت را می دهد که درباره ی اینکه چه چیزی قابل قبول است یا نیست صحبت کنید. به علاوه، وقتی اعتراف می کنید که اشتباه کرده اید، شأن و منزلت فردی که او را آزرده بودید برمی گردانید. این به آن فرد کمک می کند زودتر ناراحتیش را فراموش کند و خودش را سرزنش نکند.معذرت خواهی صادقانه نشان می دهد که شما مسئولیت کارهایتان را می پذیرید. این کار می تواند اعتمادبه نفس و اعتبارتان را افزایش دهد. همچنین اعتراف به اشتباه باعث می شود احساس راحتی کنید و بهترین راه این است که بار دیگر به چشم طرف مقابل فرد درست کاری دیده شوید.
عواقب عذرخواهی نکردن
اگر بعد از اینکه مرتکب اشتباهی شدید عذرخواهی نکنید چه پیش خواهد آمد؟اول اینکه، به رابطه تان با همکار، مشتری یا دوست تان آسیب می رسانید. این کار به اعتبار شما لطمه وارد می کند، فرصت های شغلی تان را محدود می کند و بازدهی تان را کاهش می دهد و احتمال دارد دیگران تمایل خود را برای کار کردن با شما از دست بدهند.وقتی عذرخواهی نمی کنید بر تیم تان نیز تأثیر منفی می گذارید. هیچ کس دوست ندارد با رئیسی کار کند که اشتباهاتش را نمی پذیرد و به خاطر آنها معذرت خواهی نمی کند. خصومت، تنش و رنجشی که ایجاد می کنید باعث به وجود آمدن فضای مسمومی در محیط کاری تان می شود.
چه اتفاقی در ما رخ می دهد که نمی خواهیم از هم عذرخواهی کنیم؟
باید کاری کرد جامعه متوجه این موضوع شود که از یک بیماری رنج می برد. اکثر ما مردم ایران بر این تصور هستیم که هیچ ایرادی نداریم و تمام مشکلاتی که وجود دارد از سوی دولت و حکومت است؛ درصورتی که بد نیست کمی هم به خودمان نگاه کنیم.برهمین اساس لازم است روان شناس ها، جامعه شناس ها، معلم ها، ورزشکارها، استادان دانشگاه و... دور هم جمع شوند و این موضوع را که بسیار حائز اهمیت است مورد بررسی علمی قرار دهند. در قانون و حتی در دین داریم که ذره ای خیر باعث خیر و ذره ای شر باعث شر می شود، بنا براین باید با منطق سراغ بی منطقی رفت. به قول افلاطون اگر کسی بخواهد فلسفه را رد کند باید فلسفه بداند، بنابراین لازم است قشرهای مختلف جامعه با هم به بحث و تبادل نظر بپردازند و به جواب هایی درباره این که چرا از هم معذرت خواهی نمی کنیم برسیم. بعد از رسیدن به پاسخ است که می توان وارد گام بعدی یعنی نهادهای آموزشی شد. آموزش معذرت خواهی از زمان مهدکودک تا دانشگاه باید ادامه داشته باشد، اما متاسفانه در حال حاضر می بینید که در این مسیر با فاجعه روبه رو هستیم.
اگر فرهنگ معذرت خواهی در جامعه جا بیفتد و در سخنرانی ها به این موضوع پرداخته شود و در بحث های اجتماعی برای خودش جایی باز کند در این صورت است که روح، آمادگی تلطیف شدن را خواهدداشت و برای مردم و برای همدیگر حق قائل خواهیم شد. در این زمان است که هر فرد به دنبال روش هایی در رفتار و کردار خود می گردد که کمتر مجبور شود عذرخواهی کند. در حال حاضر ما با جامعه ای روبه رو هستیم که قلدرمنشانه است. همه ما می دانیم که معذرت خواهی خوب است و در پس زمینه ناخودآگاه مان متوجه این موضوع هستیم، اما نمی خواهیم معذرت خواهی کنیم که به آموزش ما برمی گردد. آموزش ادب در کشورهای مختلف متفاوت است.
