چگونه جدول مندلیف را یاد بگیریم؟ 

بهترین روش ها برای حفظ کردن جدول تناوبی

حال بهتر است به ارائه روشهای حفظ کردن جدول تناوبی بپردازیم. این روش ها از دشوار به ساده طبقه بندی شده و در ادامه متن آمده اند اما این امر به این معنی نیست که بهترین روش، آخرین روش ارائه شده خواهد بود بلکه استفاده همزمان از چند روش و تمرین مداوم، در نهایت شما را در حفظ کردن جدول تناوبی کمک خواهد کرد. در ادامه به این روشها خواهیم پرداخت.

تکرار و تمرین، روشی آهسته برای حفظ کردن جدول تناوبی

حتما به یاد دارید که الفبا را چگونه آموختید. این کار را هر روز و هر روز انجام دادید و تا این لحظه نیز همچنان مشغول تکرار آن هستید. الفبای یادگیری شیمی هم، عناصر و به دنبال آن، حفظ کردن جدول تناوبی است. در حقیقت، تکرار و تمرین، بخش مهمی از فرآیند یادگیری را تشکیل می دهند. کودکان با استفاده از این تکنیک، بسیاری از مسائل جدید را می آموزند اما با افزایش سن، در می یابیم که روش تکرار و تمرین، قدری آهسته و آزاردهنده است.

روش تکرار تمرین در سنین بالاتر، نه تنها خسته کننده، بلکه روشی غیر موثر در حفظ کردن به شمار می آید. البته به طور حتم برای یادگیری، باید از این روش بهره گرفت اما نیاز داریم تا آن را با سایر روش ها ترکیب کنیم تا نتیجه ای مطلوب در حفظ کردن جدول تناوبی بدست آوریم. اگر واقعا قصد دارید تا تمامی 118 عنصر شیمیایی (شامل چهار عنصر جدید) را تنها از طریق تمرین و تکرار حفظ کنید، بهتر است تا چهار مرحله زیر را انجام دهید و به کمک آن ها، به حفظ کردن جدول تناوبی بپردازید:

در هر مرحله، ۵ عنصر را حفظ کنید

در جدول تناوبی عناصر، ۲۳ دسته مجزا ۵ تایی برای یادگیری با این روش دارید. البته چند عنصری هم در نهایت باقی می مانند که به خاطر سپردن آن ها نیز دشوار نخواهد بود. به عبارت دیگر، اگر مطلب حجیمی را به بخش های کوچک تر تقسیم کنید، یادگیری آن نیز ساده تر خواهد بود.

عنصرها را با صدای بلند حفظ کنید

اگرچه این کار ممکن است قدری برای اطرافیانتان آزاردهنده باشد اما بدانید که حفظ کردن مطالب با صدای بلند، تاثیر بیشتری در یادگیری دارد تا آهسته خواندن آن ها. این کار سبب «یادگیری فعال» (Active Learning) می شود چراکه شما را وادار می کند تا به آن چه که انجام می دهید توجه کنید و از این طریق، بازخورد بسیار مناسبی را دریافت خواهید کرد.

بین یادگیری خود، وقفه ایجاد کنید

می توانید در بازه های زمانی مختلف به حفظ کردن جدول تناوبی بپردازید. به یاد داشته باشید حفظ کردن یک مطلب در سه بازه ۱ ساعتی، بازده به مراتب بیشتری از مطالعه آن مطلب در یک بازه ۳ ساعتی دارد. در حقیقت، بعد از هر ساعت، به ذهن خود برای تمرکز دوباره، زمان می دهید. در نتیجه، مغز شما تمایل بیشتری برای دریافت اطلاعات جدید خواهد داشت.

هدف خود را برای یادگیری زیاد تنظیم کنید

به هنگام حفظ کردن جدول تناوبی سعی کنید از تکنیک «یادگیری زیاد» (Overlearning) کمک بگیرید. این تکنیک بدین معنی است که اگر به نقطه ای رسیدید که فهرستی از عناصر را به راحتی با صدای بلند تکرار کردید، کار را متوقف نکنید و آن را ادامه بدهید. یادگیری زیاد، نوعی از روش های یادگیری به شمار می آید که فراتر از تکرار مطالب با صدای بلند است و به طور موثری نحوه یادگیری مطالب و سرعت آن ها را بهبود می دهد.

برای این که همواره، مطالب جدید را به خاطر بیاورید باید ارتباطی معنادار بین آن ها و آموخته های قبلی وجود داشته باشد. به همین دلیل است که تکرار و تمرین مداوم به تنهایی را نمی توان یکی از روشهای موثر حفظ کردن جدول تناوبی به شمار آورد.

