ابهام دولت بایدن نسبت به رویکرد سیاست خارجی ایران در فضای جدید بین المللی پس از بحران اوکراین یکی از مهمترین علل تصمیم آمریکا برای به تعویق انداختن توافق هسته ای پس از درخواست تضمین روسیه بود.
ساعدنیوز: چرا ایالات متحده آمریکا علیرغم علم به اسناد تاریخ گذشته بنت که مبنای فشارهای آژانس برای صدور قطعنامه علیه ایران است، از فرصت موجود برای رسیدن به یک توافق برای جلوگیری از اتمی شدن ایران و به تعبیر خودش تأمین منطقه و جهان و آمریکا استفاده نمی کند و ایران را به سمت تصمیمات رادیکال سوق می دهد؟
عفیفه عابدی: در تعلل و ابهام ایجاد شده در سیاست دولت بایدن نسبت به توافق هسته ای با ایران عوامل و مولفه های متنوعی در سطوح داخلی-منطقه ای و بین المللی تاثیرگذار هستند. این علل و عوامل منجر به تصمیم آمریکا برای طولانی ساختن مذاکرات و تعویق توافق هسته ای شده و در واقع رجوع دوباره آمریکا به ادعاهای اسرائیل علیه ایران، صرفا برای تامین این هدف واشنگتن بوده است و نه اعتقاد به موضوعیت این ادعاها.
به نظر من؛ ابهام دولت بایدن نسبت به رویکرد سیاست خارجی ایران در فضای جدید بین المللی پس از بحران اوکراین یکی از مهمترین علل تصمیم آمریکا برای به تعویق انداختن توافق هسته ای پس از درخواست تضمین روسیه بود. اما علت مضاعف دیگر اطمینان خاطر آمریکا از اراده ایران برای دستیابی به توافق هسته ای بود. این در حالی بود که طولانی شدن مذاکرات ، همزمان با وجود نظارت ها و بازرسی های آژانس بین المللی اتمی، بخش قابل توجهی از اهداف آمریکا بدون توافق هسته ای را نیز تامین می کرد. از جمله اینکه فرایند جایگزین افزایش سطح غنی سازی در ایران را طولانی تر می ساخت. رفتارهای منطقه ای و بین المللی ایران به تبع در جریان بودن مذاکرات هم در تعارض کمتری با منافع آمریکا قرار داشت.
ایالات متحده نیز سناریوهای جایگزین توافق هسته ای را در نظر گرفته است. بهبود مناسبات با عربستان سعودی و توسعه و گسترش پیمان ابراهیم بین اسرائیل و بازیگران موثر جهان عرب نیز در همین راستا پیگیری می شود.
ساعدنیوز: با توجه به تخصص حضرتعالی در حوزه آینده پژوهی، بهترین واکنش استراتژیک به قطعنامه شورای حکام با توجه به تجربه روند رادکالیزه شدن واکنش ها و نتایج حاصله در دوره ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد که می تواند طرح صهیونیستی انزوای بیشتر ایران در عرصه بین الملل را خنثی کند و در عین حال حافظ حقوق به حق ایران باشد چه واکنشی است؟
عفیفه عابدی: همانطور که اشاره کردم «طولانی شدن مذاکرات ، همزمان با وجود نظارت ها و بازرسی های آژانس بین المللی اتمی، همه اهداف آمریکا بدون توافق هسته ای را نیز تامین می کرد.» لذا اقدام ایران برای از مدار خارج کردن دوربین های فراپادمانی یک اقدام درست در برابر عدم حسن نیت طرف غربی بود. اما درباره گام های بعدی، اگر چه هنوز سرنوشت مذاکرات روشن نیست، برای ایران مناسب تر است که سناریوهای محتمل پس از شکست مذاکرات را در نظر گرفته و پیشران ها و عدم قطعیت های ممکن را بطور پیوسته دیدبانی کند.
لازم به ذکر است، تجربه خروج ایالات متحده از برجام و عدم التزام اروپا به تعهدات برجامی، این ادعا که توافق هسته ای می تواند شرایط ایران را به حالت عادی بازگرداند کاملا زیر سوال برد. چنانچه اکنون نیز دولت آمریکا صریحا اعتراف می کند هیچ تضمینی درباره پایبندی واشنگتن به توافق در دولت بعدی را ارائه نمی کند. این عدم قطعیت در کنار عدم قطعیت موجود درباره شرایط متحول منطقه ای و بین المللی، حتی موافقان توافق هسته ای از جمله من را نسبت به آینده توافق و تامین اهداف ایران با تردیدهای زیادی ساخته است.
در آمریکا هم تردیدهای موازی وجود دارد و لذا ایالات متحده نیز سناریوهای جایگزین توافق هسته ای را در نظر گرفته است. بهبود مناسبات با عربستان سعودی و توسعه و گسترش پیمان ابراهیم بین اسرائیل و بازیگران موثر جهان عرب نیز در همین راستا پیگیری می شود.
در کل، تجربه گذشته ثابت کرد، خواسته آمریکا از ایران محدود به توافق هسته ای نیست و اهداف جانبی داخلی و منطقه ای به همین میزان اهمیت دارند. در واقع همچنان توافق هسته ای دستاویزی برای کنترل ایران خواهد بود. با این حال، به گمان من توافق از عدم توافق مزیت های بیشتری هم برای ایران و هم ایالات متحده و غرب دارد. چرا که سناریوهای دیگر هم برای ایران و هم آمریکا با دخالت متغییرهای متنوع داخلی-منطقه ای و بین المللی، هزینه ساز خواهند بود.
برخی از موضوع ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل ابراز نگرانی می کنند. اما شرایط جهان در این دوره با دوره آقای احمدی نژاد متفاوت است. آمریکا برای همراه ساختن چین و روسیه برای پیشبرد اهداف در برابر ایران باید امتیازهایی به آنها ارائه کند که در برابر امتیازهایی به ایران ارائه می کند بسیار سنگین تر و تبعات بیشتری خواهند داشت. سایر سناریوهای پیشروی آمریکا در قبال تشدید بحران هسته ای ایران نیز به همین نسبت هزینه ساز است و ایالات متحده را در رقابت با رقیب بین المللی خود یعنی چین بیش از پیش تضعیف خواهد کرد.