حتی اگر یک قهرمان ماراتن یا پرورش اندام باشید، باز هم باید به صورت مداوم، وضعیت سلامتی بدن خود را بررسی کنید. آزمایش خون، معمول ترین و پرکاربردترین آزمایشی است که پزشکان برای اطلاع از وضعیت کلی بدن شما، تجویز می کنند. همه ما حداقل یک بار در طول زندگی، این تست را پشت سر گذاشته ایم.
اما آن چه که کمی مبهم به نظر می رسد، حروف و اعداد عجیب و غریبی است که در جواب برگه آزمایش خون مشاهده می کنیم. اگرچه پزشک به راحتی این علائم را تشخیص داده و وضعیت سلامتی ما را از روی آن ها تحلیل می کند؛ اما با کنجکاوی خودمان و این که دوست داریم خودمان قبل از پزشک از پس خواندن جواب آزمایش خون بربیاییم چه کنیم؟
اگر ترجیح می دهید قبل از مراجعه به پزشک، خودتان برگه آزمایش خون را بخوانید، حتما تا پایان این مقاله با ما همراه باشید. زیرا امروز قصد داریم با ارائه یک راهنمای جامع در زمینه تشخیص برگه آزمایش خون، شما را با علائم اختصاری و عجیب و غریب این آزمایش، بیشتر آشنا کنیم.
چرا نتایج برگه آزمایش خون مهم هستند؟
قبل از هر چیز، اجازه بدهید این موضوع را بررسی کنیم که چرا نتایج آزمایش خون، از اهمیت زیادی برخوردار هستند. به این منظور، باید خون را به عنوان یک مکانیسم حیاتی برای انتقال اکسیژن و دفع مواد زائد بدن در نظر بگیریم. به این ترتیب، کاملا مشخص است که خون، مهم ترین نقش را در زنده ماندن ما ایفا می کند.
از طرفی دیگر، برخی از دستگاه ها مانند کلیه ها، طحال و ریه ها، مانند دستگاه پردازش عمل می کنند و سلامت آن ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. برخی از فاکتورهای موجود در آزمایش خون، می توانند پزشک را از سلامت یا بیماری این ارگان ها مطلع کند.
علاوه بر این، بدن برای ادامه فعالیت خود، به میزان مشخصی از پروتئین ها، اسیدهای چرب، املاح معدنی و ویتامین ها نیازمند است. برگه آزمایش خون می تواند مشخص کننده کمبود هر کدام از این مواد در بدن باشد. فراموش نکنید که کاهش یا افزایش این مواد، هرکدام عوارض مشخص و گاها خطرناکی را به همراه دارند.
همان طور که مشاهده کردید، آزمایش خون می تواند با ارائه اطلاعات دقیق، وضعیت سلامتی ما را تحلیل کند. پس کاملا مهم است که نتایج این آزمایش توسط یک پزشک متخصص بررسی شوند تا در نهایت، بیماری ها، کمبودها، عفونت ها، ویروس ها و ... شناسایی شده و با روش های پزشکی مخصوص، برطرف شوند.
چگونه برگه آزمایش خون خود را بخوانیم؟
برای بررسی های معمول، نمونه خون، معمولا با سه آزمایش اصلی، مورد بررسی قرار می گیرد:
- آزمایش شمارش سلول های خونی (CBC)
- آزمایش متابولیک جامع (CMP)
- پنل چربی
هر کدام از این آزمایش ها، نتایج مخصوص به خود را به همراه دارند. در ادامه هر کدام از آزمایش های اصلی خون را به صورت جداگانه بررسی می کنیم.
آزمایش شمارش سلول های خونی (CBC)
در بسیاری از برگه های آزمایش خون، ستون اول، نتایج مربوط به CBC را نشان می دهد. این آزمایش، اجزای ضروری خون را اندازه می گیرد که عبارتند از: گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها. البته CBC هموگلوبین (پروتئین حامل اکسیژن که در گلبول های قرمز قرار دارد) و هم چنین نسبت گلبول های قرمز به مایع خون (پلاسما) را هم بررسی می کند.
نتایج آزمایش خون CBC به پزشک در تشخیص انواع عفونت ها، آلرژی ها و هم چنین بیماری هایی مانند کم خونی و انواع سرطان های خون، کمک می کند.