به کمک فلش کارت ها به یادگیری خود کمی سرعت می بخشید

ارزش استفاده از فلش کارت ها به آن میزان موثر نیست که تصور می کنید. فلش کارت ها ابزاری هستند که به شما در یادگیری از طریق تکرار و تمرین کمک می کنند، اما همگی می دانیم که چنین روشی (تکرار و تمرین) را نمی توان یک روش موثر قلمداد کرد. البته، عمل تهیه فلش کارت ها و استفاده فیزیکی از آن ها را می توان روشی فعال در یادگیری دانست که به طور حتم از تکرار و تمرینِ تنها، کاربردی تر است.

اینکه خودتان فلش کارت ها را تهیه کنید و در آن ها نام عناصر شیمیایی را بنویسید، نیاز به توجه و درگیری ذهنی بیشتری با جداول و گروه های جدول تناوبی دارد که همین امر، فرآیند یادگیری را تقویت می کند. علاوه بر این، فلش کارت ها را می توانید همیشه همراه خود داشته باشید و آن ها را در زمان های تلف شده در تاکسی و اتوبوس مطالعه کنید.

به این نکته توجه داشته باشید که همواره، خودتان فلش کارت ها را تهیه کنید. این کار را می توانید با استفاده از برگه های دفترچه یادداشت یا برنامه های موبایل و کامپیوتر انجام دهید اما نکته قابل توجه در استفاده از فلش کارت، تهیه آن توسط خودتان است، گرچه ممکن است زمان بیشتری را برای تهیه آن ها صرف کنید اما در نهایت، تاثیر بیشتری در یادگیری خواهد داشت. در نهایت، اگر قصد دارید از فلش کارت ها برای حفظ کردن جدول تناوبی استفاده کنید، چهار مرحله زیر را بکار ببرید.

• عناصر را در گروه های کوچک ۵تایی یا ۱۰ تایی در هر فلش کارت قرار دهید.
• عناصر را با صدای بلند بخوانید و تنها زمانی به کارت ها مراجعه کنید که با تلاش زیاد، چیزی بخاطر نیاورید. فراموش نکنید که در هر زمانی از یادگیری، به همان سرعت که به جواب سوال نگاه کنید، به همان سرعت نیز آن مطلب، از ذهن شما فراموش خواهد شد. بنابراین، تا حد ممکن از نگاه کردن سریع به پشتِ کارت ها، اجتناب کنید.
• همانند قبل، بازه های یادگیری خود را گسترده تر کنید و فلش کارت ها را در بازه های زمانی مختلف مرور کنید.
• در این جا نیز از یادگیری زیاد کمک بگیرید. زمانی که فهرستی از عناصر را با صدای بلند تکرار کردید، کار را متوقف نکنید و به یادگیری ادامه دهید.

نکته آخر این که فلش کارت ها روش مناسبی برای یادگیری از طریق تکرار و تمرین به شمار می آیند اما همچنان روشی زمان بر و خسته کننده برای حفظ کردن جدول تناوبی و ۱۱۸ عنصر آن هستند.

استفاده از حروف اختصاری

با استفاده از حروف اختصاری، می توانید به سرعت، برخی از عناصر جدول تناوبی را حفظ کنید. از آن جایی که نماد این عناصر همگی با حروف انگلیسی نوشته می شوند، استفاده از حروف اختصاری انگلیسی نیز تاثیر زیادی در سرعت بخشیدن به حفظ کردن جدول تناوبی کرده است.

برای حفظ کردن جدول تناوبی می توانید از حروف ابتدای عناصر، جملاتی درست کنید و با حفظ کردن این جملات، ترتیب عناصر را به خاطر بسپارید. امکان حفظ کردن عناصر به صورت تناوبی یا گروهی امکان پذیر است. این که عناصر را به صورت گروهی (از بالا به پایین) یا تناوبی (از چپ به راست) حفظ کنید، به هدف شما مربوط است اما به طور معمول، حفظ کردن عناصر به صورت گروهی، دسته بندی های مختلف فلزات قلیایی، قلیایی خاکی، هالوژن ها و … را نیز شامل می شود.

توجه داشته باشید که بهتر است خودتان جملات و حروف اختصاری را بسازید چراکه ساخت آن ها، در صورتی که توسط خودتان انجام شوند، ماندگاری بیشتری خواهد داشت. برای نمونه چند مثال را در زیر می آوریم. برای اینکه ۹ عنصر اول را به ترتیب عدد اتمی حفظ کنید از دو روش زیر کمک بگیرید:

روش اول: استفاده از حروف اختصاری

HHeLiBeBCNOF، این حروف را به صورت «هیلیبِب کِرنف» (heeliebeb kernoff) تلفظ کنید. همانطور که می بینید، این حروف معنای خاصی نمی دهند اما به شما در حفظ کردن جدول تناوبی کمک می کنند.

