چرا جهش اخیر کروناویروس مهم است؟/اثر جهش بر واکسن و کودکان

سویه ­های ایجاد شده در ویروس کووید۱۹ طبیعی است

وی با بیان اینکه برخی از این جهش­ ها در پروتیئن سطحی ویروس و یا در سایر پروتیئن ­های عملکردی مانند ژن­ های تکثیر رخ می ­دهد، ادامه داد: این تغییرات برای ما (انسان­ها) که می­خواهیم در برابر­شان مبارزه کنیم، اهمیت بالایی دارد؛ به عنوان نمونه تغییر در پروتیئن سطحی ویروس که بدن ما علیه آن پادتن تولید کرده و یا در واکسن استفاده می شود حائز اهمیت است، لذا بوجود آمدن این سویه ­ها در ویروس کووید۱۹ را باید طبیعی بدانیم.

پورکریم با بیان اینکه علت رخداد این تغییرات و جهش ها این است که اپیدمی در حال طولانی شدن بوده و ویروس اجازه پیدا می کند تا آزادانه در جمعیت­ های انسانی بچرخد، توضیح داد: ویروس از این طریق می تواند از فردی به فرد دیگر انتقال پیدا کرده و ایجاد عفونت کند و همین انتقال از افراد با سطوح ایمنی مختلف به ویروس در ایجاد جهش کمک می­ کند.

تغییرات و جهش های ویروس با گذر زمان بیشتر می ­شود

وی ادامه داد: نکته قابل توجه دیگر این است که تغییرات فعلی ویروس با گذر زمان بیشتر هم می ­شود، بطور واضح این تغییرات از حدود دو تا سه ماه بعد از آغاز پاندمی شروع شده و سپس ذره ذره این تغییرات را در ژنوم ویروس بطور تجمعی مشاهده کردیم، بعضی ­ها بی تاثیر بودند، اما برخی در نهایت، منجر به تغییر در پروتیئن های سطحی شدند؛ با این حال چیزی که الان در آفریقا و بریتانیا مشاهده شده، برخلاف موارد بالا یکسری جهش هایی است که با تعداد بالا و دفعتاً بوجود آمده، همچنین بعضی از این جهش ­ها باعث تغییر در بخش پروتیئن ­های سطحی یا خار ویروس شده که اهمیت زیادی دارد.

چرا جهش های اخیر ویروس مهمند؟

این محقق ویروس شناس با اشاره به اهمیت این نوع جهش­ ها، عنوان کرد: ما در حال حاضر به مرحله واکسیناسیون رسیده ­ایم و این واکسن ­ها بر اساس پروتئین سطحی ویروس اولیه عامل کووید ١٩ ساخته شده و بدن فرد نسبت به آن پروتیئن خار بدون تغییر اولیه پاسخ خواهد داد؛ در این میان سوال اینجاست که آیا پادتن ناشی از آن واکسن، فرد را در برابر این گونه ی ویروس ایمن می ­کند؟ از طرف دیگر، پادتنی که در سرم افراد بهبود یافته با ویروس اصلی بوجود آمده آیا ممکن است در مقابل ویروس جدید جواب ندهد؟

پورکریم با اشاره به مشخصه های جهش جدید ویروس در بریتانیا و افریقای جنوبی، عنوان کرد: جهش­ های ایجاد شده در آفریقا الزاما با آن چیزی که در بریتانیا اتفاق افتاده یکسان نبوده و منشاء متفاوتی دارند. اصلا این طور نیست که بگوییم این ویروس از بریتانیا به آفریقا رفته یا بالعکس، بلکه هر جایی که این ویروس ­ها توانایی چرخیدن در بین جمعیت ­ها را داشته اند؛ مستعد ایجاد جهش نیز شده ­اند. کما اینکه طی چند روز آینده ممکن است این جهش را در سایر کشورها هم مشاهده کنیم، بنابراین لزوما ربطی به هم ندارند، اما امکان انتقال این سویه ­های جدید مثل انتقال سویه اصلی در اوایل اپیدمی بواسطه مسافرت، حتما وجود دارد.

