در مورد معماری ارگانیک چه می دانید؟

در این مطلب قصد داریم شما را با مفهوم و ویژگی های معماری ارگانیک آشنا سازیم . با ما همراه باشید تا اطلاعات کافی در مورد این سبک از معماری را بدست آورید.

حتما تا کنون نام معماری ارگانیک به گوشتان خورده است. اما ویژگی های این سبک از معماری چیست؟ چه چیز آن را از دیگر سبک های معماری متمایز می کند؟ شاید بتوان مفهوم کلی این سبک از معماری را در این یک جمله خلاصه کرد که معماری ارگانیک دقیقا به همان فضایی که در آن ساخته شده تعلق دارد و با محیط اطرافش همگون است.

مفهوم معماری ارگانیک

انسان جدا از طبیعت نبوده و نیست، هر چند در ادوار مختلف ساز جدایی را نواخته، هم چنان بخش غیر قابل تفکیک این کلیت پیچیده بوده است. هم اکنون که اکثر مردم دنیا در شهرهای محصور در آهن و بتن و سیمان شهرهایی خاکستری و دودآلود به سر می برند، این فقدان خود را بیشتر آشکار می نماید. اینجا ست که بهتر است به گذشته برگشت؛ این که چه راهی را طی کرده ایم تا به اینجا برسیم و چه راهی پیش روی ماست. طبیعت همیشه قوانین و آداب خویش را داشته و دارد؛ و ما به عنوان طراحان و سازندگانی که در این طبیعت قصد خلق داریم باید قوانین را بشناسیم، باید از تجربه های پیشینیان در برخورد با طبیعت الگو یا عبرت بگیریم. آشنایی ما ایرانیان با محیط زیست پیشینه ای به قدمت تاریخ دارد ولی متاسفانه این رابطه روز به روز کمرنگ تر شده است. اما هم اکنون شرط ارتقا معماری و طراحی شهری در ایران و در دنیا بازگشت به طبیعت و معماری بومی و هم ساز با اقلیم با توجه به تکنولوژی ها و رویکردهای نوین است که در گرو شناخت و بررسی مفاهیم تئوریک این حوزه امکان پذیر است.

تاریخچه معماری ارگانیک

فرانک لوید رایت، معمار مشهور این سبک، خود اصطلاح " معماری ارگانیک" را با واژه های دیگری نظیر پویا، حیاتی، جوهری و همه جانبه تعریف کرده و با این مترادف سازی ها منظور خود را از واژه "ارگانیک" که معادل فارسی آن "اندام واره ای" است، مشخص می سازد. معماری ارگانیک در آمریکا در قرن 19 توسط فرانک فرنس و لویی سالیوان شکل گرفت. اوج شکوفایی این نظریه را می توان در نیمه اول قرن بیستم در نوشتارها و طرح های فرانک لوید رایت مشاهده کرد. به اعتقاد فرانک فرنس براساس نظریه ارگانیک همه فرم های طبیعی پویا هستند. سالیوان از پایه گذاران مکتب شیکاگو و معماری مدرن در آمریکا بود و اعتقاد بسیار زیادی به فرم های طبیعی و سبک ارگانیک داشت. سالیوان به روشی معتقد بود که مشابه پروسه خلقت در طبیعت بود. او برای اولین بار اصطلاح فرم تابع عملکرد را بیان نمود. سالیوان فرم تابع عملکرد را در پروسه رشد و حرکت طبیعی می دید.

رایت در 20 مه 1953 در تلیسین معماری ارگانیک را در نه عبارت زیر تعریف کرد:

طبیعت: فقط شامل محیط خارج مانند ابرها درختان و حیوانات نمی شود، بلکه شامل داخل بنا و اجزا و مصالح آن می باشد.
ارگانیک: به معنای همگونی و تلفیق اجزا نسبت به کل و کل نسبت به اجزا است.
شکل تابع عملکرد: عملکرد صرف صحیح نمی باشد بلکه تلفیق فرم و عملکرد و استفاده از ابداع و قدرت تفکر انسان در رابطه با عملکرد ضروری است. فرم و عملکرد یکی هستند.
لطافت: تفکر و تخیل انسان بادی مصالح و سازه سخت ساختمان را به صورت فرم های دلپذیر و انسانی شکل دهد. همان گونه که پوشش دخرت و پل بوته ها شاخه های آن ها را تکمیل میکند، مکانیک ساختمان باید در اختیار انسان باشد و نه برعکس.
سنت: تبعیت و نه تقلید از سنت، اساس تفکر معماری ارگانیک است.
تزیینات: بخش جدایی ناپذیر از معماری است. رابطه تزیینات با معماری همانند گل ها با شاخه های بوته می باشد.
روح: روح چیزی نیست که به ساختمان القا شود بلکه باید در درون آن وجود داشته باشد و از داخل به خارج گسترش یابد.
بعد سوم: برخلاف اعتقاد عمومی بعد سوم عرض نیست بلکه ضخامت و عمق است.
فضا: عنصری است که دایما باید در حال گسترش باشد. فضا یک شالوده پنهانی است که تمام ریتم های ساختمان باید از آن منبعث شود و در آن جریان داشته باشد.