لازم است غیر از فرهنگ های بومی، دراین باره فرهنگ رسمی داشته باشیم و درباره آن صحبت و آموزش های دقیق و حساب شده داده شود. کشوری مانند افغانستان که ظاهرش پر است از خشونت، بمب گذاری، طالبان و...، وقتی پای برنامه ها و نحوه صحبت کردن شان بنشینید خواهید فهمید که چقدر با همدیگر بهتر و باادب تر برخورد می کنند و در کلام شان از واژه های زیبا استفاده می کنند؛ به طوری که شما از شنیدن آن ها لذت خواهید برد. در فرهنگ تاجیکستان هم به این موضوع برخواهید خورد. فرهنگ اروپایی هم در این زمینه بسیار قوی است. مثلا در کشور آلمان کسی به هیچ وجه در حرف دیگری نمی پرد اگر این اتفاق هم رخ دهد اصلا جواب او را نمی دهند.
این نوع تربیت از همان ابتدای کودکی به آن ها آموزش داده شده است. این موضوع را به راحتی می توانید در محتوای کتاب های رسمی زبان های مختلف متوجه شوید که ابتدا به شما آموزش می دهند چطور احوال پرسی کنید. بار اول چطور برخورد داشته باشید. خواسته تان را چطور مطرح کنید. چطور معذرت خواهی کنید و... بحث ادب و ادب اجتماعی در فرهنگ های مختلف، مسائلی است که می توان با عناوین مختلف به آن پرداخت و از آن ها درس گرفت.
با توجه به شرایط امروز جامعه مان پایه و اساس نوع تربیت و آموزش را باید تغییر داد. وقتی این پایه تغییر کند به صورت خودکار روبنا هم عوض می شود. مهم نیست کجا زندگی می کنیم. مهم این است در آپارتمان مان چطور زندگی می کنیم. نمی شود گفت به ما ربطی ندارد. وقتی در زندگی شخصی مان به سبک درستی از رفتار و منش دست پیدا کنیم آن وقت است که می توان امیدوار بود این رفتار درست به تمام جامعه و کشور سرایت کند.
موجبات شرمندگی را فراهم نکنیم یا معذرت خواهی را یاد بگیریم
یک جمله دو کلمه ای است؛ بیان کردنش هم اصلا سخت نیست، اما به ندرت به زبان می آید؛ یکی از مشکلات جامعه ایران نبود فرهنگ عذرخواهی است و این مسئله نه تنها در آدم های معروف، سلبریتی ها و سیاستمداران بلکه در مردم عادی هم وجود دارد. در یک کلام گفتن «معذرت می خواهم» برای ما ایرانی ها سخت است و به جایش ساعت ها اشتباهاتمان را توجیه می کنیم و هر توضیحی می دهیم که عذرخواهی نکنیم. در نگاه کلی جامعه، معذرت نخواستن کسانی که در هر حوزه ای مشهور یا محبوب هستند، تاثیر منفی زیادی در جامعه می گذارد. بی اعتمادی اجتماعی و بدبین شدن مردم نسبت به مسئولان و نسبت به هم را می توان جزو بدترین تبعات نبود فرهنگ معذرت خواهی به حساب آورد.
معذرت خواهی کرد برای بسیاری از افراد از دشوارترین کارهاست
معذرت نخواستن در عرصه سیاست تاثیر منفی اش در جامعه به مراتب بیشتر است. جدا از تبعاتی که خود اشتباه می تواند داشته باشد، مردم را متحمل بار روانی مضاعفی می کند. فرهنگ عذر خواهی در عرصه سیاست سابقه زیادی ندارد و موارد انگشت شماری را می توان پیدا کرد که یک مسئول بابت اشتباهی که کرده است از مردم عذرخواهی کند یا این که استعفا بدهد، اما این قضیه در بسیاری از کشورهای دنیا امری رایج است.
مردم فراموش نمی کنند
عذرخواهی نکردن همیشه در ذهن جامعه باقی می ماند؛ هیچ کس روزهای آخر دی ماه 95 را از یاد نمی برد وقتی که ساختمان پلاسکو، نماد آسمان خراش مدرن ایران با ارتفاع 42متر دچار آتش سوزی شد و فروریخت حادثه ای که برای جامعه بسیار دردناک بود؛ عملیات نجات و آواربرداری 9 روز زمان برد و 16 آتش نشان فداکار طی این حادثه به شهادت رسیدند.معذرت خواهی نکردن در سلبریتی ها هم کم نیست.درواقع اگر موردی از معذرت خواهی به یاد بیاوریم جای تعجب دارد. درمورد رویدادهایی که برای افراد معروف جامعه عمدا یا سهوا رخ می دهد، می توان به نزدیک ترین هایش اشاره کرد.