جهش های اخیر کرونا ویروس چه پتانسیلی دارد؟

این ویروس شناس با اشاره به اهمیت ایجاد جهش در پروتیئن خار ویروس، عنوان کرد: این جهش ها پتانسیل این را دارند که هم برای بحث واکسن ­سازی و هم پلاسما درمانی ایجاد مشکل کنند. بنابراین باید بررسی شود افرادی که با ویروس قبلی عفونی شده و بهبود یافته اند، آیا اگر مجدد در معرض این ویروس جهش یافته قرار بگیرند، مبتلا می­ شوند؟ همه این فرضیات و سوالات نیازمند انجام تحقیقات وسیعی است که باید انجام شود و تا پیش از آن نمی­ توان به صورت قطعی نظر داد.

ویروس چرا و چگونه جهش پیدا می کند؟

وی با بیان اینکه جهش ­های فعلی تحت فشار سیستم ایمنی بدن افراد بوجود می ­آیند، ادامه داد: زمانی که ویروس در سیستم ­های ایمنی بدن افراد تحت فشار قرار می ­گیرد، برای نجات خود از چنگ سیستم ایمنی دستخوش تغییر می ­شود، با این حال عوامل دیگری در ویروس ­ها از جمله کووید ۱۹ می ­توانند منجربه ایجاد جهش شوند؛ به گونه ای که حتی بعد از واکسیناسیون کل جوامع یا کشف و استفاده از یک داروی اختصاصی برای درمان ویروس کووید ۱۹، باز هم پیش بینی می­ کنیم که جهش­ های بیشتری را شاهد باشیم.

وی در ادامه توضیح داد: ویروس در حال تنازع برای بقای خودش می ­جنگد، از همین رو در برابر داروهای ضدویروسی و واکسیناسیون از جهش به عنوان یک مکانیزم دفاع و فرار برای بقای خودش استفاده می ­کند، لذا برای بقا در برابر واکسن، پروتیئن سطحی خود را تغییر می ­دهد. همچنین برای فرار از چنگ داروهای ضدویروسی آن قسمتی از ژنوم که مسئول ساخت پروتیئن­ های تکثیر است را تغییر می ­دهد.

تاثیر سویه جدید بر قدرت سرایت و تشدید بیماری­ زایی

این محقق با بیان اینکه هم اکنون بررسی ­های متعددی در گروه­ های تحقیقاتی مختلف در جریان است، گفت: محققان در پی پاسخ این پرسش هستند که آیا جهش ­های اخیر ویروس منجر به افزایش نرخ سرایت یا تشدید قدرت بیماری زایی ویروس شده یا خیر؟ تاکنون نتایج این بررسی ­ها نشان می ­دهد که قدرت بیماری ­زایی ویروس هیج تغییری نکرده است.

وی افزود: البته معمولا در خانواده کرونا ویروس ­ها به دنبال تغییر ژنتیکی (معمولا جهش) بیماری­زایی تغییر نمی­ کند، اما همانطور که دانشگران در آفریقا و بریتانیا مشخص کرده­ اند قدرت سرایت و انتقال ویروس­ های واجد جهش­ های اخیر دستخوش تغییراتی شده و افزایش یافته، به گونه ای که بر اساس یافته های علمی میزان تغییر در قدرت انتقال ویروس جهش یافته ۷۰ درصد است.

پورکریم با بیان اینکه این عدد، آلودگی تعداد بیشتری از افراد توسط یک فرد را نشان می دهد، عنوان کرد: بنابراین با ویروس جهش یافته اگر افراد در فضای سربسته حضور داشته و هوای تنفسی همدیگر را تنفس کنند؛ اگر ماسک نزده باشند و اگر فاصله اجتماعی را رعایت نکنند، قطعاً تعداد بیشتری آلوده خواهند شد.