روش دوم: استفاده از جملات

برای حفظ کردن، ۱۰ عنصر ابتدایی، می توانید از جمله انگلیسی زیر کمک بگیرید:

«Here He Lies Beneath Bed Clothes, Nothing On, Feeling Nervous»

این جمله به ترتیبی که در متن آن مشخص شده است، ده عنصر ابتدایی را نشان می دهد. نمونه ای فارسی هم برای حفظ کردن جدول تناوبی به صورت گروهی در زیر ارائه می کنیم:

برای حفظ کردن گروه دوم (فلزات قلیایی خاکی) کافی است از جمله زیر استفاده کنید:

«بی مغازه، کار سرویس با رامین»

این جمله به شما کمک می کند تا به ترتیب، عناصر زیر را حفظ کنید:

Be,Mg,Ca,Sr,Ba,RaBe,Mg,Ca,Sr,Ba,Ra

با وجود اینکه این روش، محبوبیت بسیاری در بین افراد دارد اما توجه داشته باشید که تمامی عناصر را نمی توان از این طریق حفظ کرد. علاوه بر این، تعدد جملاتی که برای حفظ کردن جدول تناوبی بکار می برید، در نهایت موجب گمراهی شما می شوند. پس بهتر است برای ۲۰ عنصر جدول تناوبی یا دو تا سه گروه از عناصر، این روش را بکار ببرید. یگ گروه و ده عنصر را در اینجا معرفی کردیم. تلاش کنید تا تعدادی نیز خودتان آماده کنید.

استفاده از تصاویر برای حفظ کردن عناصر

برخی عناصر مثل گازهای نجیب وجود دارند که دانستن عدد اتمی آن ها برای درک بسیاری از مسائل شیمی و همچنین پیدا کردن جایگاه سایر عناصر و نوشتن آرایش الکترونی آن ها بسیار ضروری است. همچنین، عناصری همچون مس وجود دارند که رسم آرایش الکترونی آن ها با توجه به پایداری اوربیتال های نیمه پر و پر انجام می شود. در این شرایط نیاز داریم تا تمامی ویژگی های یک عنصر را به خوبی حفظ کنیم.

برای انجام این کار بهتر است تا این نوع از عناصر را با تصویر همراه کنیم. اگر تصویری را در کنار یک عنصر تصور کنید، نماد و ویژگی های آن را خیلی بهتر درک خواهید کرد. به طور مثال، در خصوص آلومینیوم می توانید تصویر آن را به کمک یک فویل آلومینیومی یا هلیوم را از طریق بادکنک های هلیومی و نئون را به کمک لامپ های نئون تصور کنید.

چینش عناصر در جدول تناوبی

حال که تمامی روش ها برای حفظ کردن جدول تناوبی را ذکر کردیم، باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم که جدول تناوبی عناصر، همچون یک شبکه بزرگ طراحی شده است که هر عنصر با توجه به ساختار اتمی خود، در محل خاصی قرار دارد. دانستن نحوه چینش آن ها در جدول، کمک بسیاری در حفظ کردن جدول تناوبی می کند.

همانطور که می دانید، جدول تناوبی از دوره های تناوب و گروه ها تشکیل شده است. استفاده از رنگ بندی برای نشان دادن این دوره ها و گروه ها کمک می کند تا ساختاری منظم را در ذهن خود تصور کنیم. در تصویر زیر این رنگ بندی ها نشان داده شده اند.

آموزش کنکوری جدول تناوبی

نمایش جدولی عنصر های شیمیایی، بر پایه عدد اتمی، آرایش الکترونی و ویژگی های شیمیایی آن هاست. شکل استاندارد این جدول ۱۸ × ۷ است، عنصر های اصلی در بالا و دو ردیف کوچکتر از عنصر ها در پایین جای دارد.
هدف از ساخت جدول تناوبی، چه به شکل مستطیلی و چه به شکل های دیگر، بررسی بهتر ویژگی های شیمیایی عنصر ها بوده است. این جدول، کاربرد زیادی در دانش شیمى و پردازش رفتار عنصر ها دارد.
همانطور که می بینید به صورت عمودی این جدول ١٨ ردیف یا گروه دارد. مهم ترین هاى این گروه ها، گروه یک، دو، سیزده الى ١٨ به علاوه ستونِ چهارم افقى است.

با توجه به تصویرِ جدولِ تناوبى، این جملات شکل گرفته از ابتداى نام هر یک از عناصر را به خاطر بسپارید.