هر چند معماری ارگانیک برخلاف کارهای میس وندروهه و لوکوربوزیه صورتی جهانی به خود نگرفت، ولی با این حال پیروانی در سایر کشورها پیدا کرد. در اروپا می توان از هوگوهرینگ که از جمله نظریه پردازان معماری ارگانیک است، و هنز شارون آلمانی، آلوار آلتو فنلاندی و گروه دیستل در هلند نام برد. در ایران هم می توان درکارهای مهندس هوشنگ سیحون (خانه اوشان-فشم) مهندس پاسبان حضرت (پارک جمشیدیه – تهران) مهندس مهرداد ایروانیان (پارک های شیراز) نمونه هایی از اصول طراحی معماری ارگانیک را مشاهده کرد.

ویژگی های معماری ارگانیک چیست؟

یک معماری خوب در درجه اول اصل سادگی و آرامش را به خوبی در بنا اعمال می کند. به جای آن که با مد روز دائم تغییر کند باید منحصر به فرد باشد و اجزای آن طوری چیده شده باشند که حتی برداشتن یک تکه از آن تصویر کل بنا را به هم بریزد.
یک معماری خوب باید از درون رشد پیدا کند، دقیقا همانند طبیعت که در آن یک دانه رشد می کند و محیط اطرافش را در بر می گیرد.
یک معماری ارگانیک خوب نباید یک استایل کپی شده داشته باشد، بلکه باید قوانین طبیعت را دوباره بازنویسی کند و ساختاری طبیعی تر از خود طبیعت داشته باشد.
معماری ارگانیک از طبیعت زاده و نشات می گیرد و از این رو به طبیعت احترام می گذارد. چوب باید دقیقا مثل چوب باشد، ساختارها باید با محیط اطرافشان یکی شوند یعنی مثلا یک خانه باید بخشی از تپه باشد، نه اینکه روی تپه حس شود. بنابراین هر بنا باید دقیقا نشان دهنده کارکرد خود باشد.مثل یک بانک باید دقیفا مثل بانک باشد، نه اینکه مثل یک معبد یونانی به نظر برسد.

چند مثال خوب از این سبک از معماری

در اینجا چند نمونه از آثار معروف معماری که به سبک ارگانیک ساخته شده اند را معرفی می کنیم.

آبشارهای لغزان (Falling Waterfalls): طبیعتا مهم ترین اثری که به این سبک ساخته شده است توسط به وجود آورنده مفهوم معماری ارگانیک طراحی شده است. لیوید رایت (Lioyd Wright) در دهه ۱۹۳۰ میلادی این بنا را به عنوان خانه ای مخصوص تعطیلات و برای خانواده کافمن (Kauffmann) ساخت. این بنا بهترین نمونه ای است که از این سبک معماری می توان معرفی کرد.

شل (Shell): شل نام بنایی در کشور ژاپن است. این ویلای مخصوص تعطیلات توسط معماران آرتکنیک (ARTechnic Architects) در سال ۲۰۰۸ ساخته شد. این یک نمونه کاملی از معماری به سبک ارگانیک است که به خوبی با محیط اطرافش هماهنگ می باشد و در عین حال نمایانگر طبیعت در طراحی خود است. هنوز هم که هنوزه به سبک معماری ارگانیک توجه زیادی نشده است و بیشتر نظریاتی که در این زمینه منتشر شده اند متعلق به چند معمار مشهور می باشد که یکی از آن ها سازنده اثر آبشارهای لغزان است. رایت و بسیاری از معمارانی که می خواهند معماری را از طبیعت یاد بگیرند بسیاری از جنبه های مختلف معماری همچون نحوه قرار گیری ساختمان را از طبیعت الهام می گیرند و از این رو آثار آنان بسیار متفاوت هستند.