بررسی ایمنی بهبودیافتگان در مقابله با سویه جدید ویروس

وی با اشاره به سایر تحقیقاتی که در این رابطه در حال انجام است، اظهار کرد: این مطالعه با هدف بررسی میزان خنثی سازی پادتن در افرادی که چه ازطریق ابتلا و چه به وسیله واکسیناسیون ایمن شده اند، معطوف است. در این مطالعات، ابتدا ویروس را در محیط کشت داده و سپس پادتن­ افراد بهبودیافته از فرم ویروس قبلی را از خونشان جداسازی می­ کنند. در نهایت، این پادتن ­ها را در محیط کشت ویروس تیمار می ­کنند؛ اگر پادتن ­ها بتوانند ویروس­ ها را خنثی کنند، یعنی جهش ویروس تغییری بر قدرت پادتن نگذاشته، در غیر اینصورت نشان می دهد که پادتن ­ها فرد را در برابر این ویروس جهش یافته، ایمن نمی ­کند.

پورکریم درباره سنجش ایمنی ­زایی واکسن نیز توضیح داد: افرادی که به واسطه شرکت در مطالعات بالینی واکسن­ ها یا از طریق انجام واکسیناسیون عمومی در بدن شان پادتن تولید شده، مورد آزمایش مذکور قرار می گیرند، اگر پادتن ­ها بتوانند ویروس را خنثی کنند می توان نتیجه گرفت که جهش ویروس بر کارایی واکسن هیچ تاثیری ندارد.

بررسی اثرگذاری جهش اخیر ویروس بر کودکان

این استاد ویروس شناسی همچنین در پاسخ به اثرگذاری جهش اخیر ویروس بر بیماری زایی در کودکان، تصریح کرد: گفته شده این سویه جهش یافته در کودکان بیشتر بیماری ­زایی ایجاد کرده، این مشاهدات را بر اساس تعداد مراجعات بیشتر کودکان به بیمارستان ­های لندن و جنوب انگلستان اعلام کرده ­اند، ولی هنوز به تحقیقات بیشتری نیاز است، باید از این کودکان نمونه ویروسی جمع آوری، جداسازی و توالی یابی انجام شود و در نهایت بررسی کنند که آیا کودکانی که بیشتر مراجعه کردند، دارای همان سویه جهش یافته ویروس بودند یا خیر؟

سرانجام واکسن های تولید شده با جهش اخیر ویروس

این ویروس شناس همچنین با اشاره به تاثیر سویه جدید بر اثرگذاری واکسن های فعلی مانند فایزر و مدرنا، اظهار کرد: واکسن­ های فایزر- بیونتک و مدرنا بر پایه فناوری m-RNA ساخته شده اند، به این صورت که بخش ژنتیکی ویروس را وارد بدن فرد می ­کنند (همین بخش مسئول ساخت پروتیئن است، پروتیئنی که می­ تواند سیستم ایمنی فرد را تحریک کند)، در نهایت پادتن علیه ویروس ساخته می ­شود.

وی ادامه داد: البته شرکت­ های واکسن­ سازی خودشان در حال انجام پژوهش­ های مربوطه هستند و می خواهند بدانند آیا افرادی که با این واکسن ­ها در بدن­شان پادتن تولید شده، در برابر فرم جهش یافته ویروس مقاوم هستند یا امکان ابتلای مجدد دارند. شرکت ها در حال حاضر افراد واکسینه شده را دنبال می ­کنند تا اگر دچار عفونت مجدد شدند، ویروس را از آن ها جدا و توالی یابی کنند، اگر این توالی ویروس نشان دهد که این ویروس همان ویروسی هست که جدیدا جهش یافته، مشخص می شود که واکسن نتوانسته فرد را در مقابل سویه های جدید ویروس مقاوم کند.