افراد باید صادقانه پذیرای تبعات و نتایج اعمال خود باشند و درصورتی که می دانند، اشتباه کرده اند به آن اعتراف کنند. به گفته این جامعه شناس مقوله عذرخواهی نکردن در جامعه به نظام ارزشی ما برمی گردد که بنا به دلایلی سابقه طولانی دارد. در ناخودآگاه ما این موضوع جا افتاده است که اگر کسی به اشتباه خود اعتراف کند یعنی درواقع شکست را پذیرفته است. این موضوع از خودخواهی و خودباوری بیش اندازه نشأت می گیرد. چنین افرادی معمولا دارای این ویژگی اخلاقی هستند که جز خودشان، کسی را به رسمیت نمی شناسند.
با یک جمله معذرت می خواهم می توانید آبی روی آتش بریزید
در حال گذر از خیابان، ناگهان ماشینی به شکل خطرناک از کنار شما عبور می کند، در پیاده رو در حال حرکت هستید، ناگهان یک موتورسوار از پشت به طرز خطرناکی می گذرد، در حال عبور از یک کوچه یک نفر به شما تنه می زند، در بانک نوبت شماست، اما یک نفر بدون توجه به اعلام شماره تان این حق را از شما می گیرد، در حال رانندگی، یک خودرو از فرعی به شکل خلاف می پیچد و به بوق ممتد شما توجهی نمی کند، در مترو می خواهید روی صندلی بنشینید شما را هل می دهند تا خودشان بنشینند، ظرف موردعلاقه تان از دست یکی از نزدیکان تان می افتد و می شکند، ظرف شیر روی فرش دلخواه تان از دست فرزند دوستان می ریزد، کسی در یک فضای بسته سیگارش را روشن می کند و به سرفه های شما بی توجه است و... در طول روز ممکن است بارها و بارها از این دست اتفاقات برای شما رخ دهد و توقعتان از کسی که این اتفاقات را باعث می شود این است که عذرخواهی کند، اما به طور معمول می بینید که خبری از این جمله ساده نیست و بسیاری به جای عذرخواهی بابت اشتباهات شان یا آن را توجیه می کنند یا فحاشی! که درنهایت، نتیجه ای جز بحث و جدل، ناراحتی و دلخوری و... در پی نخواهد داشت.
فرهنگ عذر خواهی کردن در جامعه باید ترویج شود
این فرهنگ عذرخواهی نکردن متاسفانه تا جایی پیش می رود که برخی مسئولان برای بزرگ ترین اشتباه های خود هم حاضر به معذرت خواهی از مردم نیستند و تقصیر را به گردن دیگری می اندازند و اعلام می کنند هیچ نقشی در ماجرا نداشته اند!
عده ای بر این تصور هستند که اگر عذرخواهی کنند یعنی کم آورده اند، غرورشان لکه دار شده، زیر بار حرف زور رفته ، شکسته خورده اند و... درصورتی که در بسیاری از کشورهای دنیا کسانی که دست به عذرخواهی زده اند ارزش شان در نگاه جامعه چندبرابر افزایش پیدا کرده است. محمد 35ساله بوده و 10سال است که در بازار تهران کار می کند و وقتی از او درباره عذرخواهی کردن می پرسیم، می گوید:«مردم طوری با هم برخورد می کنند انگار از هم طلب دارند. همه فکر می کنند اگر کمی کوتاه بیایند سرشان کلاه رفته است.
در این جا کسی که زورش کم است دائما باید عذرخواهی کند، اما کسی که سری در سرها دارد و شناخته شده است عذرخواهی کردن را کسر شأن خود می داند و اصلا قبول نمی کند که اشتباه کرده است.» او معتقد است عذرخواهی کردن برابر است با کوچک شدن فرد:«در این جا کسی که مقصر است سعی می کند از خودش دفاع کند، در غیر این صورت، دیگر حرفش برو ندارد و کسی رویش حسابی باز نمی کند. برای همین عذرخواهی کردن بی معنا می شود. بعضی وقت ها شاید اگر یک طرف ماجرا کوتاه بیاید، آن ماجرا بسیار سریع تمام می شود، اما خیلی وقت ها به دعوا و لجبازی ختم می شود که اصلا زیبا نیست.»