در اغلب موارد، اولین آزمایش CBC نشان دهنده تعداد گلبول های سفید (WBC) است. گلبول های سفید که به آن ها لکوسیت هم گفته می شود، بخش اصلی سیستم ایمنی بدن شما را تشکیل می دهند. به صورت کلی، پنج نوع گلبول سفید اصلی در بدن هر فرد، وجود دارند:
- بازوفیل
- ائوزینوفیل
- نوتروفیل
- لنفوسیت
- مونوسیت
نکته: در بسیاری از برگه های آزمایش خون و به شکلی عجیب، مقدار این 5 گلبول سفید، در زیر فهرست گلبول های قرمز نشان داده می شوند!
شمارش WBC همچنین ممکن است سرنخ هایی در مورد سلامت قلب شما ارائه دهد. یک مطالعه در سال 2018 نشان داد که تعداد بالای WBC پیش بینی کننده بیماری های قلبی و به ویژه سکته مغزی (اغلب در بین افراد سیگاری) است. در این مقاله در مورد اینکه WBC چیست بیشتر بخوانید.
گلبول های قرمز (RBC) اغلب در ستون بعدی آزمایش CBC ظاهر می شوند. این گلبول ها وظیفه انتقال اکسیژن به بافت های مختلف بدن را به عهده دارند. تعداد بالای RBC در آزمایش خون می تواند نتیجه کم آبی بدن، مشکلات کلیوی یا بیماری قلبی باشد. این در حالیست که تعداد کم گلبول قرمز می تواند نشان دهنده کم خونی، کمبودهای تغذیه ای، آسیب مغز استخوان یا مشکلات کلیوی باشد.
تذکر: RBC بالا هم چنین می تواند نشانه بیماری کبد چرب باشد: شرایطی که در آن چربی در کبد تجمع یافته و به این عضو حیاتی شما، آسیب می رساند. این می تواند هشداری برای افراد مبتلا به چاقی، دیابت نوع 2 و کلسترول بالا باشد؛ زیرا این شرایط، با بیماری کبد چرب مرتبط است.
علاوه بر گلبول های سفید و قرمز، موارد دیگری مانند هموگلوبین، هماتوکریت و ... هم در آزمایش خون CBC دیده می شوند. البته این موارد در زیر فهرست گلبول های قرمز قرار می گیرند و همه آن ها به نوعی با RBC در ارتباط هستند.
هموگلوبین، پروتئین موجود در گلبول های قرمز خون است که اکسیژن را حمل می کند. اندازه گیری آن می تواند به پزشک شما در تشخیص اکسیژن کافی اندام ها و بافت های شما کمک کند. هماتوکریت، درصد گلبول های قرمز موجود در پلاسمای خون را اندازه گیری می کند. هماتوکریت پایین می تواند نشانه کم خونی، از دست دادن خون یا کمبود ویتامین باشد.
نکته: اندازه گلبول های قرمز خون هم در آزمایش CBC مورد بررسی قرار می گیرد. کمبود ویتامین B-12 می تواند به اندازه غیرطبیعی این گلبول ها منجر شود.
در مراحل بعدی آزمایش CBC فاکتور مهم دیگری به نام پلاکت ها مورد اندازه گیری قرار می گیرند. پلاکت ها قطعاتی از سلول های خونی هستند که به بهبود زخم و جلوگیری از لخته شدن خون یا خونریزی بیش از حد، کمک می کنند.
تعداد کم پلاکت (زیر 150،000 پلاکت در هر میکرولیتر) می تواند خطر خونریزی بیش از حد را نشان دهد، در حالی که تعداد زیاد (400،000 یا بالاتر) ممکن است خطر لخته شدن خون را به همراه داشته باشد.
آزمون میانگین مقدار پلاکت ها (MPV) مقدار متوسط پلاکت ها را اندازه گیری می کند. این فاکتور می تواند به تشخیص خونریزی و اختلالات مغز استخوان کمک کند و سرنخ هایی را برای بیماری های التهابی از جمله بیماری های قلبی عروقی، لوپوس و آرتریت روماتوئید، ارائه دهد.
پانل جامع متابولیک (CMP)
کلمه متابولیک (که از متابولیسم می آید) ممکن است کمی گیج کننده باشد. به طور کلی، متابولیسم به تمامی فعالیت های فیزیکی و شیمیایی بدن گفته می شود که در آن ها، انرژی تبدیل یا استفاده می شود. (تنفس، کنترل دمای بدن و ...). بر این اساس، می توان گفت که پنل جامع متابولیک (CMP) تصویر وسیعی از تعادل شیمیایی بدن و متابولیسم آن را ارائه می دهد.