به گفته وی، البته واکسن های فایزر- بیونتک و مدرنا که براساس m-RNA هستند، در عرض یک الی دو هفته می ­توانند فرم واکسن خود را تغییر دهند، یعنی آن قسمتی که دچار جهش شده را از روی m-RNA حذف کنند؛ در این صورت دیگر نیازی به گذراندن فازهای بالینی برای واکسن تغییر یافته نیست.

آیا ویروس جهش یافته وارد ایران شده؟

این محقق حوزه ویروس شناسی در بخش دیگر گفت وگو با ایسنا با اشاره به برخی اظهارنظرهای غیرمستند در رابطه با تغییرات ویروس و منشاء و زمان رخداد آن، توضیح داد: نکته حائز اهمیت این است که علم باید بر اساس شواهد باشد نه فرضیات! من معتقدم که اگر توالی ­هایی را از بیماران خرداد ماه ایران داشته باشیم، بهتر و دقیق تر می ­توانستیم در این باره صحبت کنیم، اما اینکه این ویروس جهش یافته از انگلستان وارد ایران شده یا نه، جای سوال دارد.

وی تاکید کرد: به عبارت دیگر، با توجه به جمعیت متراکم کشور ایران، ویروس می ­توانست به راحتی (به خصوص در خرداد ماه و ماه ­هایی که مردم کمتر رعایت می ­کردند) آزادانه در جمعیت انسانی بچرخد، بنابراین نیازی نیست که ویروس جهش­ دار از جای دیگری وارد کشور شده باشد و ممکن است این جهش ­ها بصورت مستقل ایجاد شده باشد. همان­گونه که جهش­ های ایجاد شده در آفریقا و انگلستان تقریبا تفاوت دارند.

پورکریم در این رابطه ادامه داد: این مساله نشان دهنده این است که ویروس­ ها در جاهای مختلف تحت فشار سیستم ایمنی بدن جمعیت ­های مربوطه، جهش ­های مختلفی را تجربه کرده و این سویه ­ها بعدا به عنوان سوش غالب در جمعیت ­های مربوطه گسترش پیدا می ­کند. بنابراین قطعا برای انجام مقایسه علمی باید نمونه ­های ماه ­های قبل و ویروس جدا شده آن زمان با ویروس جهش یافته را توالی ­یابی کنند.

وی افزود: به علاوه در این نوع مطالعات به توالی ­یابی گسترده نیاز داریم و با انجام توالی­ یابی ۱۰ تا ۲۰ ویروس نمی­ توان به نتیجه دقیقی رسید، بلکه باید از کسری از افراد مبتلا در کل شهرها نمونه گیری شود. بنابراین برای انجام این تحقیقات و دستیابی به نتیجه قطعی امیدوارم که نمونه ­های ماه­های قبل حفظ و فریز شده و معدوم نشده باشند، چراکه تنها تحت این شرایط می ­توان نمونه ­ها را توالی­ یابی و مشخص کرد که در چه تاریخی این جهش­ ها رخ داده و چگونه در کشور پخش شده است، در این صورت می ­توان هم کل جهش ­های ویروس تا الان را در ایران نقشه برداری کرد و هم با جهش اخیر بریتانیا مقایسه درستی انجام داد؛ در غیر اینصورت اظهارات غیرمستند در حد فرضیه بوده است و تنها راه اثبات آن، انجام فرایند توالی ­یابی و دستیابی به نقشه جهش­ های ویروس در ایران است.