خودمان را مقصر ندانیم، خبری هم از عذرخواهی نیست
معصومه یک زن 58ساله و صاحب دو فرزند دختر است. وقتی از او درباره جمله «معذرت می خواهم» سوال می کنیم می گوید:«همیشه در بین ما باب شده است که کوچک تر از بزرگتر عذرخواهی کند؛ برای همین، کسی توقع ندارد مثلا همسر من حتی اگر اشتباهی هم کرده باشد از دخترم عذر بخواهد. شاید با هم سر موضوعی که من یا پدرشان مقصر است دعوا نکنیم یا واژه معذرت خواهی را به کار نبریم، اما درنهایت، اگر متوجه اشتباه مان شویم سعی می کنیم در رفتارمان آن اشتباه را جبران کنیم. دخترهایم هم همین طور هستند، مگر آن که مثلا من از یک کارشان ناراحت شوم و به آن ها بی اعتنایی کنم دیگر دلشان طاقت نمی آورد و تا از دلم درنیاورند من را رها نمی کنند، اما وقتی کسی از خانواده ما متوجه اشتباهش نباشد، خبری هم از عذرخواهی نه در عمل و نه در گفتار وجود ندارد که بالاخره دلخوری ها و کدورت ها از همین جا نشئت می گیرد.»
عذرخواهی بار روانی مثبت دارد
محمدحسین، دانشجوی رشته علوم سیاسی است و درباره فرهنگ عذرخواهی دربین آدم ها می گوید:«در کشوری که فرهنگ عذرخواهی درونی شده است و کسی دلیلی برای فرار از بار مسئولیت کارهایش نمی بیند، اما در کشور ما، همه از همان کودکی به دنبال راه های شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت کارهای شان هستند و هر کسی هم بیشتر از زیر بار مسئولیت اشتباهاتش فرار کند، از دیدگاه دیگران زرنگ تر جلوه می کند!
وقتی عذرخواهی جواهری نایاب می شود
آقای شاهرخی 25 سال است که راننده تاکسی است و وقتی از او درباره عذرخواهی کردن سوال می کنیم می خندد و می گوید:«در این خیابان های شلوغ، پر از رفت وآمد، ترافیک و آلوده همین که سر هم را نمی بریم، باید خدا را شکر کنیم. دیگر اعصابی باقی نمانده که بخواهیم بابت اشتباهات مان هم عذرخواهی کنیم. خودم بعضی وقت ها اشتباه پیچیده ام یا اشتباه جلوی من پیچیده اند. گرما، سرما و آلودگی روی اعصاب بسیار تاثیر دارد. بعضی وقت ها واقعا دعوا سر همین اشتباه پیچیدن ها به قفل فرمان و زد و خورد هم می رسد، درصورتی که واقعا با یک عذرخواهی می تواند همه چیز تمام شود، اما این عذرخواهی بااین حال و روزی که ما در آن گرفتاریم و بی پولی ها و... مانند یک جواهر گرانبها نایاب شده است.»
بابت هر چیزی که نمی شود عذرخواهی کرد
نازنین کارمند بانک است و هشت سال سابقه کار دارد و درباره نحوه برخوردش و فرهنگ عذرخواهی می گوید:«بعضی وقت ها توقعات باعث کدورت می شود؛ مثلا از ما توقع دارند سریع کار را پیش ببریم و بابت تاخیرها عذرخواهی کنیم، درصورتی که اگر همین آدم های عجول یک ساعت به جای ما بنشینند متوجه خواهند شد کار ما بسیار حساس است و هر اشتباهی اتفاق بیفتد باید بابت آن جواب پس بدهیم. فرهنگ عذرخواهی کردن به درستی در کشورهای پیشرفته جا افتاده است.
اگر می خواهی هیچ وقت عذرخواهی نکنی...
امام حسین (علیه اسلام) فرمودند:از کارهایی که عذرخواهی می خواهد دوری کن زیرا که مومن کار زشت نمی کند و محتاج به عذرخواهی نمی شود و منافق چه بسا هر روز کار زشتی بکند و عذر بخواهد.امام صادق (علیه اسلام) در حدیثی دیگر فرمودند:مناسب نیست که شخص با ایمان خود را خوار سازد. راوی پرسید:با چه کار خود را خوار می سازد؟ امام فرمود:کاری که به عذرخواهی بیانجامد، انجام نمی دهد.
چرا بعضی ها به عالم و آدم حسادت می کنند؟