آزمایش CMP اطلاعات مهمی را در ارتباط با الکترولیت ها (مواد معدنی موجود در خون که بر میزان آب بدن ، اسیدیته خون و عملکرد ماهیچه های شما تأثیر می گذارند) ارائه می دهد. الکترولیت های رایج بدن شامل منیزیم، فسفر، پتاسیم و سدیم هستند.
علاوه بر این، CMP اغلب موادی مانند بیلی روبین، آلبومین و کراتینین را نیز اندازه گیری می کند. بیلی روبین زمانی ایجاد می شود که بدن شما هموگلوبین را تجزیه کند. این ماده در صفرا و خون یافت شده و مقدار بالای آن، می توان نشان دهنده زردی (یرقان) باشد.
آلبومین پروتئین اصلی موجود در پلاسمای خون (مایع شفاف و زرد رنگ مایع خون) است که سلول های خون را حمل می کند. سطوح پایین آلبومین می تواند نشان دهنده سوء تغذیه، التهاب و بیماری های کبدی و کلیوی باشد.
کراتینین یک ماده زائد شیمیایی از کراتین است که انرژی ماهیچه ها را تامین می کند. کراتین یک مکمل محبوب (به ویژه در میان ورزشکاران) است؛ اما مقدار بالای آن در بدن، می تواند باعث عملکرد ضعیف کلیه ها شود.
بخش دیگری از CMP اغلب آزمایش گلوکز ناشتا است (که مستلزم آن است که حداقل 8 ساعت قبل، غذا نخورید). گلوکز منبع اصلی انرژی بدن شما است؛ اما سطح غیر طبیعی آن، می تواند نشانه دیابت باشد. گلوکز یک قند ساده است که بدن شما از کربوهیدرات ها تولید می کند ، بنابراین انباشته شدن آن می تواند بر نتیجه آزمایش، تأثیر بگذارد.
آزمایش پنل چربی
درست مانند چربی روی بشقاب شما، همه چربی های بدن هم بد نیستند! بدن شما چربی ها را تجزیه کرده و از آن ها برای انرژی استفاده می کند. پانل چربی مجموعه ای از آزمایشات است که دو نوع چربی در خون شما را اندازه گیری می کند: تری گلیسیرید و کلسترول.
تری گلیسیرید، یکی از اشکال اصلی چربی تولید شده در کبد است. اگر نمی دانید چه چیزی بر سطح تری گلیسیرید شما تأثیر می گذارد، مشکوکان همیشگی در رژیم غذایی را کنترل کنید: قند، چربی و الکل.
دو نوع کلسترول در بدن انسان وجود دارد: HDL و LDL. HDL مخفف "لیپوپروتئین با چگالی بالا" است. این چربی، کلسترول اضافی را از خون به کبد می برد تا از بین برود. این کلسترول اغلب "کلسترول خوب" نامیده می شود؛ زیرا سطوح بالای آن مطلوب است و با خطر کمتر بیماری های قلبی عروقی مرتبط است.
LDL مخفف "لیپوپروتئین با چگالی کم" است. این چربی، کلسترول را به قسمت هایی از بدن شما که نیاز به ترمیم سلولی دارد، منتقل می کند، اما می تواند در داخل رگ ها نیز ایجاد شود. بنابراین اغلب به آن کلسترول "بد" می گویند.
نکته: سطوح بالای کلسترول LDL با افزایش خطر بیماری قلبی و عروقی از جمله بیماری عروق کرونر مرتبط است.
کلام آخر
آزمایش خون یکی از روتین های معمول و رایج پزشکی برای اطلاع از وضعیت سلامتی بدن است. در این آزمایش موارد متعددی از جمله وضعیت ایمنی بدن، مقادیر املاح معدنی و الکترولیت ها، عملکرد ریه، کبد و طحال، میزان چربی و کلسترول و ... بررسی می شوند.
در این مقاله سعی کردیم با زبانی ساده و قابل فهم، به بررسی برگه آزمایش خون و تفسیر نتایج آن بپردازیم. با این حال، توصیه می کنیم حتما آزمایش خون خود را در اولین فرصت، به یک پزشک متخصص نشان دهید تا او بر اساس این برگه، وضعیت سلامتی شما را تحلیل کند.