اقدامات و مداخلات لازم دولت­ ها برای مقابله با شرایط جدید

پورکریم همچنین با تاکید بر اینکه افراد جامعه و دولت ­ها برای مقابله با اپیدمی های این چنینی دارای وظایف و مسئولیت ­هایی هستند، گفت: مردم باید با پوشش ماسک به فرم صحیح، رعایت فاصله گذاری فیزیکی و عدم حضور در تجمعات حلقه انتقال ویروس را بشکنند؛ بخصوص الان که قدرت انتقال ویروس افزایش یافته است. در این میان دولت ها نیز باید نسبت به بکارگیری راهکارهای مناسب مانند جلوگیری از ازدحام جمعیت در وسایل نقلیه عمومی، شیفت­ بندی و انجام دور­کاری بخشی از کارکنان موظف و اقدامات بهداشتی شرایط را تسهیل کنند.

نکات مهم در تدوین استراتژی واکسیناسیون کشورها

وی با تاکید بر اینکه دولت ­ها همچنین برای تامین سلامت مردم باید برنامه واکسیناسیون را دنبال کنند، اظهار کرد: دولت نه تنها باید از ساخت و تولید واکسن بومی حمایت کند، بلکه نیازمند داشتن و تهیه استراتژی واکسیناسیون هستند؛ به این صورت که از امروز مشخص باشد که چه کسانی و در چه زمانی قرار است واکسینه شوند و از همین الان به این جمعیت دسترسی داشته و برای آنها نوبت تعیین شود تا به محض رسیدن واکسن دچار سردرگمی نشوند.

وی با تاکید بر اینکه همچنین باید یک برابری، مساوات و ارجحیت برای انجام واکسیناسیون در جمعیت مشخص شود، ادامه داد: به عنوان نمونه اولویت اول با کسانی باشد که اگر واکسن به آن­ها نرسد، به دلیل داشتن بیماری ­های زمینه ­ای یا کهولت سن، در صورت ابتلا به کووید ۱۹ فوت می کنند و اولویت بعدی شامل افرادی باشد که در خط اول مبارزه با ویروس هستند یعنی کارکنان بخش درمان؛ در ادامه می ­توان افرادی با سنین و ریسک پایین ­تر را در این اولویت بندی قرار داد.

این استاد ویروس شناس با اشاره به سایر نکات مهم در تدوین استراتژی واکسیناسیون، عنوان کرد: نحوه فراخوانی جمعیت ­ها و اینکه چند مرکز و در کجا جهت انجام واکسیناسیون مستقر باشند نیز مهم است. همچنین جهت تامین زنجیره سرد برای واکسن ­های مربوطه، آگاهی از امکانات شهرهای مختلف، بحث حمل و نقل واکسن و قدرت لجستیک شرکت ها دارای اهمیت است؛ همه این اطلاعات باید در هر استان و شهر به خوبی پیگیری و ظرفیت ­شناسی شود.

پورکریم با بیان اینکه دولت ها باید تمامی ظرفیت­ ها را برای دریافت واکسن فعال کنند، عنوان کرد: جامعه امروز در شرایطی است که باید سریع­تر واکسینه شود و تنها موضوع مهم وارد کردن یک واکسن دارای تاییدیه FDA یا EMA است تا بتوان هر چه زودتر بخش آسیب ­پذیر جامعه را در برابر آن ایمن کرد؛ همزمان با آن هم می­ توان فاز بالینی واکسن ­های داخلی را پیش برد.

متخصص ویروس شناسی مؤسسه رگا(Rega) بلژیک در پایان با تاکید بر اینکه واکسن باید به صورت جهانی در دسترس همگان قرار بگیرد، بیان کرد: متاسفانه تحریم­ های ناجوانمردانه ­ای که از دسترسی کشور و مردم به درمان و دارو جلوگیری کرده، باید برداشته شود. باید تلاش شود تا سازمان جهانی بهداشت و سایر سازمان­ های جهانی آگاه شوند که جنگ و جدل ­های سیاسی دودش به چشم تمام مردم جهان می ­رود؛ چراکه ما با یک پاندمی روبرو هستیم و اگر کشوری بخوبی واکسینه نشود، یعنی ویروس در سطح جهان کنترل نشده و نخواهد شد.