اظهارات الهام علی اف و رجب طیب اردوغان روسای جمهوری آذربایجان و ترکیه رونمایی رسمی و روشن از اهداف راهبردی جمهوری آذربایجان و ترکیه در قفقاز جنوبی است که البته جدید نیست اما وجه حائز اهمیت آن این است که تصویر آینده محتمل را واضح تر می کند. با بررسی روند پیشروی جمهوری آذربایجان در قره باغ و همزمان سیاست توسعه طلبانه ترکیه در قفقاز جنوبی، چیزی که مسلم شده این است که باکو و آنکارا برای پیشبرد پروژه سیاسی و اقتصادی خود در منطقه مصمم هستند و گام به گام در حال پیشبرد آن هستند.
برای گام بعدی نیز دو گزینه پیشروی باکو و آنکارا قرار دارد. یا با مذاکره و توافق با ارمنستان و روسیه تحقق برنامه شان را تسهیل کنند و یا با جنگ دوباره. به نظرم پیشنهاد نشست چهارجانبه سران روسیه، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان برای امکان سنجی گزینه اول است. احتمالا چند ماهی رایزنی های سیاسی و کنش و واکنش هایی برای این مرحله انجام شود و اگر نتیجه مطلوب رخ نداد زمینه سازی های میدانی و سیاسی برای جنگ دیگر آغاز خواهد شد.
:مهمترین رکن سیاست قفقازی ایران باید توسعه و تحکیم روابط با ارمنستان باشد. علی رغم دلایل زیادی که سالهاست برای اهمیت روابط ایران و ارمنستان از سوی متخصصان مسائل منطقه قفقاز بیان می شود ظاهرا یک نفوذ و اصرار عجیبی در دستگاه سیاستگذاری ایران برای تکرار و ادامه سیاست های اشتباه در منطقه وجود دارد که کاملا هم روشن است به نفع توسعه طلبی جمهوری آذربایجان و ترکیه است.
به نظر می رسد مبنای استدلال این سیاست اشتباه نگاه ایدئولوژیک به رابطه جمهوری آذربایجان و ارمنستان است. این نگاه باید اصلاح شود و بر روی روابط دو جانبه با ارمنستان تمرکز بیشتری شود. علاوه بر ابتکارهای دوجانبه، ایران و ارمنستان باید به دنبال ابتکارهای منطقه ای هم باشند. روسیه می تواند نقش مهمی در ابتکارهای منطقه ای قفقاز به نفع ایران داشته باشد اما این اتفاق رخ نمی دهد و درباره سیاست روسیه در قبال نقش ایران در قفقاز تردیدهای زیادی ایجاد شده است. سالهاست موافقتنامه موقت ایجاد منطقه آزاد تجاری بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران و یکبار هم تمدید شده اما چرا به سرانجامی نرسیده است؟ در سالهای اخیر ابتکار کریدور شمال-جنوب از مسیر گرجستان-ارمنستان-ایران و هند نیز مطرح شده است که نشان می دهد پتانسیل برای ابتکارهای جدید اقتصادی در منطقه با محوریت ایران و ارمنستان وجود دارد. در مجموع ایران باید سلسله برنامه سیاسی، اقتصادی و نظامی-امنیتی برای حفظ و ارتقای منافع خود در قفقاز اتخاذ کند.
پس از حمله هفته گذشته ارتش آذربایجان به جدایی‌طلبان ارمنی قره باغ کوهستانی، برخی کارشناسان می‌گویند که ضمیمه کردن کریدور ارمنی زنگزور در امتداد مرز با ایران این پیوستگی را با «نخجوان» و فراتر از آن با ترکیه متحد باکو ممکن می‌سازد.با این حال ایران یکی از مخالفان توسعه کریدور زنگزور است.
برخی کارشناسان ایرانی چهار دلیل اصلی نگرانی تهران در توسعه کریدور زنگزور را اعلام کرده‌اند: نخست اینکه تهران نقش خود در ارتباط بین خاک آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را از دست می‌دهد. دوم، ایران نقش خود بین ترکیه و آسیای مرکزی را دیگر نخواهد داشت. سوم، این کشور نقطه ادغام خود با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) یعنی ارمنستان را از دست خواهد داد. چهارم، با افزایش ارزش استراتژیک کریدور میانی، کریدور زنگزور نقش محوری ایران را در حمل و نقل بین شرق و غرب بیش از پیش کاهش خواهد داد.
وزیر خارجه ارمنستان هفته گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «تحمیل اجباری یک کریدور فراسرزمینی به ارمنستان، کریدوری که از خاک ارمنستان می‌گذرد اما خارج از کنترل ما خواهد بود، برای ما غیرقابل قبول است و باید برای جامعه بین‌المللی نیز غیرقابل قبول باشد.»
** برگرفته از گفتگوی دکتر عفیفه عابدی با تابناک
